Θεολογία καί ἐμπειρία κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τήν Ἀγιορειτική Παράδοση. Μέρος Α. Π. Γεώργιος Καψάνης'

Θεολογία καί ἐμπειρία κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τήν Ἀγιορειτική Παράδοση.  Μέρος Α'

Ἀφορμή γιά τήν σύναξι τῆς εἰσηγήσεως αὐτῆς ἔδωσε τό ἑξῆς περιστατικό: Πρό ἐτῶν ἦλθε στὸ Ἅγιον Ὄρος κάποιος ὑφηγητής τότε τῆς Φιλοσοφίας, ὁ ὁποῖος ἠσχολεῖτο μέ τήν μελέτη τῶν ἀντιησυχαστικῶν συγγραφέων τοῦ 14ου αἰῶνος.
 Συνήντησε τότε λόγιο Ἁγιορείτη μοναχό, στόν ὁποῖον εἶπε ὅτι μελετῶν τούς συγγραφεῖς αὐτούς σχηματίζει τήν ἐντύπωσι ὅτι ὁμιλοῦν μέ ταπείνωσι. 
Λέγουν δηλαδή ὅτι ἔτσι ἐμεῖς  νομίζουμε ἤ ἔτσι ἴσως εἶναι, ἐνῶ ὁ ἅγιος Παλαμᾶς ὁμιλεῖ μέ βεβαιότητα, πού αὐτός ἀπέδιδε σέ ἐγωιστικό φρόνημα τοῦ Ἁγίου.  Μετά ἀπό τριήμερο παραμονή στό Ἅγιον Ὄρος συνήντησε πάλι τόν λόγιο μοναχό καί τοῦ εἶπε: «Τώρα κατάλαβα γιατί ὁ Παλαμᾶς ὁμιλεῖ μέ βεβαιότητα, αὐθεντικά.  Διότι ὁμιλεῖ ἀπό προσωπική πεῖρα».
Πράγματι κατά τήν πατερική καί ἁγιορείτικη παράδοσι μαθών τά θεία εἶναι ὁ παθών τά θεία. 
Αὐτό κατενόησε ὁ φιλόσοφος ἐπισκέπτης τοῦ Ἁγίου Ὄρους μετά ἀπό τριήμερο ἀναστροφή μέ ἁπλοῦς μέν ἀλλά πνευματικά ἐμπείρους μοναχούς. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού μέχρι σήμερα συνομιλῶν κανείς μέ ὀλιγογραμμάτους, ἔχοντας ὅμως τό θεῖο φωτισμό, μοναχούς, πληροφορεῖται στήν καρδιά του, ὅτι οἱ λόγοι τους εἶναι ἐκ πείρας προσωπικῆς καί θείου φωτισμοῦ, καί γι’ αὐτό ἀναπαύεται.

*  *  *

Ἡ παράδοσις αὐτή τῆς θεολογίας, πού προϋποθέτει τήν θεογνωσία ὡς κοινωνία μέ τόν Ζῶντα Θεό καί τήν ἐμπειρία αὐτῆς τῆς κοινωνίας, ἀρχίζει ἀπό τίς πρῶτες στιγμές τῆς Θείας Ἀποκαλύψεως.
Οἱ πρωτόπλαστοι ἔχουν τήν ἐμπειρία τῆς κοινωνίας μέ τό Θεό. Συνομιλοῦν μαζί Του. Μόλις ὅμως ἁμαρτήσουν, τήν χάνουν.
Οἱ Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γνωρίζουν τόν Θεό ἀπό προσωπική κοινωνία μαζί Του.
Τό ρῆμα γινώσκειν στήν Ἁγία Γραφή προϋποθέτει κοινωνία προσώπου, ἐμπειρία.  Δέν εἶναι μία ἐξωτερική, διανοητική μόνο καί ψιλή γνῶσις τοῦ Θεοῦ.  Οἱ «προγῆται ὁρῶσι» τόν Θεόν καί ἀκολούθως ὁμιλοῦν γι’ Αὐτόν.  Εἶναι οἱ βλέποντες. Ἡ θεολογία προϋποθέτει καί κορυφώνεται στήν θεοπτία.
Στήν Καινή Διαθήκη οἱ Ἀπόστολοι θεολογοῦν γι’ αὐτά τά ὁποῖα εἶδαν, ἄκουσαν, ἐψηλάφησαν:
«ὅν ἦν  ἀπ’ ἀρχῆς, ὅ ἀκηκόαμεν, ὅ ἑωράκαμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν, ὅ ἐθεασάμεθα καί αἱ χεῖρες ἡμῶν
ἐψηλάφησαν περὶ τοῦ λόγου τῆς ζωῆς· καὶ ἡ ζωή ἐφανερώθη, καί ἑωράκαμεν καί μαρτυροῦμεν καί
ἀπαγγέλλομεν ὑμῖν τήν ζωήν τήν αἰώνιον»1.
Γι’ αὐτό καί ἡ μαρτυρία τους εἶναι μοναδική καί ἀξιόπιστη. Στό τέλος σφραγίζουν τήν μαρτυρία αὐτή μέ τό αἷμα τους καί τόν φρικτό θάνατό τους.
Θεολογία πού βασίζεται στά διανοήματα τοῦ ἀνθρώπου καί ὄχι στήν ἐμπειριά τοῦ Θεοῦ εἶναι εἰκοτολογία, τεχνολογία καί φιλοσοφία καί ὄχι θεολογία.  Εἶναι ἀνθρώπινο ἔργο καί ὄχι θεανθρώπινο.  Δέν πληροφορεῖ τίς καρδιές οὔτε τίς ἀναπαύει2.
Εἶναι γνωστό ὅτι στήν Δύσι μετά τό Σχῖσμα καί τήν δογματική της ἀπόκλησι καί ἡ θεολογία της ἐξέπεσε σέ σχολαστική καί διαλεκτική θεολογία.
Ἦταν φυσικό αὐτή ἡ θεολογία νά ἔλθῃ σέ σύγκρουσι μέ τήν Ὀρθόδοξο θεολογία.
Πρωταγωνισταί αὐτῆς τῆς συγκρούσεως ἦταν, ὡς γνωστόν, ὁ Δυτικός Βαρλαάμ καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.

______________________________________________________________________________

1.Ὑπέρ τῶν Ἱερῶς Ἡσυχαζόντων 1,3, ἐν Γρηγορίου Παλαμᾶ ἔργα, Ε.Π.Ε., Θεσ/νικη 1982, τ. 2, σελ. 154, στίχ. 7,8,9.

(*Εἰσήγησις κατά τό διεθνές συμπόσιο ‟Τό Ἅγιον Ὄρος,
Χθές-Σήμερα-Αὔριον’’, Ἑταιρεία Μακεδονικῶν Σπουδῶν, Θεσσαλονίκη,
29 Ὀκτωβρίου -1 Νοεμβρίου 1993.) σελ.49-62

Ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου
Ἅγιον Ὄρος
2000

σελ. 49-54

Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο  Ἀναβάσεις

Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς - Ἀρχιμ. Γεώργιος Καψάνης