Η απόφαση του ΕΔΔΑ της 8/1/2013 Δημητράς (Dimitras) κατά της Ελλάδας ως πρόσχημα (για την αποκλειστικότητα του πολιτικού όρκου); Κωστή Δεμερτζή

Η απόφαση του ΕΔΔΑ της 8/1/2013 Δημητράς (Dimitras) κατά της Ελλάδας ως πρόσχημα (για την αποκλειστικότητα του πολιτικού όρκου);

Κωστή Δεμερτζή Δικηγόρου

«Εκσυγχρονιζόμεθα μανδάμ! Εκσυγχρονιζόμεθα στου … ΕΔΔάρη!», θα μπορούσε να είναι η παραλλαγή μιας διαφήμισης που παιζόταν προ ετών στα ραδιόφωνά μας.

Έτσι, στις 9/1/2013, την επομένη της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) «Δημητράς κατά της Ελλάδας», τα Ευαγγέλια είχαν εξαφανιστεί από τις δικαστικές αίθουσες, και οι δικαστές υπαγόρευαν απευθείας τον πολιτικό όρκο στους μάρτυρες, μην … παραβιάσουν το άρθρο 9 της Σύμβασης.

Η ανάγνωση, όμως, της «Δημητράς  κατά της Ελλάδας» της 8/1/2013 δεν δικαιολογεί τέτοια «υπερχειλίζουσα ανταπόκριση».

Τα περιστατικά της απόφασης αυτής έχουν ως εξής:

Στις προσφυγές τους, οι διάφοροι ακτιβιστές προσφεύγοντες της «Δημητράς» της 8/1/2013 (προσφυγές 44077/09, 15369/10 και 41345/10) παραπονέθηκαν ότι, υπό το κράτος των άρθρων 218 και 220 ΚΠοινΔ, υποχρεώνονταν να δηλώνουν δημοσία το θρήσκευμά τους, ότι γράφονταν αυθαίρετα ως «Χριστιανοί Ορθόδοξοι» χωρίς να είναι, ή χωρίς δυνατότητα να το διορθώσουν κ.τ.λ.

Το παράπονο της ομάδας αυτής των προσφευγόντων στρεφόταν στην ουσία κατά του τύπου του όρκου των μαρτύρων της ποινικής δίκης, όπως οριζόταν στην Ποινική Δικονομία.

Πράγματι, μέχρι τον Απρίλιο του 2012, ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας όριζε, με τα άρθρα του 218 και 220 τα εξής:

Άρθρο 218 - Όρκος των μαρτύρων στο ακροατήριο

1. Κάθε μάρτυρας οφείλει, πριν εξεταστεί στο ακροατήριο, να ορκιστεί δημόσια, θέτοντας το δεξιό του χέρι του στο ιερό ευαγγέλιο, τον εξής όρκο: "Ορκίζομαι στο Θεό, να πω με ευσυνειδησία όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, χωρίς να προσθέσω ούτε να αποκρύψω τίποτε". Αν δεν τηρηθεί η διάταξη αυτή, η διαδικασία είναι άκυρη. …

Άρθρο 220 - Όρκοι αλλόθρησκων

1. Αν ο μάρτυρας πιστεύει σε θρησκεία αναγνωρισμένη ή απλώς ανεκτή από το κράτος και σ' αυτήν υπάρχει γνωστός τύπος όρκου, ο τύπος αυτός είναι έγκυρος στην ποινική διαδικασία.

2. Αν ο μάρτυρας πιστεύει σε θρησκεία που δεν επιτρέπει τον όρκο, καθώς και αν εκείνος που ανακρίνει ή το δικαστήριο πειστεί ύστερα από σχετική δήλωση του μάρτυρα ότι αυτός δεν πιστεύει σε καμία θρησκεία, ο όρκος που δίνεται είναι ο ακόλουθος: "Δηλώνω επικαλούμενος την τιμή μου και τη συνείδησή μου ότι θα πω όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, χωρίς να προσθέσω ούτε να αποκρύψω τίποτε".

*  *  *

Προφανώς, από τα παραπάνω άρθρα, το 220 ΚΠοινΔ συνιστούσε μια περιττή παρέμβαση στην θρησκευτική ελευθερία, προστατευόμενη από το άρθρο 9 της Σύμβασης. Θα έπρεπε ο μάρτυρας «να δηλώσει ότι δεν πιστεύει σε καμιά θρησκεία» το δικαστήριο «να πειστεί» ότι ο μάρτυρας δεν πιστεύει σε καμία θρησκεία, και τότε να επιτρέψει τον πολιτικό όρκο! Για ποιο λόγο; Και τι θα γίνει αν το δικαστήριο δεν «πειστεί»; Και τι θα γίνει αν «πειστεί»; Έχει, μήπως, να κάνει (πέρα από το διαβόητο ζήτημα των «προσωπικών δεδομένων») με την δικαστική εκτίμηση της αξιοπιστίας του μάρτυρος, εάν, λ.χ., ο δικαστής πιστεύει σε κάποια θρησκεία και ο μάρτυρας δηλώσει ότι «δεν πιστεύει»; Ήταν, σε κάθε περίπτωση, μια διάταξη περιττή. Κανείς δεν είχε λόγο να την υποστηρίξει σε ένα σύγχρονο Κράτος.

*  *  *

Δεν συνέβαινε το ίδιο με τον τύπο του θρησκευτικού όρκου στην Πολιτική δικονομία. Συγκριτικά, το άρθρο 408 της Πολιτικής Δικονομίας, ήταν άψογο:

Άρθρο 408

"1. Πριν εξεταστεί ο μάρτυρας οφείλει να ορκισθεί. Προς τούτο ερωτάται, αν προτιμά να δώσει θρησκευτικό ή πολιτικό όρκο.

2. Ο τύπος του χριστιανικού όρκου είναι: "Ορκίζομαι ενώπιον του Θεού να πω ευσυνείδητα όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, χωρίς να προσθέσω ούτε να κρύψω τίποτε". Αν ο μάρτυρας πιστεύει σε γνωστή θρησκεία ή δόγμα, που ορίζει άλλο τύπο όρκου, δίνει τον όρκο σύμφωνα με αυτόν τον τύπο.

3. Ο πολιτικός όρκος δίνεται ως διαβεβαίωση με τον εξής τύπο: "Δηλώνω στην τιμή και στη συνείδησή μου πως θα πω όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, χωρίς να προσθέσω ούτε να κρύψω τίποτε"."

*  *  *

Με προηγούμενες προσφυγές τους, ο Δημητράς και λοιποί, είχαν παραπονεθεί για το ΠΡΟΪΣΧΥΣΑΝ δίκαιο, δηλαδή τα άρθρα 218 και 220 ΚΠοινΔ, όπως παρατέθηκαν πιο πάνω.

Είχαν εκδοθεί, συνεπώς, οι αποφάσεις Dimitras(1) κ.λ. κατά της Ελλάδας της 3-6-2010 [προσφυγές 42837/06, 3237/07, 3269/07, 35793/07, 6099/08] και Dimitras(2) κ.λ. κατά της Ελλάδας της 3/11/2011 [προσφυγές αρ. 34207/08, 6365/09].

Και στις δύο αυτές αποφάσεις του ΕΔΔΑ, αντικείμενο του παραπόνου ήταν κυρίως τα άρθρα 218 και 220 του (προϊσχύσαντος) ΚΠολΔ.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, και στις δύο εκείνες αποφάσεις, καταδίκασε την Ελλάδα για τα ΠΡΟΪΣΧΥΣΑΝΤΑ άρθρα 218 και 220 ΚΠοινΔ. Τα δύο άρθρα αυτά, μόνα τους και σε συνδυασμό, κρίνει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (Dimitras(1), παρ. 84 και επόμενα, Dimitras(2), παρ. 34 επ.), «προϋποθέτουν τον μάρτυρα χριστιανό ορθόδοξο» και του επιβάλουν να δηλώσει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις για να του επιτρέψουν τον πολιτικό όρκο. Η παρέμβαση στην θρησκευτική του ελευθερία είναι ΔΥΣΑΝΑΛΟΓΗ προς τον σκοπό της διάταξης, που είναι ο καθορισμός του τύπου του όρκου που θα δώσει ο μάρτυρας.

ΚΑΤ’ ΑΝΤΙΘΕΣΗ προς τις προϊσχύσασες διατάξεις του άρθρου 218 και 220 ΚΠοινΔ, το άρθρο 408 ΚΠολΔ (όπως είχε αντικατασταθεί με το άρθρο 14 παρ. 7 του Ν. 2915/2001), είχε κριθεί ΑΠΟ ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟ ΕΔΔΑ, άψογο. Κι επειδή κρίθηκε άψογο, χρησιμοποιήθηκε ΚΑΤΑ των διατάξεων του άρθρου 218 και 220 ΚΠολΔ. Γιατί, κυρία Ελλάς (Dimitras(1), παρ. 87) ρυθμίζεις αλλιώς τον όρκο στην πολιτική δίκη και αλλιώς τον όρκο στην ποινική δίκη[1]; Χάθηκε να ρύθμιζες τον όρκο στην ποινική δίκη όπως και στην πολιτική;

*  *  *

Μια «λεπτομέρεια» που δεν φαίνεται να έλαβε υπόψη του το ΕΔΔΑ σε καμία από τις αποφάσεις Dimitras κ.λ. κατά της Ελλάδας είναι ότι τα άρθρα 218 και 220 ΚΠοινΔ, δεν εφαρμόζονταν ως είχαν. Στις ποινικές διαδικασίες, οι Έλληνες δικαστές εφάρμοζαν το άρθρο 408 ΚΠολΔ: «επιθυμείτε να δώσετε θρησκευτικό ή πολιτικό όρκο;» ρώταγαν, χωρίς ούτε θρήσκευμα να διαπιστώνουν, ούτε τίποτα. Μερικοί, από κεκτημένη ταχύτητα και κακή ενημέρωση, έλεγαν, αφηρημένα: «το χέρι σας στο ευαγγέλιο» αλλά, εάν ο ορκιζόμενος δήλωνε ότι θα δώσει πολιτικό όρκο το δέχονταν αμέσως. Τα άρθρα 218 και 220 στην λεπτομερή τους ρύθμιση είχαν καταργηθεί στην δικαστική πράξη, μέχρι που τα κατάργησε ο νομοθέτης του Ν. 4055/2012.

*  *  *

Πράγματι, ο νεότερος νομοθέτης, εφαρμόζοντας τις (Dimitras(1) και (Dimitras(2) κατά της Ελλάδας, τροποποίησε την ποινική δικονομία, διατηρώντας τον θρησκευτικό όρκο δίπλα στον πολιτικό, κατά τρόπο ώστε να μην προσβάλλεται επ’ ουδενί η θρησκευτική ελευθερία του ορκιζομένου: με το άρθρο 39 παρ. 3 Ν.4055/2012, ΦΕΚ Α 51/12.3.2012: προσάρμοσε το άρθρο 218 ΚΠοινΔ στο άρθρο 408 ΚΠολΔ και κατάργησε το άρθρο 220 ΚΠοινΔ (το αναγνωρίζει και το ΕΔΔΑ στην Dimitras(3) της 8/1/13, παρ. 11).

Το άρθρο 218, από 2/4/2012 έχει, πλέον, όπως και το 408 ΚΠολΔ:

«1. Κάθε μάρτυρας οφείλει, πριν εξετασθεί στο ακροατήριο, να ορκιστεί δημόσια. Προς τούτο ερωτάται, αν προτιμά να δώσει θρησκευτικό ή πολιτικό όρκο.

2. Ο τύπος του χριστιανικού όρκου έχει ως εξής: «Ορκίζομαι ενώπιον του θεού να πω όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, χωρίς να προσθέσω ούτε να κρύψω τίποτε».

3. Αν ο μάρτυρας πιστεύει σε θρησκεία ή δόγμα που ορίζει άλλο τύπο όρκου, δίνει τον όρκο σύμφωνα με αυτόν τον τύπο.

4. Ο πολιτικός όρκος δίνεται ως διαβεβαίωση με τον εξής τύπο: «Δηλώνω επικαλούμενος την τιμή και τη συνείδηση μου ότι θα πω όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, χωρίς να προσθέσω ούτε να κρύψω τίποτε».

Με το άρθρο 109 παρ. 1 εδ.2 του Ν. 4055/2012, (ΦΕΚ Α 51  12.3.2012), ο οποίος ισχύει από 2.4.2012., επίσης καταργήθηκε το άρθρο 220 ΚΠοινΔ.

Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα ΣΥΜΜΟΡΦΩΘΗΚΕ με τις αποφάσεις Dimitras(1) και Dimitras(2).

Πόθεν, συνεπώς, η νέα καταδίκη, με την Dimitras(3);

Η Dimitras(3) είναι μια απόφαση προχειρογραμμένη (όπως πολλές αποφάσεις κατά της Ελλάδας) αλλά σαφής. Από τις παραγράφους 17 – 23, σε συνδυασμό με τα παράπονα των προσφευγόντων, τα οποία εμπίπτουν όλα στην περίοδο ΠΡΟ ΤΗΣ 2/4/2012, προκύπτει ότι Η ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΤΗΝ DIMITRAS(3) ΤΗΣ 8/1/2013 ΑΦΟΡΑ ΤΙΣ ΠΡΟΪΣΧΥΣΑΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 218 και 220 ΚΠοινΔ. ΟΧΙ ΤΙΣ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΑΠΟ 2/4/2012.

Πρόκειται για μια «καταδίκη» με την οποία η Ελλάδα ΕΧΕΙ ΗΔΗ ΣΥΜΜΟΡΦΩΘΕΙ από 2/4/2012, δηλαδή πριν την έκδοση της απόφασης του ΕΔΔΑ!!!

Η διάταξη του άρθρου 218 ΚΠοινΔ, όπως ισχύει, με την ελεύθερη επιλογή θρησκευτικού ή πολιτικού όρκου, είναι ΣΥΜΦΩΝΗ με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (με την βούλα του ΕΔΔΑ), και η ερώτηση του δικαστή: «θέλετε να δώσετε πολιτικό ή θρησκευτικό όρκο;», είναι σύμφωνη με την Σύμβαση, η παρουσία του Ευαγγελίου στις δικαστικές αίθουσες ΔΕΝ ΠΑΡΑΒΙΑΖΕΙ την θρησκευτική ελευθερία των προσφευγόντων (ούτε κανενός)[2].

*  *  *

Μια ανάγνωση καθαυτής της απόφασης του ΕΔΔΑ Dimitras(3) κατά της Ελλάδας της 8/1/2013, συνεπώς, δεν δικαιολογεί ΟΥΔΕΜΙΑ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η ΣΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.

Το ΕΔΔΑ δεν είναι ένα άψογο δικαστήριο. Αλλά στην συγκεκριμένη απόφαση δεν έχει κανείς να του προσάψει κάτι το σοβαρό. Το εσωτερικό πρόβλημα και το εσωτερικό έλλειμμα της Ελλάδας, είναι πολύ σοβαρότερα.

Εν προκειμένω, η πρεμούρα των διοικήσεων των Ελληνικών Δικαστηρίων να εξαφανίσουν αυθημερόν τα ευαγγέλια από τις δικαστικές αίθουσες, άμα τη εκδόσει της Dimitras(3) δεν έχει να κάνει με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Η φημολογία ότι η Dimitras(3) θα κρίνει την … νομιμότητα του θρησκευτικού όρκου διοχετεύεται από «παπαγαλάκια» των ενδιαφερομένων κύκλων και επαναλαμβάνεται από αδιάβαστους (καλόπιστους ή μη) πριν την έκδοση της απόφασης, και εξακολουθεί και μετά την έκδοση και την δημοσίευσή της στον ίντερνετ.

Μετά την έκδοση της Dimitras(3), όμως, θα έπρεπε να αναγνωρισθεί «ψευδής συναγερμός», και ο θόρυβος να πάψει. Η συνέχιση του θορύβου (σε σημείο να εξαφανιστούν τα ευαγγέλια από τις δικαστικές αίθουσες) δεν δικαιολογείται. Όλη η «υπεραντίδραση» στην Dimitras(3) μοιάζει σαν ορισμένοι στην Ελλάδα να είδαν την απόφαση του ΕΔΔΑ σαν πρόσχημα για την κατάργηση του θρησκευτικού όρκου. Η ουσία είναι ότι το ΕΔΔΑ δεν εκτέθηκε υπερβολικά με την Dimitras(3). Εμείς εκτεθήκαμε. Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι εσωτερικό πρόβλημα ταυτότητας και η υπεραντίδραση στην Dimitras(3) θα ήταν ευτράπελη, αν δεν υπέκρυπτε μια νεοελληνική τραγωδία – την τραγωδία της γελοιότητας.  

Να υποθέσουμε ότι τα ευαγγέλια εξαφανίστηκαν από τις δικαστικές αίθουσες μέχρι να … διαβάσει το Ν.Σ.Κ. (ή το Υπουργείο Δικαιοσύνης) «τι γράφει η απόφαση» (Dimitras(3) της 8/1/2013);

Να υποθέσουμε ότι, αν λάβει κάποιος («αρμόδιος») τον κόπο να την διαβάσει και καταλάβει τι ακριβώς συνέβη, θα ξαναγυρίσουν;

---

[1]               Το άρθρο 408 ΚΠολΔ, πριν την τροποποίηση του 2001, είχε τύπο ανάλογο με του άρθρου 220 ΚΠοινΔ: έπρεπε ο μάρτυρας, για να ορκιστεί με πολιτικό όρκο, να «δηλώσει ενώπιον του δικαστή ότι δεν πιστεύει σε καμία θρησκεία ή ότι πιστεύει σε θρησκεία που δεν επιτρέπει τον όρκο». Το 2001, του δόθηκε η δυνατότητα να επιλέξει τύπο όρκου με απλή δήλωσή του. Η εξήγηση του ότι από τις δύο, παρεμφερείς μεταξύ τους, ρυθμίσεις του τύπου του όρκου, το 2001 τροποποιήθηκε αυτή της Πολιτικής Δικονομίας και όχι της Ποινικής θα πρέπει να αναζητηθεί μάλλον στην διαφορετική ανάπτυξη της Πολιτικής, σε σχέση με την Ποινική Δικονομία στην Ελλάδα (για την οποία βλ. και Ν. Ανδρουλάκη: «Θεμελιώδεις έννοιες της Ποινικής Δίκης»). Το ότι στις επανειλημμένες καταδίκες της Ελλάδας στην Dimitras(1), Dimitras(2) και Dimitras(3) βρισκόταν μια περιττή τυπολατρεία του Έλληνα νομοθέτη του άρθρου 220 ΚΠοινΔ είναι ένα «θετικό» γεγονός καθεαυτό, γιατί υποδηλώνει ότι, εάν ο νομοθέτης μας δεν κάνει ανοησίες, τότε η Ελλάδα θα πρέπει να αισθάνεται πιο ασφαλής ενώπιον του ΕΔΔΑ. Στην αντίθετη περίπτωση, το ΕΔΔΑ είναι εκεί για να του τις επισημαίνει. Το πρόβλημα, όπως εξηγείται και παρακάτω, βρίσκεται στην ανάγνωση της ΕΣΔΑ και των αποφάσεων του ΕΔΔΑ από τις Ελληνικές Αρχές. Οι περισσότερες από τις τελευταίες είναι απελπιστικά αδιάβαστες.

[2]               Επιπλέον, με την Dimitras(3), παρ. 24 – 25, απορρίπτεται, ως απαράδεκτο (προδήλως αβάσιμο) το παράπονο των προσφευγόντων ότι η ύπαρξη θρησκευτικών συμβόλων στα δικαστήρια (λ.χ. σταυροί, εικόνες του Χριστού, Ευαγγέλια κ.τ.λ.) «προσβάλλει το δικαίωμά τους σε δίκαιη δίκη» (άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ). Συνεπώς, τα θρησκευτικά σύμβολα στα Δικαστήρια είναι επίσης νόμιμα, με «βούλα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου».