π. Σάββας Αγιορείτης. Τί είναι η πνευματική ζωή; - Μέρος ι' «Στοιχεία της άσκησης -Πνευματικά φάρμακα»

π. Σάββας Αγιορείτης

Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ

Στοιχεία της άσκησης -Πνευματικά φάρμακα

1.           Νηστεία.

Ἡ νηστεία, δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, εἶναι ἀπαραίτητη. Χαρίζει καί σωματική ὑγεία. Ἡ ἁγία ζωή ἐξασφαλίζει καί τήν σωματική ὑγεία. Ἔλεγε: «Μέσα στήν ἄσκηση, τίς μετάνοιες, τίς ἀγρυπνίες καί τίς ἄλλες κακουχίες εἶναι καί ἡ νηστεία. «Παχεῖα γαστήρ λεπτόν οὐ τίκτει νόον». Ἐγώ τό γνωρίζω αὐτό ἀπ' τούς Πατέρες. Ὅλα τά πατερικά βιβλία ὁμιλοῦν γιά τή νηστεία. Οἱ Πατέρες τονίζουν νά μήν τρῶμε δυσκολοχώνευτα φαγητά ἤ λιπαρά καί παχιά, γιατί κάνουν κακό στό σῶμα ἀλλά καί στήν ψυχή. Λένε ὅτι τό προβατάκι τρώει τά χορταράκια τῆς γῆς κι εἶναι τόσο ἥσυχο. Εἴδατε πού λένε, «σάν τό πρόβατο». Ἐνῶ ὁ σκύλος ἤ ἡ γάτα κι ὅλ' αὐτά τά σαρκοφάγα, εἶναι ὅλα τους ἄγρια ζῶα. Τό κρέας κάνει κακό στόν ἄνθρωπο. Κάνουν καλό τά χόρτα, τά φροῦτα κ.λ.π. Γι' αὐτό οἱ Πατέρες ὁμιλοῦν γιά νηστεία καί κατακρίνουν τήν πολυφαγία καί τήν ἡδονή πού αἰσθάνεται κανείς μέ τά φαγητά τά πλούσια. Νά εἶναι πιό ἁπλά τά φαγητά μας. Νά μήν ἀσχολούμαστε τόσο πολύ μ' αὐτά. Δέν εἶναι τό φαγητό, δέν εἶναι οἱ καλές συνθῆκες διαβιώσεως, πού ἐξασφαλίζουν τήν καλή ὑγεία. Εἶναι ἡ ἁγία ζωή, ἡ ζωή τοῦ Χριστοῦ. Ξέρω γιά ἀσκητές πού νηστεύανε πολύ καί δέν εἴχανε καμιά ἀρρώστια. Δέν κινδυνεύει νά πάθει κανείς τίποτα ἀπ' τή νηστεία. Κανείς δέν ἔχει ἀρρωστήσει ἀπ' τή νηστεία. Πιό πολύ ἀρρωσταίνουν ἐκεῖνοι πού τρῶνε κρέατα κι αὐγά καί γάλατα, παρά ἐκεῖνοι πού εἶναι λιτοδίαιτοι. Εἶναι παρατηρημένο αὐτό. Νά τό πάρομε καί ἀπό τήν ἰατρική ἐπιστήμη· τώρα τό συνιστᾶ αὐτό τό πράγμα. Οἱ νηστευταί νηστεύουν καί δέν παθαίνουν τίποτα· ὄχι ἁπλῶς δέν παθαίνουν, ἀλλά θεραπεύονται ἀπό ἀρρώστιες»^[1]. 

Ὁ Γέροντας ἐπισήμαινε ὅτι ἡ νηστεία εἶναι καί ζήτημα πίστεως. Ὅταν ἔχουμε τό Θεῖο Ἔρωτα τότε εὔκολα νηστεύουμε. Ἔλεγε: «Γιά νά τά κάνετε ὅμως αὐτά, (δηλ. τήν νηστεία), πρέπει νά ἔχετε πίστη. Ἀλλιῶς σᾶς πιάνει λιγούρα. Ἡ νηστεία εἶναι καί ζήτημα πίστεως. Δέν παθαίνετε μ' αὐτήν κακό, ὅταν τό χωνεύσετε καλά τό φαγητό σας. Οἱ ἀσκηταί μεταποιοῦν τόν ἀέρα σέ λεύκωμα καί δέν τούς πειράζει ἡ νηστεία. Ὅταν ἔχετε τόν ἔρωτα στό θεῖον, μπορεῖτε νά νηστεύετε μέ εὐχαρίστηση κι ὅλα εἶναι εὔκολα· ἀλλιῶς σᾶς φαίνονται ὅλα βουνό. Ὅποιοι ἔδωσαν τήν καρδιά τους στόν Χριστό καί μέ θερμή ἀγάπη ἔλεγαν τήν εὐχή, κυριάρχησαν καί νίκησαν τή λαιμαργία καί τήν ἔλλειψη ἐγκρατείας.Ὑπάρχουν σήμερα πολλοί ἄνθρωποι πού δέν μποροῦσαν νά νηστεύσουν μιά μέρα καί τώρα ζοῦν μέ χορτοφαγία, ὄχι γιά λόγους θρησκευτικούς, ἁπλῶς γιατί ἐπίστευσαν ὅτι αὐτό θά κάνει καλό στήν ὑγεία τους. Ἀλλά πρέπει νά τό πιστεύσεις, ὅτι δέν πρόκειται νά πάθεις τίποτα, πού δέν τρώγεις κρέας. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος βέβαια εἶναι ἀσθενής, δέν εἶναι ἁμαρτία νά φάει πρός στήριξιν τοῦ ὀργανισμοῦ καί φαγητά μή νηστήσιμα»^[2].

2.           Σωματικός κόπος: Ἕνα σπουδαῖο πνευματικό ὅπλο.

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κοπιάζει σωματικά ταπεινώνει τό σῶμα. Μαζί μέ τό σῶμα συνταπεινώνεται καί ἡ ψυχή, ἐπειδή αὐτά τά δύο εἶναι ἀλληλένδετα. Ἡ κατάσταση τοῦ σώματος διαμορφώνει καί τήν κατάσταση τῆς ψυχῆς. «Διαφορετικά αἰσθάνεται ὅποιος κάθεται σέ θρόνο καί διαφορετικά ὅποιος κάθεται στήν κοπριά»^[3]. λέγει ὁ Ἀββᾶς Ἰωάννης τῆς Κλίμακος στήν «Κλίμακα». Ὁ σωματικός κόπος ἑπομένως εἶναι ἀγώνας πνευματικός. Ἔλεγε, ὁ πολύ κοπιάσας σωματικά Γέροντας: «Ἄν ζεῖτε μέσα στή θεία χάρι, δέν θά σᾶς προσβάλλει τό κακό. Ἄν δέν ζεῖτε τό θεῖον, θά σᾶς κυκλώσει τό κακό, θά σᾶς πιάσει ἡ νωθρότης καί θά παιδεύεσθε. Ἅμα βλέπετε νωθρότητα, ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι καλά στήν ψυχή. Ἐμεῖς πολλές φορές, ὅταν δοῦμε ἕναν ἄνθρωπο ἥσυχο, ἐχέμυθο, κάπως διακριτικό, λέμε: «Πολύ καλός ἄνθρωπος, ἅγιος ἄνθρωπος. Κι ὅμως, μπορεῖ νά εἶναι νωθρός. Οἱ νωθροί, οἱ ὀκνηροί καί οἱ τεμπέληδες δέν εἶναι ἐντάξει ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ. 

Ἡ τεμπελιά εἶναι πολύ κακό πράγμα. Ἡ νωθρότητα εἶναι ἀρρώστια, εἶναι ἁμαρτία. Ὁ Θεός δέν μᾶς θέλει νωθρούς. Ρέμπελα θά ζεῖτε; «Ἐξέχασα νά κάνω αὐτή τή δουλειά, παραδείγματος χάριν, νά κλείσω τήν πόρτα, ὅταν βγῆκα ἀπ΄ τό δωμάτιο». Τί θά πεῖ «ἐξέχασα»; Νά θυμηθεῖς! Νά προσέξεις! Ἐνῶ ἡ πολλή προσπάθεια, ἡ κίνηση, ὁ κόπος, ἡ δράση εἶναι ἀρετή. Ὁ σωματικός κόπος εἶναι ἀγώνας, ἀγώνας πνευματικός. Ὅσο ἀπερίσκεπτοι εἶστε, τόσο θά βασανίζεσθε. Ἀντίθετα, ὅσο εὐλαβεῖς καί προσεκτικοί, τόσο εὐτυχεῖς»^[4].

3.           Μετάνοιες

Μέ τήν μετάνοιες, δίδασκε ὀ π. Πορφύριος, ἔρχεται μεγάλη εἰρήνη καί χαρά στήν ψυχή καθώς καί ὑγεία στό σῶμα. Διηγεῖται πνευματικό παιδί τοῦ Γέροντα: «Μία νέα ψηλή πήγαινε κάθε τόσο στό Γέροντα, νά τόν συμβουλευθεῖ...Ὅπως μᾶς ἔλεγε τῆς ἄρεσε ἡ γυμναστική ἄσκηση, πράγμα πού τήν ξεκούραζε, μετά ἀπό τό φόρτο τῶν μαθημάτων. Ὁ Γέροντας Πορφύριος... τῆς ὑπέδειξε ὅτι δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καλύτερη ἄσκηση ἀπό τίς μετάνοιες τῶν χριστιανῶν, ὅταν μετά πού κάνουμε τό σταυρό μας γονατίζουμε κι ἀφοῦ ἀγγίσουμε μέ τό πρόσωπο τή γῆ, σηκωθοῦμε ὄρθιοι καί τό ἐπαναλάβουμε αὐτό καί πάλιν καί πάλιν, ἐνῶ ἐσωτερικά ἡ ψυχή ἀναστενάζει πρός τόν Θεό, προφέροντας τά λόγια τοῦ τελώνη, «ὁ Θεός ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ». Ἐπίσης λέγουμε κι ὅποια ἄλλη αὐτομεμψία θά μᾶς φώτιζε τό Πνεῦμα τό Ἅγιο. Ἔτσι, τῆς ἔλεγε ὁ Γέροντας, θά μποροῦσε νά ἀντικαταστήσει ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ χρόνου, πού σπαταλοῦσε στίς γυμναστικές ἀσκήσεις, μέ τίς μετάνοιες.  

Μετά ἀπό τίς μετάνοιες ἔρχεται μεγάλη χαρά, ἀνακούφιση πολλή καί εἰρήνη στήν ψυχή, στό δέ σῶμα δέν παραμένει οὔτε τό τελευταῖο μέλος του νά μήν τεθεῖ σέ λειτουργία καί ἄσκηση. Ὁ Χριστός γιά νά τονίσει τή σημασία τῶν μετανοιῶν, ὁ ἴδιος, ὅπως διηγεῖται ὁ εὐαγγελιστής, ὅταν βρισκόταν μέσα στόν κῆπο τῆς Γεσθημανή, ἀποτραβήχτηκε ἀπό κοντά τους ὅσο νά ρίξει ἕνας μία πέτρα κι ἐκεῖ ἄρχισε νά κάνει μετάνοιες, πίπτοντας ἐπί τοῦ ἐδάφους κατ' ἐπανάληψη. Οἱ μετάνοιες κάνουν καί στό σῶμα τό ἀντίστοιχο φυσικό καλό, ὅπως καί στήν ψυχή. Γι' αὐτό οἱ ἀσκητές δέν παθαίνουν εὔκολα ἐμφράγματα, καρδιακά νοσήματα, ἐγκεφαλικά, γιατί οἱ ἀρτηρίες τους, τά διάφορα ἀγγεῖα διά τῶν μετανοιῶν,συντηροῦνται ἄριστα, τά λίπη διαλύονται, ἡ ψυχή κι αὐτή ἡρεμεῖ κι ἔτσι ὁ ἄνθρωπος, μετά ἀπό τίς ἀσκήσεις αὐτές, μποροῦμε νά ποῦμε, δέν διαφέρει ἀπό ἕνα αὐτόκίνητο, πού πέρασε ἀπό τό συνεργεῖο, κι ἔκανε ἕνα καλό σέρβις. 

Οἱ μετάνοιες δέν εἶναι ἀνθρώπινη, ἀλλά θεία ἀποκάλυψη, κι εἶναι δυστυχής ὅποιος ἄνθρωπος δέν ἔχει ἀνακαλύψει τό μυστήριο πού τίς περικλείει. Οἱ δέ πολυπράγμονες, ὅταν τή νύκτα πρίν κοιμηθοῦν, κάνουν τίς καθιερωμένες μετάνοιες, κι ἀπό τίς καθημερινές σκέψεις θά ξεφύγουν καί θά εἰρηνεύσουν, γιά νά ἔρθει γρήγορα κι ὁ ὕπνος»^[5]. (Στό βιβλίο Ὁ Γέρων Πορφύριος, Ἔκδ. Ἀπ. Βαρνάβας. Ἀθήνα σελ. 14).                                                                                                                                      

4.                       Μελέτη

Ἕνα σπουδαιότατο θεραπευτικό μέσο πού μᾶς ἁγιάζει ἀναίμακτα εἶναι ἡ πνευματική μελέτη· δηλ. ἡ μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν πατερικῶν κειμένων καί τῶν λατρευτικῶν βιβλίων τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ μελέτη μέ θεῖο ἔρωτα φέρνει τό ἄκτιστο φῶς στήν ψυχή μας. Ὁ Γέροντας μελετοῦσε πολύ καί ἀποστήθιζε ὁλόκληρα κομμάτια ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, γιά νά ἔχει «καθαρότητα νοός» ὅπως ἔλεγε. Ἡ μελέτη μᾶς ἁγιάζει ἄκοπα καί μᾶς δημιουργεῖ τό κατάλληλο κλῖμα γιά τήν προσευχή. Δίδασκε ἐκ προσωπικῆς πείρας λέγοντας: «Νά δοθεῖτε στή μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν ψαλμῶν, τῶν πατερικῶν κειμένων. Νά ἐπιδοθεῖτε στή μελέτη μέ ἔρωτα θεῖο. Νά ψάχνετε νά βρεῖτε στό λεξικό τήν κάθε λέξη κάι νά ἐπιδίδεσθε στή σωστή καί καθαρή καί μέ νόημα ἀνάγνωση μέ τό νί καί μέ τό σίγμα. Νά ἐρευνᾶτε πόσες φορές λέει ἡ Ἁγία Γραφή μία λέξη, γιά παράδειγμα τή λέξη «ἁπλότητα», καί πόσες τήν ἄλλη. Φῶς Χριστοῦ θά πλημμυρίσει τήν ψυχή σας. Ἔτσι θά πραγματοποιηθεῖ αὐτό πού λέγει ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος: «Ὁ λαός ὁ καθήμενος ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα καί τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καί σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς» (Ματθ. 4, 16). Αὐτό τό φῶς εἶναι τό ἄκτιστον φῶς τοῦ Χριστοῦ. Ἅμα ἀποκτήσομε αὐτό τό φῶς, θά γνωρίσομε τήν ἀλήθεια»^[6].

Μέ τήν μελέτη, τήν προσευχή καί τήν ἀγάπη, παρατηροῦσε, ἁγιάζεται κανείς «ἀναίμακτα»^[7].

Μέ τήν μελέτη τῶν ἀκολουθιῶν καί τῶν Πατερικῶν κειμένων ἁγιάζεται κανείς χωρίς νά τό καταλάβει. Πρέπει, δίδασκε ὁ Γέροντας νά σπουδάσουμε ὅλοι στό «Πανεπιστήμιο τῆς Ἐκκλησίας». Ἔλεγε: «Τό κέντρο τοῦ βάρους,..., θά ἤθελα νά τό ρίξομε στό «Πανεπιστήμιο τῆς Ἐκκλησίας». Κι ἐννοῶ στούς ὕμνους, κανόνες, μεσονυκτικά, μεσώρια, Ψαλτήρι, Παρακλητική, Μηναῖο, Θεοτοκάριο, Τριώδιο, Πεντηκοστάριο. Ἤθελα νά τά διαβάζομε ὅλα, εἰ δυνατόν, ὅσα γράφει τό Τυπικό. Καί τά ψαλτήρια νά τά διαβάζομε ἀκόμη πρίν τό μεσημέρι, γιά οἰκονομία. Νά μήν τά διαβάζομε τή νύκτα καί κουράζονται οἱ ἀδελφές. Ἡ ἀφοσίωση, ἡ ἀπασχόληση μέ τούς ὕμνους καί τ΄ ἀναγνώσματα εἶναι μεγάλο πράγμα γιά μένα, πολύ μεγάλο, διότι ἁγιάζεται ὁ ἄνθρωπος χωρίς νά τό καταλάβει. Ἀποκτάει καί ἀγάπη καί ταπείνωση καί ὅλα ἀκούγοντας τῶν ἁγίων τά λόγια, τοῦ Μηναίου, τῆς Παρακλητικῆς κ.λ.π.. Νά ἐνδιατρίψουμε ἐκεῖ. Αὐτό πρέπει νά εἶναι καθημερινό ἐντρύφημά μας μές στήν ἐκκλησία. Καί μετά πάλι καθημερινῶς, σέ μία ὥρα πρό τοῦ φαγητοῦ ἤ τό ἀπόγευμα, νά καθίσομε μία ὥρα ἤ μιάμιση καί νά διαβάζομε ἀπ' τούς μεγάλους Πατέρες. Καταλάβατε; Τό ἀπόγευμα, ἀνάγνωση πάλι ὅλοι μαζί. Καί στό κελλί, πάλι ὁρισμένη ὥρα. Πρέπει νά γίνει ὡράριο»^[8].

Ἡ μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν, τῶν βιβλίων τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν Πατέρων, δίδασκε ὁ π. Πορφύριος, ἀνάβει καί καλλιεργεῖ στήν ψυχή τόν θεῖο ἔρωτα.  Λίγο πρέπει νά κοπιάσει ὁ ἄνθρωπος γιά νά κατανοήσει αὐτά πού διαβάζει. Μετά ἔρχεται ὁ Θεῖος Ἔρωτας ὁπότε δέν χρειάζεται κόπος. Ὁ Γέροντας μελετοῦσε πολύ, γιαυτό καί δίδασκε ἐξ ἐμπειρίας: «Χρειάζεται προσοχή καί προσπάθεια, γιά νά κατανοεῖ κανείς αὐτά πού μελετάει καί νά τά ἐνστερνίζεται. Αὐτός εἶναι ὁ κόπος πού θά κάνει ὁ ἄνθρωπος. Στήν κατάνυξη, στή ζέση, στά δάκρυα θά μπεῖ μετά χωρίς νά κοπιάσει. Αὐτά ἀκολουθοῦν, εἶναι δῶρα Θεοῦ. Ὁ ἔρωτας θέλει προσπάθεια; Μέ τήν κατανόηση τῶν τροπαρίων καί κανόνων καί τῶν Γραφῶν ἕλκεσαι εὐφραινόμενος, μπαίνεις μέσα στήν ἀλήθεια εὐφραινόμενος. «Ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τήν καρδίαν μου», ὅπως λέγει ὁ Δαβίδ (Ψαλμ. 4, 8). Ἔτσι αὐθόρμητα μπαίνεις στήν κατάνυξη, ἀναίμακτα. Καταλάβατε;Ἐγώ ὁ καημένος ἐπιθυμῶ ν' ἀκούω τά λόγια τῶν Πατέρων, τῶν ἀσκητῶν, τά λόγια τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης. Σ΄ αὐτά θέλω νά ἐντρυφῶ. Αὐτά καλλιεργοῦν τό θεῖο ἔρωτα»^[9].

5.                       Ὑπομονή.

Ὁ Γέροντας τόνιζε τήν σπουδαιότητα τῆς ὕπαρξης τῆς ὑπομονῆς προκειμένου νά θεραπευθεῖ ὁ ἄνθρωπος καί νά καρποφορήσει τήν σωτηρία. Ἡ ὑπομονή εἶναι ἀγάπη, ἀλλά καί θέμα πίστεως. Ἰδού ἀκριβῶς τά λόγια του:

«Εἶναι μεγάλο πράγμα, μεγάλη ἀρετή ἡ ὑπομονή. Ὁ Χριστός εἶπε: «Ἅμα δέν ἔχετε ὑπομονή, θά χάσετε τίς ψυχές σας· γιά νά τίς κερδίσετε, πρέπει νά ἔχετε ὑπομονή».(Πρβλ. Λουκ. 21,19). Ἡ ὑπομονή εἶναι ἀγάπη καί χωρίς ἀγάπη δέν μπορεῖς νά ἔχεις ὑπομονή. Εἶναι, ὅμως, καί θέμα πίστεως. Στήν πραγματικότητα, εἴμαστε ἄπιστοι, γιατί δέν ξέρομε πῶς τά φέρνει ὁ Θεός καί μᾶς ἀπαλλάσσει ἀπ' τίς δυσκολίες καί τίς στενοχώριες»^[10]. 

Ὅλα πρέπει, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρας, νά τά ἀντιμετωπίζομε μέ ὑπομονή καί ταπείνωση. Οἱ θλίψεις καί οἱ ἀντιδράσεις πού ἀντιμετωπίζουμε ἀπό τούς γύρω μας εἶναι ἡ γυμναστική τῆς ψυχῆς γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ὑπομονῆς. «Ὅλα (ἔλεγε ὁ Γέροντας), νά τ' ἀντιμετωπίζετε μέ ἀγάπη, μέ καλοσύνη, μέ πραότητα, μέ ὑπομονή καί μέ ταπείνωση. Νά εἶστε βράχοι. Ὅλα νά ξεσπᾶνε πάνω σας καί σάν τά κύματα νά γυρίζουν πίσω· ἐσεῖς νά εἶστε ἀτάραχοι. Ἀλλά θά πεῖτε: «Ἔ, γίνεται αὐτό;». Ναί, μέ τήν χάρι τοῦ Θεοῦ γίνεται πάντοτε. Ἄν τά παίρνομε ἀνθρώπινα, δέν γίνεται. Ἀντί ὅμως, νά σᾶς ἐπηρεάζουν δυσμενῶς, μποροῦν ὅλα νά σᾶς κάνουνε καλό, νά σᾶς στερεώνουνε στήν ὑπομονή, στήν πίστη. Διότι γυμναστική εἶναι γιά μᾶς ὅλες οἱ ἀντιδράσεις τοῦ περιβάλλοντος καί οἱ δυσκολίες γύρω μας. Γυμνάζομε τόν ἑαυτό μας πάνω στήν ὑπομονή, στήν καρτερία»^[11].

6.           Βυζαντινή μουσική

Ἡ βυζαντινή μουσική, ἔλεγε, ἁγιάζει τόν ἄνθρωπο ἀναίμακτα. Ἕνα σπουδαῖο θεραπευτικό μέσο γιά τήν ταλαίπωρη ψυχή τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου, τοῦ ἐμπαθοῦς, εἶναι πράγματι ἡ Βυζαντινή μουσική. Διά τοῦτο δίδασκε ὁ σοφός ἰατρός τῆς ψυχῆς-Γέρων: «Ἡ βυζαντινή μουσική εἶναι πάρα πολύ ὠφέλιμη. Κανένας χριστιανός δέν πρέπει νά ὑπάρχει χωρίς νά ξέρει βυζαντινή μουσική. Πρέπει ὅλοι νά μάθομε. Ἔχει ἄμεση σχέση μέ τήν ψυχή. Ἡ μουσική ἁγιάζει τόν ἄνθρωπο ἀναίμακτα. Χωρίς κόπο, ἀγαλλόμενος, γίνεσαι ἅγιος»^[12]. Εἰδικά γιά τήν θεραπεία τῆς κατάθλιψης ἡ βυζαντινή μουσική εἶναι ἕνα πολύ ἀποτελεσματικό μέσο.

Ἡ Βυζαντινή μουσική, δίδασκε, θεραπεύει τήν κατάθλιψη.  

«Μιά φορά (διηγεῖται ὁ Γέροντας) εἶχε κάποιος δαιμόνιο, ὁ βασιλιάς Σαούλ, καί πήγαινε ὁ Δαβίδ καί τοῦ ἔψαλλε καί ὁ δαίμονας ἔφευγε. Πήγαινε μέ τό ψαλτήρι-τό ψαλτήρι ἦταν ὄργανο. Ὅταν τόν ἔπιανε τό δαιμόνιο τῆς μελαγχολίας, πήγαινε ὁ Δαβίδ καί τοῦ 'παιζε τό ψαλτήρι κι ἔτσι ἔφευγε ὁ δαίμονας. Ποῦ 'ναι αὐτοί πού τρέχουνε νά βροῦνε θεραπεία γιά τήν κατάθλιψη. Ὅταν μάθουνε βυζαντινή μουσική καί ἰδοῦνε τή μαυρίλα νά 'ρχεται, πάπ! ἕνα δοξαστικό κι ἡ μαυρίλα πού ἔρχεται νά σέ καταλάβει, ὡς ἕνα εἶδος ψυχικῆς μελαγχολίας, γίνεται ὕμνος πρός τόν Θεό. Ἐγώ τό πιστεύω αὐτό. Ἀπόλυτα τό πιστεύω. Σᾶς τό λέω ὅτι ἕνας μουσικός, πού ἀγαπάει τή μουσική, πού εἶναι εὐσεβής, μπορεῖ μιά δυσκολία του νά τήνε κάνει ἔργο μουσικό ἤ ἕνα ἕτοιμο ἔργο νά τό ψάλει, νά τό ἀποδώσει. Ἔτσι, προκειμένου νά κλαίει καί νά καταπιέζεται, προσφέρει μιά δοξολογία στόν Θεό»^[13].

Ὁ ὑγιής ἄνθρωπος ζεῖ μέσα στήν ἁρμονία. Ἡ ἀρετή εἶναι ἁρμονία. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Ἡ βυζαντινή μουσική εἶναι πάρα πολύ εὔκολη, ὅταν τήν ἐρωτευθεῖ ἡ ψυχή. Εἶναι τόση ἡ ὠφέλεια τῆς ἁρμονίας στήν ψυχή!. Αὐτός πού ξέρει μουσικά καί ἔχει ταπείνωση, ἔχει τήν χάρι τοῦ Θεοῦ. Πάει νά θυμώσει, νά ἐκραγεῖ, ἀλλά φοβᾶται τή δυσαρμονία, διότι καί ὁ θυμός καί ὅλες αὐτές οἱ ἁμαρτωλές καταστάσεις δέν εἶναι μέσα στήν ἁρμονία. Κι ἔτσι μισεῖ σιγά σιγά τήν κακία καί ἐγκολπώνεται τήν ἀρετή, πού εἶναι ἁρμονία. Ὅλες οἱ ἀρετές ἔχουν ἁρμονία. Οὔτε στενοχώριες μπορεῖ νά ἔχεις, οὔτε... Μπορεῖς νά ζεῖς μέσα στή χαρά. Ἅμα καταλάβεις πώς ἔρχεται καμιά μαυρίλα στόν ὁρίζοντα τῆς ψυχῆς σου, λέεις ἕνα ὡραῖο τροπάριο καί ἡ μαυρίλα γίνεται ὕμνος στόν Θεό. Τή δύναμη αὐτή πού θά σέ στενοχωροῦσε καί θά σέ καταπίεζε, τήν ἴδια δύναμη τή βουτᾶς καί τήν ἁγιάζεις»^[14].

7.                  Ἁπλά καί ἁπαλά

Ὁ Γέροντας τόνιζε ὅτι ὁ πνευματικός ἀγώνας πρέπει νά γίνεται ἁπλά καί ἁπαλά. Ἡ ἁπλότητα εἶναι κατορθωτή μέ τήν χάρι τοῦ Θεοῦ. Δέν ἐκβιάζεται ὁ Θεός. Ἔλεγε χαρακτηριστικά ὁ Γέρων: «Ἔτσι ν' ἀγωνίζεσθε στήν πνευματική ζωή, ἁπλά, ἁπαλά, χωρίς βία. Τό ἁπλό καί ἁπαλό εἶναι ἕνας ἁγιότατος τρόπος τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἀλλά δέν εἶναι δυνατό νά τό μάθεις ἔτσι ἀπ' ἔξω. Πρέπει μυστικά νά μπεῖ μέσα σου, ὥστε ἡ ψυχή σου νά ἐνστερνίζεται τόν τρόπο αὐτόν μέ τήν χάρι τοῦ Θεοῦ. Ὅμως πολλές φορές, ἐνῶ θέλομε νά τόν ἐπιτύχομε, τό παίρνει εἴδηση ὁ ἀντίθετος καί μᾶς ἐμποδίζει. Νά ἐφαρμόζετε τό «μή γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου» (Ματθ. 6, 3). Ὅταν τό θέλεις, ὅταν ἐκβιάζεις τό θεῖον, δέν ἔρχεται. Θά ἔλθει «ἐν ἡμέρᾳ ­ᾗ οὐ προσδοκᾷς καί ἐν ὥρᾳ ᾗ οὐ γινώσκεις» (Πρβλ. Ματθ. 24, 50· Λουκ. 12, 46)»^[15].

Ἔλεγε πάλι ὅτι ἁπλά καί ἁπαλά, χωρίς ἰδιοτέλεια πρέπει νά κάνομε τό κάθε τι. Νά ἀκριβῶς τά λόγια του:

«Ἡ πνευματική ἐργασία, πού κάνετε στά βάθη τῆς ψυχῆς σας, νά γίνεται μυστικά, νά μή γίνεται ἀντιληπτή ὄχι μόνο ἀπό τούς ἄλλους ἀλλά οὔτε κι ἀπό σᾶς τούς ἴδιους. Ὅ,τι κάνει ὁ καλός ἑαυτός σας, νά μήν τό παίρνει εἴδηση ὁ κακός. «Μή γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου». «Ἀριστερά» εἶναι ὁ ἀντίθετος ἑαυτός μας, πού, ὅταν τό πάρει εἴδηση, θά τά χαλάσει ὅλα. Ὁ ἀντίθετος εἶναι ὁ κακός ἑαυτός μας- τό λέμε ἔτσι πιό ἐξευγενισμένα. Νέος εἶναι ὁ ἐν Χριστῷ ἑαυτός μας, ἐνῶ ὁ ἄλλος εἶναι ὁ παλαιός. Χρειάζεται τέχνη, γιά νά μήν παίρνει εἴδηση ὁ παλαιός. Χρειάζεται τέχνη καί κυρίως ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ»^[16].

Ἡ ἀγάπη μας πρός τόν Θεόν ὅπως καί πρός τόν πλησίον πρέπει νά εἶναι αὐτή ἥτις «οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς»^[17]δηλ. ἀνιδιοτελής. Γιά τοῦτο δίδασκε ὁ Γέροντας: «Ἁπλά, ἁπαλά θά κάνετε τό καθετί. Δέν θά κάνετε τίποτα μέ σκοπιμότητα. Νά μή λέτε, «θά τό κάνω ἔτσι, γιά νά ἔλθει αὐτό τό ἀποτέλεσμα», ἀλλά θά τό κάνετε ἔτσι ἁπαλά, χωρίς νά τό ξέρετε»^[18].

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος, ἔλεγε ὁ Γέροντας, ἔχει πάντα καλούς λογισμούς γιά ὅλους τότε κατοικεῖ τό Ἅγιο Πνεῦμα μέσα του. Ἀντίθετα «ἄν σκέφτεσαι κακό γιά τούς ἀνθρώπους» μᾶς διδάσκει ὁ ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης «αὐτό σημαίνει πώς μέσα σου ζῆ πονηρό πνεῦμα κι αὐτό σοῦ ὑποβάλλει πονηρές σκέψεις ἐναντίον τῶν ἀδελφῶν»^[19]. Δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος: «Ὁ ἀγαθός, ὁ καλοκάγαθος, αὐτός πού δέν ἔχει πονηρούς λογισμούς, ἑλκύει τήν χάρι τοῦ Θεοῦ. Κυρίως ἡ ἀγαθότητα καί ἡ ἁπλότητα ἑλκύουν τήν χάρι τοῦ Θεοῦ· εἶναι οἱ προϋποθέσεις, γιά νά ἔλθει ὁ Θεός καί «μονήν εὑρήσει» (Πρβλ. Ἰωάν. 10, 9· 14, 23)»^[20].

Ἀκόμη καί ὅταν χάνουμε τήν θεία χάρι, δίδασκε πάλι ὁ Γέροντας, δέν πρέπει νά ταραζόμαστε ἀλλά  νά συνεχίζουμε ἁπλά καί ἁπαλά τόν ἀγῶνα. Ὅταν ὁ Κάιν ἁμάρτησε ὁ Θεός τοῦ εἶπε: «῞ινα τί περίλυπος ἐγένου͵ καὶ ἵνα τί συνέπεσεν τὸ πρόσωπόν σου; οὐκ͵ ἐὰν ὀρθῶς προσενέγκῃς͵ ὀρθῶς δὲ μὴ διέλῃς͵ ἥμαρτες; ἡσύχασον»^[21]. Ὅταν ἁμαρτάνουμε πρέπει νά ἡσυχάζουμε. Δέν πρέπει νά πανικοβαλλόμαστε ἤ νά ἀπελπιζόμαστε. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Ὅταν χάνετε τή θεία χάρι, νά μήν κάνετε τίποτα. Νά συνεχίζετε τή ζωή σας καί τόν ἀγῶνα σας ἁπλά, ἁπαλά, ὥσπου χωρίς ἀγωνία νά ἔλθει πάλι ἡ ἀγάπη καί ὁ ἔρωτας καί ἡ λαχτάρα στόν Χριστό. Καί τότε ὅλα πᾶνε καλά. Καί τότε ἡ χάρις σᾶς γεμίζει καί χαιρόσαστε. Ἕνα μυστικό εἶναι οἱ ἀκολουθίες. Νά ἐπιδίδεσθε σέ αὐτές καί ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ μυστικά θά ἔλθει»^[22].

Δέν χρειάζεται κανένα σφίξιμο, καμμία προσπάθεια καί κανένα ἄγχος γιά νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τίς ἀδυναμίες μας, δίδασκε.Ἡ μόνη μας προσπάθεια θά πρέπει νά εἶναι ἡ προσπάθεια ν' ἀγαπήσουμε τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο ἀνιδιοτελῶς. Συμβούλευε ὁ σοφός Γέροντας ὅτι τό σφίξιμο γιά τήν ἀπαλλαγή ἀπό τά πάθη δημιουργεῖ ἀντίδραση. Ἡ ψυχή εἶναι φτιαγμένη γιά νά ἀγαπάει. Τότε ξεκουράζεται καί ἀπαλλάσσεται ἀπό τά πάθη. Μελέτη καί προσευχή, ἀνιδιοτέλεια καί ἀγάπη, ἡσυχία καί μυστικότητα, καρδιακή συνάντηση καί συνδιατριβή μέ τόν Οὐράνιο Νυμφίο, Θεῖος Ἔρωτας καί λαχτάρα γιά τόν Χριστό μας, εἶναι αὐτά, πού θά πρέπει νά ἀποτελοῦν τήν μόνιμη ἔγνοια τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. Νά πῶς τό δίδασκε ὁ βαθύς γνώστης τῆς ἀνθρώπινης ψυχής Γέροντας: «Νά μήν κάνετε καμιά προσπάθεια ν' ἀπαλλαγεῖτε ἀπ' αὐτές(ἐνν. τίς ἀδυναμίες σας). Ν' ἀγωνίζεσθε μέ ἁπαλότητα καί ἁπλότητα, χωρίς σφίξιμο καί ἄγχος. Μή λέτε: «Τώρα θά σφιχτῶ, θά κάνω προσευχή ν' ἀποκτήσω ἀγάπη, νά γίνω καλός κ.λ.π.» Δέν εἶναι καλό νά σφίγγεσαι καί νά πλήττεις, γιά νά γίνεις καλός. Ἔτσι θ' ἀντιδράσετε χειρότερα. Ὅλα νά γίνονται μέ ἁπαλό τρόπο, ἀβίαστα κι ἐλεύθερα. Οὔτε νά λέτε: «Θεέ μου, ἀπάλλαξέ με ἀπ' αὐτό», παραδείγματος χάριν, τό θυμό, τή λύπη. Δέν εἶναι καλό νά προσευχόμαστε ἤ καί νά σκεπτόμαστε τό συγκεκριμένο πάθος· κάτι γίνεται στήν ψυχή μας καί μπλεκόμαστε ἀκόμη περισσότερο. Ρίξου μέ ὁρμή, γιά νά νικήσεις τό πάθος καί θά δεῖς τότε πῶς θά σ' ἀγκαλιάσει, θά σέ σφίξει καί δέν θά μπορέσεις τίποτα νά κάνεις. Μήν πολεμᾶτε ἀπευθείας τόν πειρασμό, μήν παρακαλεῖτε νά φύγει, μή λέτε: «Πάρ' τον, Θεέ μου!». Τότε τοῦ δίνετε σημασία κι ὁ πειρασμός σφίγγει. Γιατί παρόλο πού λέτε, «πάρ' τον, Θεέ μου», βασικά τόν θυμᾶστε καί τόν ὑποθάλπετε περισσότερο. Ἡ διάθεση γιά ἀπαλλαγή, βέβαια, θά ὑπάρχει, ἀλλά θά εἶναι πάρα πολύ μυστική καί λεπτή, χωρίς νά φαίνεται. Θά γίνεται μυστικά. Θυμηθεῖτε ἐκεῖνο πού λέγει ἡ Ἁγία Γραφή: «Μή γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου» (Ματθ. 6, 3). Ὅλη ἡ δύναμή σας νά στρέφεται στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, στή λατρεία Του, στήν προσκόλληση σ' Αὐτόν. Ἔτσι ἡ ἀπαλλαγή ἀπ΄ τό κακό καί τίς ἀδυναμίες θά γίνεται μυστικά, χωρίς νά παίρνετε εἴδηση, χωρίς κόπο. Αὐτήν τήν προσπάθεια κάνω κι ἐγώ. Βρῆκα ὅτι εἶναι ὁ καλύτερος τρόπος ἁγιασμοῦ, ἀναίμακτος. Καλύτερα, δηλαδή νά ρίχνομαι στήν ἀγάπη, μελετώντας τούς κανόνες, τά τροπάρια, τούς ψαλμούς. Αὐτή ἡ μελέτη κι ἐντρύφηση, χωρίς νά τό καταλάβω, πηγαίνει τό νοῦ μου πρός τόν Χριστό καί γλυκαίνει τήν καρδιά μου. Συγχρόνως εὔχομαι ἀνοίγοντας τά χέρια μέ λαχτάρα, μέ ἀγάπη, μέ χαρά καί ὁ Κύριος μέ ἀνεβάζει στήν ἀγάπη Του. Αὐτός εἶναι ὁ σκοπός μας, νά φθάσομε ἐκεῖ...Ἡ ψυχή, κι ὅταν μάλιστα εἶναι εὐαίσθητη, εὐφραίνεται στήν ἀγάπη κι ἐνθουσιάζεται, ἐνδυναμώνεται καί μετασχηματίζει καί μεταποιεῖ καί μεταστοιχειώνει»^[23].

8.                           Ὄχι «ἀγγάρεια».

Ὅ,τι κάνει ὁ ἄνθρωπος, δίδασκε ὁ Γέροντας, πρέπει νά τό κάνει μέ ἀγάπη καί ὄχι ἀναγκαστικά. Τότε ἑλκύεται ἡ χάρις. «Ἔλεον θέλω καί οὐ θυσίαν» λέγει ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ. Μᾶς ἀποκαλύπτει δηλ. ὅτι ὁ Θεός δέν εὐαρεστεῖται μέ ἐξωτερικές ἀναγκαστικές θυσίες, ἀλλά μέ τήν καρδιακή αὐτοπροαίρετη προσφορά. Δίδασκε ὁ Γέροντας: «Ὅ,τι κάνεις ἀγγάρια, δημιουργεῖ μεγάλο κακό καί στό εἶναι σου καί στήν ἐργασία σου. Τό σφίξιμο, τό σπρώξιμο φέρνει ἀντίδραση. Ὁ κόπος γιά τόν Χριστό, ὁ πόθος ὁ ἀληθινός εἶναι Χριστοῦ ἀγάπη, εἶναι θυσία, εἶναι ἀνάλυσις. Αὐτό ἔνιωθε καί ὁ Δαβίδ: «Ἐπιποθεῖ καί ἐκλείπει ἡ ψυχή μου εἰς τάς αὐλάς τοῦ Κυρίου» (Ψαλμ. 83, 3)»^[24]. Ἡ νηστεία καί ὄλες οἱ ἀσκήσεις πρέπει νά γίνονται μέ χαρά ἀπό ἀγάπη στόν Χριστό. Ἔλεγε ὁ Γέροντας ὅτι πρέπει νά φεύγουμε ἀπό τόν τύπο, τό τυπικό, τήν τυπική ἐκτέλεση κάποιου «καθήκοντος» καί νά πηγαίνουμε στήν οὐσία. 

Διαφορετικά δέν ὠφελούμαστε πνευματικά. Δίδασκε περί τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνος: «Πολλές φορές οὔτε ὁ κόπος, οὔτε οἱ μετάνοιες, οὔτε οἱ σταυροί προσελκύουν τήν χάρι. Ὑπάρχουν μυστικά. Τό οὐσιαστικότερο εἶναι νά φεύγεις ἀπ' τόν τύπο καί νά πηγαίνεις στήν οὐσία. Ὅ,τι γίνεται, νά γίνεται ἀπό ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη ἐννοεῖ πάντα νά κάνει θυσίες. Σ' ὅ,τι κάνεις ἀγγάρια, κλωτσάει ἡ ψυχή, ἀντιδρᾶ. Ἡ ἀγάπη ἑλκύει τήν χάρι τοῦ Θεοῦ. Ὅταν ἔλθει ἡ χάρις, ἔρχονται τά χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Ὁ δέ καρπός τοῦ Πνεύματος ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια» (Γαλ. 5, 22-23). Αὐτά εἶναι πού πρέπει νά ἔχει μία ὑγιής ψυχή ἐν Χριστῷ»^[25].

9.                           Λεπτότητα-Αἰσθηματικότητα

Ἡ ψυχή τοῦ χριστιανοῦ, ἔλεγε ὁ ἐράσμιος Γέροντας, πρέπει νά εἶναι εὐαίσθητη, λεπτή, αἰσθηματική, νά πονάει γιά τόν Χριστό. Στίς Παροιμίες διδασκόμεθα: «δός μοι͵ υἱέ͵ σὴν καρδίαν»^[26]. Ὁ Θεός θέλει τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου καθαρή, χωρίς κακίες, γεμάτη ἀγάπη, εὐαισθησία, λεπτότητα, λαχτάρα γιά Ἐκεῖνον. Γιαυτό καί οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ εἶναι καί ποιητές. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νά εἶναι λεπτή, νά εἶναι εὐαίσθητη, νά εἶναι συναισθηματική, νά πετάει, ὅλο νά πετάει, νά ζεῖ μές στά ὄνειρα. Νά πετάει μές στ' ἄπειρο, μές στ' ἄστρα, μές στά ὄνειρα. Νά πετάει μές στό ἄπειρο, μές στ' ἄστρα, μές στά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ, μές στή σιωπή. Ὅποιος θέλει νά γίνει χριστιανός, πρέπει πρῶτα νά γίνει ποιητής. Αὐτό εἶναι! Πρέπει νά πονάεις. Ν' ἀγαπάεις καί νά πονάεις. Νά πονάεις γι' αὐτόν πού ἀγαπάεις. Ἡ ἀγάπη κάνει κόπο γιά τόν ἀγαπημένο...

Ἐμεῖς, ὅμως, ἔχομε φλόγα γιά τόν Χριστό; Τρέχομε, ὅταν εἴμαστε κατάκοποι, νά ξεκουρασθοῦμε στήν προσευχή, στόν Ἀγαπημένο ἤ τό κάνομε ἀγγάρια καί λέμε: «Ὤ, τώρα ἔχω νά κάνω καί προσευχή καί κανόνα...»; Τί λείπει καί νιώθομε ἔτσι; Λείπει ὁ θεῖος ἔρως. Δέν ἔχει ἀξία νά γίνεται μία τέτοια προσευχή. Ἴσως μάλιστα κάνει καί κακό»^[27].

Ὁ Χριστός, ἔλεγε πάλι, θέλει κοντά Του λεπτούς, εὐαίσθητους ἀνθρώπους. Οἱ ἅγιοι εἶναι  ποιητές. Ὁ Γέροντας ἀποκαλοῦσε τόν ἑαυτό του «αἰσθηματία». Διηγεῖται πνευματικό παιδί τοῦ Γέροντα:«Ὁ Χριστός (ἔλεγε ὁ Γέροντας) δέν θέλει κοντά Του χοντροκομμένους ἀνθρώπους, ἀλλά λεπτούς...Οἱ Ἅγιοι εἶναι ποιητές...Πόση πράγματι ποιητικότητα ὑπάρχει στή θέα, στή διδασκαλία, στό ἔργο τοῦ Κυρίου, στή θάλασσα τῆς Τιβεριάδας!».

-«Διαβᾶστε τό ψαλτῆρι» συμβούλευε, γλυκαίνει τήν ψυχή».

-«Ἀγαπῆστε τή φύση. Ξυπνῆστε τό πρωΐ» προέτρεπε πνευματικά του παιδιά, νά δῆτε τό βασιλιά ἥλιο νά βγαίνει ὁλοπόρφυρος ἀπό τό πέλαγος». Τούς παρακινοῦσε (τά πνευματικά του παιδιά) ἐπίσης νά κάθωνται μπροστά στή θάλασσα καί νά στοχάζωνται, νά προσεύχωνται, νά ἀφουγκράζωνται τίς μυστικές φωνές τῆς φύσης, νά ἡρεμοῦν, νά κάνουν ἐκδρομές, νά ἀνεβαίνουν στά βουνά, νά θαυμάζουν τόν ἔναστρο οὐρανό, νά χαίρωνται τούς ἀγρούς, τά λουλούδια, τά δένδρα, τήν ἄνοιξη, τό χειμῶνα, τό χιόνι. Αὐτή ἠ εὐαισθησία πίστευε πώς συντελεῖ στήν πνευματική καί ψυχική ὡρίμαση τοῦ ἀνθρώπου, πώς δρομολογεῖ μία βαθύτερη κοινωνία μέ τό Θεό, πώς εἶναι ἡ ἀρχή μιᾶς δοξολογίας γιά τό ἀτελεύτητο μεγαλεῖο Του»^[28].

10.                       Ἀγαθή προαίρεση, ταπείνωση καί ἀγάπη γιά νά ἐγκύψει ὁ Κύριος μέσα στόν ἄνθρωπο.

Τόν Χριστόν δέν Τόν γνωρίζομε ἐμεῖς ἀλλά Ἐκεῖνος, μᾶς γνωρίζεται καί μᾶς ἀποκαλύπτεται. Αὐτό συμβαίνει ὅταν ὑπάρξουν μέσα μας οἱ προϋποθέσεις. Ὁ Γέροντας τόνιζε ὅτι ἡ ἀγαθή προαίρεση, ἡ ταπείνωση καί ἡ ἀγάπη εἶναι τά ἀπαραίτητα γιά νά ἐγκύψει ὁ Χριστός στήν ψυχή μας. Ἔλεγε: «Ἡ ἀγάπη ἀρκεῖ, γιά νά μᾶς φέρει στήν κατάλληλη «φόρμα» γιά προσευχή. Μόνος Του θά ἔλθει ὁ Χριστός καί θά ἐγκύψει στήν ψυχή μας, ἀρκεῖ νά βρεῖ ὁρισμένα πραγματάκια πού νά Τόν εὐχαριστοῦν· ἀγαθή προαίρεση, ταπείνωση καί ἀγάπη. Χωρίς αὐτά δέν μποροῦμε νά ποῦμε τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με»...Γιά νά ἔλθει ὁ Χριστός μέσα μας, ὅταν Τόν ἐπικαλούμασθε μέ τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ», πρέπει ἡ καρδιά νά εἶναι καθαρή, νά μήν ἔχει κανένα ἐμπόδιο, νά εἶναι ἐλεύθερη ἀπό μίσος, ἀπό ἐγωισμό, ἀπό κακία»^[29].

11.                       Ἀγάπη ἀνιδιοτελής πρός τόν Θεό.

Ὁ Γέροντας ἔλεγε ὅτι πρέπει ν΄ ἀγαπᾶμε τόν Χριστό μόνον γι' Αὐτόν καί ὄχι γιά τά δῶρα Του, ὄχι γιά τόν ἑαυτό μας. Ἄν λέμε «ἄς κάνω προσευχή γιά νά νιώσω ὡραῖα» τότε πάλι δουλεύουμε στόν ἑαυτό μας καί στόν ἐγωισμό μας. Γιαυτό τόνιζε ὁ Γέροντας: «Ν' ἀγαπᾶμε τόν Χριστό καί μόνη ἐλπίδα καί φροντίδα μας νά εἶναι Αὐτός. Ν' ἀγαπᾶμε τόν Χριστό μόνο γι' Αὐτόν. Ποτέ γιά μᾶς. Ἄς μᾶς βάλει ὅπου θέλει. Ἄς μᾶς δώσει ὅ,τι θέλει. Νά μήν Τόν ἀγαπᾶμε γιά τά δῶρα Του. Εἶναι ἐγωισμός νά λέμε: «Θά μέ βάλει ὁ Χριστός σέ μία ὡραία μονή, πού ἔχει φτιάξει. Τήν ἔχει ἑτοιμάσει ὁ Χριστός, τό λέει τό Εὐαγγέλιο: «Ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Πατρός μου μοναί πολλαί εἰσίν...ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ καί ὑμεῖς ἦτε» (Ἰωάν. 14, 2-3). Τό σωστό εἶναι νά λέμε: «Χριστέ μου, ὅ,τι θέλει ἡ ἀγάπη Σου· ἀρκεῖ νά ζῶ στήν ἀγάπη Σου»^[30].

12.                       Ἀνιδιοτέλεια στήν τήρηση τῶν ἐντολῶν.

Ὄνειρο τοῦ Γέροντα ἦταν νά γίνει ἕνα «ἀηδονάκι τοῦ Θεοῦ». Ἕνα ἀηδονάκι πού θά τραγουδάει μόνο γιά Ἐκεῖνον. Ἕνα ἀηδονάκι πού δέν θά νοιάζεται καθόλου γιά τόν ἑαυτό του, ἄν τό ἀκοῦνε, ἄν τό γνωρίζουν...Ἀνιδιοτέλεια στήν ἀγάπη γιά τόν Θεό. Μυστική, ἀνιδιοτελής ἀγάπη...Ἔξοδος ἀπό τήν φιλαυτία, τήν κενοδοξία, τήν ὑπερηφάνεια, τήν ἐκζήτηση τοῦ ἑαυτοῦ, τό ἐγωιστικό κλείσιμο...Χρειάζεται ὅμως μία πνευματική πορεία γιά νά φθάσουμε στόν Θεό γιά νά Τόν ἀγαπήσουμε ἀνιδιοτελῶς. Νά ἡ πορεία, πού πρέπει νά κάνουμε, ὅπως τήν περιγράφει ὁ Γέροντας: 1^ον)Γιά νά ἔλθει ὁ Χριστός στήν καρδιά πρέπει νά Τόν ἀγαπήσομε.2^ον) Γιά νά Τόν ἀγαπήσομε πρέπει πρῶτα Ἐκεῖνος νά μᾶς ἀγαπήσει. 3^ον)Γιά νά μᾶς ἀγαπήσει πρέπει νά Τοῦ τό ζητήσουμε καί νά εἴμαστε ἄξιοι. 4^ον)Γιά νά γίνουμε ἄξιοι πρέπει νά κάνουμε προετοιμασία. Προετοιμασία εἶναι ἡ ἀνιδιοτέλεια καί ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν.  

Ἔλεγε: «Ὁ νοῦς εἶναι πού σκέπτεται. Ἡ καρδιά δέν σκέπτεται. Τό νοῦ νά ἔχετε στόν Θεό καί ἡ καρδιά σκιρτάει ἀπό χαρά αὐθόρμητα. Κατανύσσεται. Γιά νά ἔλθει ὁ Χριστός στήν καρδιά, πρέπει νά Τόν ἀγαπήσετε. Γιά νά Τόν ἀγαπήσετε, πρέπει νά σᾶς ἀγαπήσει πρῶτα Ἐκεῖνος. Πρέπει πρῶτα ὁ Θεός νά σᾶς γνωρίσει καί μετά ἐσεῖς. Θά ἐγκύψει καί Αὐτός, ἄν ἐσεῖς πρῶτα Τοῦ τό ζητήσετε. Γιά νά σᾶς ἀγαπήσει, πρέπει νά εἶστε ἄξιοι. Γιά νά εἶστε ἄξιοι, πρέπει νά κάνετε προετοιμασία.Πρῶτα ἀπ' ὅλα μακριά ἡ ἰδιοτέλεια. Ἡ προσευχή πρέπει νά εἶναι ἀνιδιοτελής. Ὅλα νά γίνονται μυστικά, ἀνιδιοτελῶς. Δηλαδή νά μή σκέπτεσθε πώς, ἄν συγκεντρωθεῖτε μέ τό νοῦ, ἡ χάρις θά ἔλθει καί στήν καρδιά καί θά ἔχετε καί σκίρτημα. 

Νά μήν προσεύχεσθε μ' αὐτόν τόν ὑπολογισμό ἀλλά μέ ἁπλότητα καί ταπείνωση. Ν' ἀποβλέπετε πάντοτε στή δόξα τοῦ Θεοῦ. Τί σᾶς εἶπα γιά τ' ἀηδόνι; Ἐκεῖνο ψάλλει, χωρίς νά τό βλέπει κανείς. Ἔτσι νά εἶστε, ἀνιδιοτελεῖς. Νά δίδεσθε στή λατρεία τοῦ Θεοῦ μυστικά. Προσέχετε ὅμως! Ὅπως εἴπαμε, «μή γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου». Νά μήν παίρνει εἴδηση ὁ κακός ἑαυτός. Νά ζεῖτε τόν Παράδεισο καί νά μήν τό γνωρίζει ὁ κακός ἑαυτός σας καί τό φθονήσει. Μήν ξεχνᾶτε ὅτι ὑπάρχει κι ὁ φθόνος τοῦ ἀντιθέτου. Προετοιμασία εἶναι ἀκόμη νά μάθετε νά τηρεῖτε τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Νά διώχνετε τά πάθη, κατάκριση, θυμό κ.λ.π. μ' ἕναν τρόπο μαλακό. 

Δηλαδή νά μή χτυπᾶτε ἀπευθείας τό κακό, ἀλλά περιφρονώντας τό πάθος νά στρέφεσθε μέ ἀγάπη πρός τόν Θεό. Ν' ἀσχολεῖσθε μέ τούς ὕμνους, τά τροπάρια τῶν ἁγίων, τῶν μαρτύρων καί τούς ψαλμούς τοῦ Δαβίδ. Νά μελετᾶτε τήν Ἁγία Γραφή καί τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Μ' αὐτό τόν τρόπο ἡ ψυχή σας θ' ἁπαλύνεται, θ' ἁγιάζεται, θά θεοῦται, θά εἶναι ἕτοιμη ν' ἀκούσει τοῦ Θεοῦ τά μηνύματα»^[31].

13.                       Ταπείνωση καί ἀνιδιοτέλεια στήν λατρεία τοῦ Θεοῦ.

Γιά νά μᾶς ἀγαπήσει ὁ Χριστός, δίδασκε ὁ Γέροντας, πρέπει νά ἔχουμε ταπείνωση καί ἀνιδιοτέλεια. Τότε μᾶς φανερώνεται. Ἔλεγε : «Τόν Χριστό δέν θά μπορέσουμε νά Τόν γνωρίσομε, ἀν Ἐκεῖνος δέν μᾶς γνωρίσει. Δέν μπορῶ νά τά ἐξηγήσω ἀκριβῶς αὐτά, εἶναι μυστήρια. Ἀκοῦστε τόν Ἀπόστολο Παῦλο: «Νῦν δέ γνόντες Θεόν, μᾶλλον δέ γνωσθέντες ὑπό Θεοῦ» (Γαλ. 4, 9). Οὔτε μποροῦμε νά Τόν ἀγαπήσομε, ἄν ὁ ἴδιος δέν μᾶς ἀγαπήσει.  

Ὁ Χριστός δέν θά μᾶς ἀγαπήσει, ἅμα ἐμεῖς δέν εἴμαστε ἄξιοι νά μᾶς ἀγαπήσει. Γιά νά μᾶς ἀγαπήσει, πρέπει νά βρεῖ μέσα μας κάτι τό ἰδιαίτερο. Θέλεις, ζητάεις, προσπαθεῖς, παρακαλεῖς, δέν παίρνεις ὅμως τίποτα. Ἑτοιμάζεσαι ν' ἀποκτήσεις ἐκεῖνα πού θέλει ὁ Χριστός, γιά νά ἔλθει μέσα σου ἡ θεία χάρις, ἀλλά δέν μπορεῖ νά μπεῖ, ὅταν δέν ὑπάρχει ἐκεῖνο πού πρέπει νά ἔχει ὁ ἄνθρωπος. Ποιό εἶναι αὐτό; Εἶναι ἡ ταπείνωση. Ἄν δέν ὑπάρχει ταπείνωση, δέν μποροῦμε ν' ἀγαπήσομε τόν Χριστό. Ταπείνωση καί ἀνιδιοτέλεια στή λατρεία τοῦ Θεοῦ. «Μή γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου» (Ματθ. 6, 3).

Κανείς νά μή σᾶς βλέπει, κανείς νά μήν καταλαβαίνει τίς κινήσεις τῆς λατρείας σας πρός τό θεῖον. Ὅλ' αὐτά κρυφά, μυστικά, σάν τούς ἀσκητές. Θυμᾶστε πού σᾶς ἔχω πεῖ γιά τ' ἀηδονάκι; Μές στό δάσος κελαηδάει. Στή σιγή. Νά πεῖς πώς κάποιος τ' ἀκούει, πώς κάποιος τό ἐπαινεῖ; Κανείς. Πόσο ὡραῖο κελάηδημα μές στήν ἐρημιά! Ἔχετε δεῖ πῶς φουσκώνει ὁ λάρυγγάς του; 

Ἔτσι γίνεται καί μ' αὐτόν πού ἐρωτεύεται τόν Χριστό. Ἅμα ἀγαπάει, «φουσκώνει ὁ λάρυγγας, παθαίνει, μαλλιάζει ἡ γλώσσα».  Πιάνει μιά σπηλιά, ἕνα λαγκάδι καί ζεῖ τόν Θεό μυστικά, «στεναγμοῖς ἀλαλήτοις» (Ρωμ. 17, 28). Σημεῖον ὅτι ζεῖ τόν Θεό, «ἐν ὧ τά πάντα ζῇ καί κινεῖται» (Α΄ ἀντίφωνον ἀναβαθμῶν Ὄρθρου Κυριακῆς γ' ἤχου)· διότι «ἐν αὐτῷ ζῶμεν καί κινούμεθα καί ἐσμέν» (Πραξ. 17, 28). Ἔ, ὅταν φθάσεις σέ μία τέτοια ταπείνωση κι ἐξαναγκάσεις τήν χάρι τοῦ Θεοῦ νά κατοικήσει μέσα σου, τότε τά κέρδισες ὅλα. Ὅταν ἔχεις τήν ταπείνωση, ὅταν γίνεις αἰχμάλωτος τοῦ Θεοῦ, αἰχμάλωτος μέ τήν καλή ἔννοια, δηλαδή δοχεῖο τῆς θείας χάριτος, τότε μπορεῖς νά πεῖς μέ τόν Ἀπόστολο Παῦλο: «Ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέ ἐν ἐμοί Χριστός»^[32].

14.       Ταπείνωση γενικά

«Μάθετε ἀπ΄ ἐμοῦ͵ ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ͵ καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν»^[33] εἶπε ὀ Κύριος. Ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ ὁδός γιά τήν ἀληθινή θεραπεία καί τήν ἀληθινή ἀνάπαυση. Ἡ πραότητα καί ἡ ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ ὅταν βιωθοῦν ἀπό τόν σύγχρονο, ἄρρωστο, ἀνειρήνευτο καί γεμάτο ἄγχος, φοβίες καί ἀνασφάλειες ἄνθρωπο, τόν ἀναπαύουν, τόν ξεκουράζουν, τόν ἀνακουφίζουν, τόν καθιστοῦν ὑγιῆ, ἀληθινά μακάριο. Ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ ὁδός γιά τήν ἀλήθεια. Ὁ ἐγωισμός μπερδεύει τόν ἄνθρωπο καί τόν ὁδηγεῖ στίς αἱρέσεις. Ὁ ἄνθρωπος πού δέν βρῆκε τήν ἀλήθεια δηλ. τήν ταπεινοφροσύνη καί τήν ταπείνωση, μοιάζει μέ τόν ἄνθρωπο τῶν σπηλαίων διότι ζεῖ στό ὑπαρξιακό σκοτάδι. Ἄν δέν ταπεινωθεῖ ὁ ἄνθρωπος, δέν μπορεῖ νά μετανοήσει· ἑπομένως δέν μπορεῖ καί νά σωθεῖ, διότι ἡ ἀμετανοησία εἶναι ἡ «βλασφημία κατά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», γιά τήν ὁποία ὁ Κύριος εἶπε ὅτι δέν συγχωρεῖται^[34].

Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Ἡ κυριότερη προϋπόθεση ,γιά νά ἀντιληφθεῖ καί νά διακρίνει ὁ ἄνθρωπος τήν ἀλήθεια, εἶναι ἡ ταπείνωση. Ὁ ἐγωισμός σκοτίζει τό νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, τόν μπερδεύει, τόν ὁδηγεῖ στήν πλάνη, στήν αἵρεση. Εἶναι σπουδαῖο νά κατανοήσει ὁ ἄνθρωπος τήν ἀλήθεια. Παλαιά οἱ ἄνθρωποι, πού ἦταν σέ μία κατάσταση πρωτόγονη, δέν εἶχαν οὔτε σπίτια οὔτε τίποτα. Μπαίνανε μές στίς σπηλιές χωρίς παράθυρα, κλείνανε καί τήν εἴσοδο μπροστά μέ πέτρες καί μέ κλαδιά, ὥστε νά μήν μπαίνει ὁ ἀέρας. 

Δέν καταλάβαιναν ὅτι ἔξω ὑπάρχει ἡ ζωή, τό ὀξυγόνο. Μές στή σπηλιά ὁ ἄνθρωπος φθείρεται, ἀρρωσταίνει, καταστρέφεται, ἐνῶ ἔξω ζωογονεῖται. Μπορεῖς νά καταλάβεις τήν ἀλήθεια; Τότε εἶσαι στόν ἥλιο, στό φῶς, βλέπεις ὅλα τά μεγαλεῖα· ἀλλιῶς εἶσαι σέ μιά σπηλιά σκοτεινή»^[35].

Ταπείνωση εἶναι ἡ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη στόν Θεό. Ὁ ταπεινός δέν ταράζεται ποτέ ἀλλά τά δέχεται ὅλα μέ εὐχαριστία.  Ἡ τέλεια ἐμπιστοσύνη στόν Θεό ταυτίζεται μέ τήν ταπείνωση. Ἔλεγε ὁ Γέροντας:

«Ἡ τελεία ἐμπιστοσύνη στά χέρια τοῦ Θεοῦ- αὐτή εἶναι ἡ ἁγία ταπείνωση. Ἡ τέλεια ὑπακοή στόν Θεό χωρίς ἀντίρρηση, χωρίς ἀντίδραση, ἔστω κι ἄν ὁρισμένα πράγματα φαίνονται δύσκολα καί παράλογα. Τό ἄφημα στά χέρια τοῦ Θεοῦ. Αὐτό πού λέμε στήν Θεία Λειτουργία τά λεγει ὅλα: «πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα»^[36].Τό ἴδιο καί ἡ εὐχή πού λέγεται μυστικά ἀπ' τόν ἱερέα: «Σοί παρακατιθέμεθα τήν ζωήν ἡμῶν ἅπασαν καί τήν ἐλπίδα, Δέσποτα φιλάνθρωπε, καί παρακαλοῦμέν Σε καί δεόμεθα καί ἱκετεύομεν...»^[37]. 

Σ' Ἐσένα, Κύριε, τά ἀφήνομε ὅλα. Αὐτή εἶναι ἡ ἐμπιστοσύνη στόν Θεό. Αὐτή εἶναι ἡ ἁγία ταπείνωση. Αὐτή μεταμορφώνει τόν ἄνθρωπο. Τόν καθιστᾶ θεάνθρωπο»^[38].

Ὁ ταπεινός καί ὁ ἀγαπῶν γίνεται ἀληθινά ἐλεύθερος. Ἡ πολλή στενοχώρια γιά τό κάθε τί πηγάζει ἀπό τόν πολύ ἐγωισμό. Ὁ Γέροντας τόνιζε ὅτι ἀληθινά ἐλεύθερος εἶναι ὁ ταπεινός καί ὁ ἔχων ἀγάπη. Ἔλεγε: «Ὅταν ὑπάρχει ταπείνωση δέν ὑπάρχει κατάθλιψη. Ὁ ἐγωιστής στενοχωριέται πολύ μέ τό καθετί. Ὁ ταπεινός εἶναι ἐλεύθερος καί ἀνεξάρτητος ἀπ' ὅλους κι ἀπ' ὅλα. Αὐτό γίνεται μόνο μέ τήν ἕνωση μέ τόν Χριστό. 

Ὅλες οἱ αἰσθήσεις νά λειτουργοῦν σύμφωνα μέ τόν νόμο τοῦ Κυρίου. Νά εἶστε ἕτοιμοι νά κενωθεῖτε στόν ὁποιονδήποτε. Αὐτό εἶναι ἐλευθερία. Ὅπου ἀγάπη, ἐκεῖ ἐλευθερία. Ζώντας μέσα στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ζεῖτε μέσα στήν ἐλευθερία»^[39].

Μέ τήν ἁγία ταπείνωση, ἔλεγε ὁ Γέροντας, ζοῦμε τόν Θεό καί τά μυστήριά Του, τήν θεία Του Πρόνοια, τήν πανταχοῦ παρουσία Του. Ὁ Θεός μας, κατά τήν ἔκφρασή τοῦ Γέροντα, εἶναι πολύ Ταπεινός καί Μυστικός. Στούς φίλους Του πού εἶναι ταπεινοί καί μυστικοί ἀποκαλύπτει τόν Ἑαυτό Του, καθώς καί τά μυστικά Του. Ἡ ζωή τῶν ταπεινῶν εἶναι ἕνα συνεχές μυστικό πανηγύρι χαρᾶς καί μακαριότητος. Ὁ Κύριος ὡς «Θεός ἐν μέσῳ Θεῶν»^[40] τρυφᾷ «μετά τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων». Ὁ Γέροντας, μιλώντας γιά τή χριστιανική ζωή, ἔλεγε αὐτό ποῦ ζοῦσε: «Εἶναι μία πανήγυρις (ἐνν. ἡ χριστιανική ζωή) καί τό κέντρο ὅλης τῆς χαρᾶς εἶναι τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Τί εἶναι ἀκριβῶς, δέν μποροῦμε στό βάθος νά τό καταλάβομε, διότι ὁ Θεός εἶναι πολύ μυστικός, ἀλλά ὑπάρχει παντοῦ. Θεό ζοῦμε, Θεό ἀναπνέομε, ἀλλά δέν μποροῦμε νά αἰσθανθοῦμε τό μεγαλεῖο Του, τήν πρόνοιά Του.  

Συχνά κρύβει τίς ἐνέργειες τῆς θείας Του προνοίας. Ὅταν ὅμως ἀποκτήσομε τήν ἁγία ταπείνωση, τότε τά βλέπομε ὅλα κι ὅλα τά ζοῦμε· ζοῦμε τόν Θεό ὁλοφάνερα κι αἰσθανόμαστε τά μυστήριά Του. Τότε πιά ἀρχίζομε νά Τόν ἀγαπᾶμε. Κι αὐτό εἶναι κάτι πού τό ζητάει Ἐκεῖνος. Εἶναι τό πρῶτο πού ζητάει γιά τή δική μας εὐτυχία, ὅπως λέει: «Ἀγαπήσεις Κύριον τόν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ διάνοίᾳ σου· αὕτη ἐστί πρώτη καί μεγάλη ἐντολή» (Ματθ. 22, 37-38)»^[41].

15.       Ὄχι κατά μέτωπον ἐπίθεση στόν πονηρό. Δέν πολεμᾶμε τό κακό. Στρεφόμαστε πρός τόν Χριστό.

Γιά νά θεραπευθεῖ ὁ ἄνθρωπος, δίδασκε ὁ Γέροντας, πρέπει νά κατευθύνει τήν δύναμη, πού ἔχει βάλει ὁ Θεός στήν ψυχή του πρός τό καλό, πρός τόν Χριστό. Δέν πρέπει ν' ἀσχολούμαστε μέ «τ' ἀγκάθια» τοῦ ψυχικοῦ μας κήπου ἀλλά μόνο μέ τά λουλούδια. Ἡ καλλίτερη ἀντιμετώπιση τοῦ κακοῦ εἶναι ἡ περιφρόνηση. Εἰ δυνατόν, νά ξεχάσουμε τελείως καί αὐτήν τήν ὕπαρξή του· νά μήν θέλουμε νά τό μαθαίνουμε, οὔτε σάν ἁπλῆ «εἴδηση». Νά, τί συμβουλεύει ὁ σοφός Γέρων: «Δέν χρειάζεται... ν' ἀσχολεῖσθε μέ τ' ἀγκάθια. Μήν καταπιάνεσθε μέ τήν ἐκδίωξη τοῦ κακοῦ. Ἔτσι μᾶς θέλει ὁ Χριστός, νά μήν ἀσχολούμαστε μέ τά πάθη καί μέ τόν ἀντίθετο. Κατευθύνετε τό νερό, δηλαδή ὅλη τή δύναμη τῆς ψυχῆς σας, πρός τά λουλούδια καί θά χαίρεσθε τήν ὀμορφιά, τήν εὐωδιά, τή δροσιά τους»^[42].

Τό κακό, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τοῦ Γέροντα, δέν τό πολεμᾶμε ἀπ' εὐθείας (δέν ἀντιστεκόμαστε «κατά μέτωπον»), ἀλλά τό περιφρονοῦμε. Τό «κοίταγμα» πρός τόν Χριστό, μᾶς κάνει νά περπατᾶμε πάνω στά «κύματα» τῶν παθῶν καί νά μήν βουλιάζομε σ' αὐτά. Ἔλεγε: «Δέν γίνεσθε ἅγιοι κυνηγώντας τό κακό. Ἀφῆστε τό κακό. Νά κοιτάζετε πρός τόν Χριστό κι Αὐτός θά σᾶς σώσει. Ἀντί νά στέκεσθε ἔξω ἀπ' τήν πόρτα καί νά διώχνετε τόν ἐχθρό περιφρονῆστε τον. Ἔρχεται ἀπό δῶ τό κακό; Δοθεῖτε μέ τρόπο ἁπαλό ἀπό κεῖ. Δηλαδή ἔρχεται νά σᾶς προσβάλει τό κακό, ἐσεῖς δῶστε τήν ἐσωτερική σας δύναμη στό καλό, στόν Χριστό. Παρακαλέστε: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Ξέρει Ἐκεῖνος πῶς νά σᾶς ἐλεήσει, μέ τί τρόπο. Κι ὅταν γεμίζετε ἀπ' τό καλό, δέν στρέφεσθε πιά πρός τό κακό. Γίνεσθε μόνοι σας, μέ τήν χάρι τοῦ Θεοῦ καλοί. Ποῦ νά βρεῖ τόπο τότε τό κακό; Ἐξαφανίζεται!»^[43].

Τά πάθη, ἔλεγε, ἐξαφανίζονται ὅταν μπεῖ ὁ Χριστός στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Τότε ξεπερνιέται ὁ φόβος τοῦ θανάτου. Ὁ ἄνθρωπος πού μπαίνει στόν τάφο τῆς μετανοίας καί τῆς ταπεινώσεως μαζί μέ τόν Χριστό αὐτός καί συνανίσταται μαζί Του. Τότε μπορεῖ νά ἰσχυρίζεται ὅτι «εἶδε» ἀληθινά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ μέσα στήν ὕπαρξή του. Τότε τό «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι» γίνεται προσωπικό του βίωμα. Τότε ὁ ἄνθρωπος διά τοῦ Θείου  Ἔρωτος «πατεῖ τόν θάνατον»· τοῦτο δέ συμβαίνει διότι βλέπει τόν Χριστόν καί τόν συνάνθρωπο ὄχι πλέον ὡς «ἀπειλή» ἀλλ΄ ὡς «ἀδελφό» καί ὡς «φίλο».  Ἔλεγε ὁ ἀναστημένος Γέροντας: «Ὅταν μπεῖ ὁ Χριστός στήν καρδιά, τά πάθη ἐξαφανίζονται. Δέν μπορεῖς οὔτε νά βρίσεις, οὔτε νά μισήσεις, οὔτε νά ἐκδικηθεῖς, οὔτε, οὔτε, οὔτε... Ποῦ νά βρεθοῦν τά μίση, οἱ ἀντιπάθειες, οἱ κατακρίσεις, οἱ ἐγωισμοί, τά ἄγχη, οἱ καταθλίψεις; Κυριαρχεῖ ὁ Χριστός. Καί ἡ λαχτάρα τοῦ ἀνεσπέρου φωτός. Αὐτή ἡ λαχτάρα σέ κάνει νά αἰσθάνεσαι ὅτι ὁ θάνατος εἶναι ἡ γέφυρα, πού θά τήν περάσεις σέ μιά στιγμή, γιά νά συνεχίσεις τή ζωή τοῦ Χριστοῦ»^[44].

Δέν χρειάζεται, δίδασκε, κόπος γιά τό καλό. Ἀρκεῖ νά στρεφόμαστε πρός τόν Χριστό καί ἀμέσως ἔρχεται ἡ χάρις Του. Τό συνεχές ἄνοιγμα τῆς ὕπαρξής μας πρός τόν Χριστό, αὐτό εἶναι ἀρκετό γιά νά ἔλθει Ἐκεῖνος, πού μᾶς ἀγαπάει ἄπειρα·  καί ὅταν ἔρχεται μᾶς κατακλύζει ἄκοπα μέ τήν χάρη Του. Ἔλεγε ὁ σεβαστός Γέρων: «Ὅλα σύν Χριστῷ εἶναι δυνατά. Ποῦ εἶναι ὁ κόπος καί ἡ προσπάθεια, γιά νά γίνεις καλός; Τά πράγματα εἶναι ἁπλά. Θά καλεῖτε τόν Θεό κι Ἐκεῖνος θά μεταβάλλει τά πράγματα πρός τό καλό.  

Ἄν δώσετε σ' Ἐκεῖνον τήν καρδιά σας, δέν θά μείνουν περιθώρια γιά τ΄ ἄλλα. Ὅταν ἐνδυθεῖτε τόν Χριστό, δέν θά κάνετε καμμιά προσπάθεια γιά τήν ἀρετή. Ἐκεῖνος θά σᾶς τήνε δώσει. Σᾶς πιάνει φοβία κι ἀπογοήτευση; Στραφεῖτε στόν Χριστό. Ἀγαπῆστε Τον ἁπλά, ταπεινά, χωρίς ἀπαίτηση καί θά σᾶς ἀπαλλάξει ὁ ἴδιος. Νά στραφεῖτε πρός τόν Χριστό καί νά πεῖτε μέ ταπείνωση καί ἐλπίδα σάν τόν Ἀπόστολο Παῦλο: «Τίς με ῥύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου;» (Ρωμ. 7, 24). Θά κινηθεῖτε, λοιπόν, πρός τόν Χριστό κι Ἐκεῖνος ἀμέσως θά ἔλθει. Ἀμέσως θά ἐνεργήσει ἡ χάρις Του»^[45].

Δέν πρέπει, προέτρεπε, νά σκεπτόμαστε τά πάθη καί τίς ἀδυναμίες μας. Τά πάθη, οἱ διάφορες ἁμαρτίες, δέν πρέπει νά μᾶς ἀπασχολοῦν τήν σκέψη. Τό κακό δέν τό πολεμᾶμε ἄμεσα μέ ἀντίθετους λογισμούς, ἀλλά τό περιφρονοῦμε. Δέν εἶναι «συμφέρον» πνευματικά νά χάνομε καιρό μέ σκέψεις καί λογισμούς, πού ἀργά ἤ γρήγορα θά μᾶς «πνίξουν», ἄν δέν τούς περιφρονήσουμε ἀφοσιούμενοι στήν προσευχή καί τόν Θείο ἔρωτα. Οἱ ἀδυναμίες καί τά πάθη θά φύγουν ἀπό μόνα τους ὅταν ἀγαπήσουμε ἀληθινά τόν Χριστό μας. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Ὁ σκοπός εἶναι νά ζεῖτε, νά μελετᾶτε, νά προσεύχεσθε, νά προχωρᾶτε στήν ἀγάπη, στήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, στήν ἀγάπη τῆς Ἐκκλησίας.  

Αὐτό εἶναι τό ἅγιο καί ὡραῖο, πού εὐφραίνει καί ἀπαλλάσσει τήν ψυχή ἀπό κάθε κακό, ἡ προσπάθεια νά ἑνωθεῖ κανείς μέ τόν Χριστό. Ν' ἀγαπήσει τόν Χριστό, νά λαχταρήσει τόν Χριστό, νά ζεῖ ἐν τῷ Χριστῷ, σάν τόν Ἀπόστολο Παῦλο πού ἔλεγε: «Ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέ ἐν ἐμοί Χριστός» (Γαλ. 2, 20). Αὐτό νά εἶναι ὁ στόχος σας. Οἱ ἄλλες προσπάθειες νά εἶναι μυστικές, κρυμμένες. Ἐκεῖνο πού θά πρέπει νά κυριαρχεῖ εἶναι ἡ ἀγάπη στόν Χριστό. 

Αὐτό νά ὑπάρχει μές στό μυαλό, στή σκέψη, στή φαντασία, στήν καρδιά, στή βούληση. Αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἶναι ἡ πιό ἔντονη, πῶς θά συναντήσετε τόν Χριστό, πῶς θά ἑνωθεῖτε μαζί Του, πῶς θά Τόν ἐνστερνισθεῖτε μέσα σας. Τίς ἀδυναμίες ἀφῆστε τις ὅλες, γιά νά μήν παίρνει εἴδηση τό ἀντίθετο πνεῦμα καί σᾶς βουτάει καί σᾶς καθηλώνει καί σᾶς βάζει στή στενοχώρια»^[46].

Ὁ κόπος πού χρειάζεται νά κάνουμε, ἔλεγε ὁ πάντοτε νήφων Γέροντας, εἶναι νά προσπαθήσουμε νά κατανοήσουμε καί νά ἐνστερνιθοῦμε αὐτά πού μελετᾶμε. Κάποτε, παίρνοντας ἀφορμή ἀπό αὐτά πού διάβασε, δίδασκε: «Ἀκοῦστε τί λέει ὁ Ἰγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ στό βιβλίο του Υἱέ μου, δός μοι σήν καρδίαν: «Πᾶσα ἐργασία σωματική τε καί πνευματική, μή ἔχουσα πόνον ἤ κόπον, οὐδέποτε καρποφορεῖ τῷ ταύτην μετερχομένῳ, ὅτι βιαστή ἐστίν ἡ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί «βιασταί ἁρπάζουσιν αὐτήν», βίαν εἰπών τήν τοῦ σώματος ἐν πᾶσιν ἐπίπονον ἄσκησιν» (Ἰγν. Μπριαντσιανίνωφ, Υἱέ μου, δός μοι σήν καρδίαν, ἐκδ. Ὀρθ. Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1978, σ. 161). 

Ὅταν ἀγαπάεις τόν Χριστό, κάνεις κόπο, ἀλλά εὐλογημένο κόπο. Ὑποφέρεις, ἀλλά μέ χαρά. Κάνεις μετάνοιες, προσεύχεσαι, διότι αὐτά εἶναι πόθος, θεῖος πόθος. Καί πόνος καί πόθος καί ἔρωτας καί λαχτάρα καί ἀγαλλίαση καί χαρά καί ἀγάπη...Χρειάζεται προσοχή καί προσπάθεια, γιά νά κατανοεῖ κανείς αὐτά πού μελετάει καί νά τά ἐνστερνίζεται. Αὐτός εἶναι ὁ κόπος πού θά κάνει ὁ ἄνθρωπος»^[47].

16.       Ὁ καλός λογισμός.

Εἶναι πολύ μεγάλη, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρας, ἡ «προληπτική» ἀλλά καί ἡ «θεραπευτική» δύναμη τοῦ καλοῦ λογισμοῦ. Ὁ ἀδελφός μας, πού μᾶς ἀδικεῖ εἶναι ὁ ἀδελφός μας πού τόν κατέλαβε ὁ «ἀντίθετος», ὁ πονηρός. Ὅλους γιά ἁγίους πρέπει νά τούς βλέπομε, δίδασκε ὁ μακαριστός π. Πορφύριος. Πρέπει μέσα μας τό ἐργοστάσιο τῆς ψυχῆς μας νά φτιάχνει «δισκοπότηρα καί ὄχι σφαῖρες», μᾶς διδάσκει ὁ ἄλλος σύγχρονος ἅγιος Γέροντας, μακαριστός π. Παΐσιος. Ἕνας ταπεινός λογισμός, ἕνας λογισμός στοργικός, ἀγαπητικός, συγχωρητικός ἔχει τεράστια ἀξία. 

Φέρνει τήν Θεία Χάρη, πού εἶναι τό πᾶν γιά τήν ψυχή μας. Διώχνει τήν ἀντιπάθεια καί τό μῖσος, πού πάει νά φυτρώσει ὅταν κάποιος μᾶς ἀδικεῖ. Φέρνει τήν εἰρήνη καί τήν ἀνάπαυση στήν ταραγμένη ψυχή. Νά τί δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος: «Ὅταν κάποιος μᾶς ἀδικήσει μ' ὁποιονδήποτε τρόπο, μέ συκοφαντίες, μέ προσβολές, νά σκεπτόμαστε ὅτι εἶναι ἀδελφός μας πού τόν κατέλαβε ὁ ἀντίθετος. Ἔπεσε θύμα τοῦ ἀντιθέτου. Γι' αὐτό πρέπει νά τόν συμπονέσουμε καί νά παρακαλέσομε τόν Θεό νά ἐλεήσει κι ἐμᾶς κι αὐτόν· κι ὁ Θεός θά βοηθήσει καί τούς δύο. Ἄν, ὅμως, ὀργισθοῦμε ἐναντίον του, τότε ὁ ἀντίθετος ἀπό κεῖνον θά πηδήσει σ' ἐμᾶς καί θά μᾶς παίζει καί τούς δύο. Ὅποιος κατακρίνει τούς ἄλλους, δέν ἀγαπάει τόν Χριστό. Ὁ ἐγωισμός φταίει. Ἀπό κεῖ ξεκινάει ἡ κατάκριση...Νά αἰσθανόμαστε τήν κακία τοῦ ἄλλου σάν ἀρρώστια πού τόν βασανίζει καί ὑποφέρει καί δέν μπορεῖ νά ἀπαλλαγεῖ. Γι' αὐτό νά βλέπομε τούς ἀδελφούς μας μέ συμπάθεια κάι νά τούς φερόμαστε μέ εὐγένεια λέγοντας μέσα μας μέ ἁπλότητα τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ», γιά νά δυναμώσει μέ τή θεία χάρι ἡ ψυχή μας καί νά μήν κατακρίνομε κανένα. Ὅλους γιά ἁγίους νά τούς βλέπομε. Ὅλοι μας μέσα φέρομε τόν ἴδιο παλαιό ἄνθρωπο»^[48].

Ἄν ὁ ἀδελφός σου σ' ἐνοχλεῖ, σέ κουράζει...«Ἄν ὁ ἀδελφός σου σ' ἐνοχλεῖ, σέ κουράζει (δίδασκε πάλι ὁ Γέροντας), νά σκέπτεσαι: «Τώρα μέ πονάει τό μάτι μου, τό χέρι μου, τό πόδι μου· πρέπει νά τό περιθάλψω μ' ὅλη μου τήν ἀγάπη» (Βλ. Α΄ Κορ. 1 12, 21). Νά μή σκεπτόμαστε, ὅμως, οὔτε ὅτι θά ἀμειφθοῦμε γιά τά δῆθεν καλά, οὔτε ὅτι θά τιμωρηθοῦμε γιά τά κακά πού διαπράξαμε. Ἔρχεσαι εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας, ὅταν ἀγαπάεις μέ τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Τότε δέν ζητάεις νά σ' ἀγαπᾶνε· αὐτό εἶναι κακό. Ἐσύ ἀγαπάεις, ἐσύ δίνεις τήν ἀγάπη σου· αὐτό εἶναι τό σωστό. Ἀπό μᾶς ἐξαρτᾶται νά σωθοῦμε. Ὁ Θεός τό θέλει. Ὅπως λέει ἡ Ἁγία Γραφή: «...πάντας θέλει σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α' Τιμ. 2, 4)»^[49].

Νά πιστεύομε ὅτι ὅλοι εἶναι καλοί. Αὐτό εἶναι ταπείνωση. Νά μήν πιστεύομε ὅ,τι κακό ἀκοῦμε γιά τούς ἄλλους. «Ἅμα θέλεις νά φιλοσοφήσεις (συμβούλευε ὁ Γέροντας), ὅλα θά τά ρίχνεις στόν κακό ἑαυτό σου καί θά ταπεινώνεσαι πάντοτε. Εἶναι ταπείνωση νά πιστεύεις ὅτι ὅλοι εἶναι καλοί. Κι ἄν ἀκούεις γιά κάποιον κάτι ἀρνητικό, νά μήν τό πιστεύεις. Ὅλους νά τούς ἀγαπάεις καί νά μήν σκέπτεσαι γιά κανέναν κακό καί γιά ὅλους νά προσεύχεσαι. Δέν θέλεις ἄλλη φιλοσοφία»^[50].

17)Συγχώρηση. Ὁ πνευματικός ἄνθρωπος εἶναι αὐτός πού συγχωρεῖ πάντοτε, ὅλους.

Δέν μπορεῖ νά ὑπάρχει πνευματική ζωή ἄν δέν συγχωροῦμε τούς ἄλλους. Ὁ Κύριος μᾶς δίδαξε νά προσευχόμαστε μέ τά λόγια:

«Καί ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν». Ὁ Ἴδιος προσευχήθηκε γιά τούς σταυρωτές Του: «Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς· οὐ γάρ οἴδασι τί ποιοῦσι» (Λουκ. κγ´ 34). Ὁ Κύριος τούς συγχώρεσε καί ἐπειδή δέν ὑπῆρχε καμιά δικαιολογία γι᾿ αὐτό, ὁ Κύριος βρῆκε μιά δικαιολογία γι᾿ αὐτούς, ὅτι δέν ξέρουν τί κάνουν.»Καί ἄφες ἡμῖν..., ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν...». Ἡ φράση αὐτή ἔχει κάτι λίγο πιό ἀπαιτητικό. Δέν μᾶς λέει ὁ Κύριος νά παρακαλοῦμε τό Θεό Πατέρα νά μᾶς βοηθήσει νά συγχωροῦμε τούς ἄλλους, ἀλλά λέμε ὅτι ἐμεῖς ὁπωσδήποτε συγχωροῦμε. Καί λέει ὁ Γρηγόριος ὁ Νύσσης ὅτι ἐδῶ πέρα, ἐμεῖς σάν νά λέμε στό Θεό Πατέρα νά λάβει ἐμᾶς σάν ὑπόδειγμα καί νά μᾶς συγχωρήσει καί ἐμᾶς.Ἀλλά ἄν τυχόν ἐμεῖς δέν συγχωροῦμε, τότε τίποτε δέν γίνεται, τό εἶπε ὁ Κύριος ξεκάθαρα: 

«Ἐάν δέ μή ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τά παραπτώματα αὐτῶν, οὐδέ ὁ Πατήρ ὑμῶν ἀφήσει τά παραπτώματα ὑμῶν» (Ματθ. στ´ 15). Μπορεῖ νά πηγαίνουμε στά Κατηχητικά, μπορεῖ νά πηγαίνουμε στίς ὁμιλίες, στήν ἐκκλησία, νά κοινωνοῦμε καί νά προχωροῦμε στήν πνευματική ζωή, μπορεῖ νά κάνουμε θαύματα, καί ὅμως νά μή συγχωροῦμε κάποιον. Ἀλλά ἐάν δέν συγχωροῦμε δέν γίνεται ἀπολύτως τίποτα.

Στό σημεῖο αὐτό θἄθελα νά θυμηθοῦμε κάτι πού ἔλεγε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός στούς ἀνθρώπους πού ἀπευθυνόταν: «Πονάω γιατί δέν ἔχω χρόνο νά σᾶς δῶ ὅλους χωριστά τὸν καθένα σας καί νά ἐξομολογηθεῖτε καί νά μοῦ πεῖτε τά παράπονά σας καί νά σᾶς πῶ καί ἐγώ ὅ,τι μέ φωτίσει ὁ Θεός. Ἀλλά ἐπειδή δέν μπορῶ νά σᾶς δῶ ὅλους, θά σᾶς πῶ μερικά πράγματα τά ὁποῖα πρέπει νά ἐφαρμόσετε. 

Κι ἄν αὐτά ἐφαρμόσετε θά προχωρήσετε καλά. Τό πρῶτο εἶναι νά συγχωρᾶτε τούς ἐχθρούς σας». Καί γιά νά τούς κάνει νά καταλάβουν τί ἤθελε νά πεῖ, τούς δίνει ἕνα παράδειγμα: «Ἤλθαν δύο νά ἐξομολογηθοῦν, ὁ Πέτρος καί ὁ Παῦλος. Ὁ Πέτρος μοῦ εἶπε: «Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, ἐγώ ἀπό μικρός πῆρα τὸν καλό δρόμο. Ζῶ στήν ἐκκλησία, ἔχω κάνει ὅλα τά καλά, προσεύχομαι, κάνω ἐλεημοσύνες, ἔχω κτίσει ἐκκλησίες, ἔχω κτίσει μοναστήρια, ἔχω ἕνα μικρό ἐλαττωματάκι, ὅτι δέν συγχωρῶ τούς ἐχθρούς μου». 

Καί λέει ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὅτι, «Ἐγώ, αὐτόν τὸν ἀποφάσισα γιά τήν κόλαση, κι εἶπα «ὅταν πεθάνει θά τὸν πετάξουν στό δρόμο νά τὸν φᾶνε τά σκυλιά»». Μετά ἀπό λίγο ἔρχεται ὁ Παῦλος, ὁ ὁποῖος ἐξομολογήθη καί μοῦ λέει: «Ἐγώ ἀπό μικρός πῆρα τό στραβό δρόμο, ἔχω κλέψει, ἔχω ἀτιμάσει, ἔχω σκοτώσει, ἔχω κάψει ἐκκλησίες, μοναστήρια, δηλ. εἶμαι σάν δαιμονισμένος· μόνο ἕνα καλό ἔχω, ὅτι συγχωρῶ τὸν ἐχθρό μου». Καί λέει ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, «ἐγώ κατέβηκα, τὸν ἀγκάλιασα, τὸν φίλησα καί τοῦ εἶπα σέ τρεῖς μέρες νά κοινωνήσει».

Αὐτός πού εἶχε ὅλα τά καλά, μέ τήν κακότητα νά μή συγχωρεῖ τὸν ἐχθρό του, ὅλα αὐτά τά μόλυνε, ὅπως ἔχουμε 100 ὀκάδες ζυμάρι καί βάζουμε λίγο προζύμι καί κουφίζει ὅλο τό ζυμάρι. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά ὁ ἄλλος πού ἔχει κάνει ὅλα τά κακά, συγχωροῦσε τὸν ἐχθρό του· αὐτό ἔδρασε μέσα σ᾿ ὅλα αὐτά σάν μιά φλόγα κεριοῦ καί τἄκαψε ὅλα. 

Νομίζω, ὅτι αὐτό εἶναι βασικό. Καί πολλές φορές ἡ ζωή μας ὁλόκληρη βγάζει μιά ἀποφορά ἀντί νἄναι ἄρωμα Χριστοῦ, καί δέν ξέρουμε γιατί γίνεται αὐτό. Νά συγχωροῦμε, λοιπόν. Νά μήν κρατήσουμε καμιά κακότητα γιά κανένα. Τότε ἡ ζωή μας θά προχωρήσει μπροστά. Ἄν αὐτό δέν κάνουμε, τότε ὅλες οἱ θεολογίες μας κι ὅλες οἱ ἁγιότητές μας πᾶνε χαμένες. Γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς λέει ὁ Κύριος, «ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν». Ἕνα ἐλάχιστο πρᾶγμα φτάνει γιά νά σέ βάλει στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν, καί ἕνα ἐλάχιστο πρᾶγμα μπορεῖ νά βρωμίσει ὅλη τή ζωή μας.(π. Βασίλειος Γοντικάκης http://www.phys.uoa.gr/~nektar)

18)Διάκριση.Ὁ πνευματικός ἄνθρωπος ἔχει διάκριση.

Τί εἶναι διάκριση; Νά μποροῦμε νά γνωρίζουμε ἄν κάτι εἶναι ἀπό τόν Θεό ἤ ἀπό τόν πονηρό. Ὑπάρχουν οἱ προαιρετικοί καί ἡδονικοί πειρασμοί πού εἶναι ἀπό τόν πονηρό· ὑπάρχουν καί οἱ ἀπροαίρετοι καί ἀκούσιοι πειρασμοί πού εἲναι ἀπό τόν Θεό γιά νά κολαστεῖ ἡ ἁμαρτία: »Καί μή εἰσενέγκης ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ».

Λέμε, «μή εἰσενέγκης ἡμᾶς εἰς πειρασμόν», καί ἀπό τήν ἄλλη ὁ ἅγιος Ἰάκωβος ὁ Ἀπόστολος λέει, «Πᾶσαν χαράν ἡγήσασθε, ἀδελφοί μου, ὅταν πειρασμοῖς περιπέσητε ποικίλοις» (Ἰάκ. α´  

2). Τήν ἀπορία μᾶς τήν λύνουν οἱ Πατέρες. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, λέει ὅτι ὑπάρχουν δύο εἰδῶν πειρασμοί: ἀπό τή μιά μεριά ἔχουμε τούς ἡδονικούς καί προαιρετικούς πού γεννοῦν τήν ἁμαρτία· σ᾿ αὐτούς παρακαλοῦμε τὸν Κύριον νά μήν ἐπιτρέψει νά μποῦμε καί νά παρασυρθοῦμε. Ἀπ᾿ τήν ἄλλη μεριά ὑπάρχουν ἄλλοι πειρασμοί καί δοκιμασίες, οἱ ἀπροαίρετοι καί ὀδυνηροί πειρασμοί, οἱ ὁποῖοι κολάζουν τήν φιλαμαρτήμονα γνώμη, οἱ ὁποῖοι σταματοῦν τήν ἁμαρτία. Ἔτσι, λοιπόν, παρακαλοῦμε νά μήν πέσουμε στούς πρώτους πειρασμούς, τούς ἡδονικούς καί προαιρετικούς, ἀλλά ἄν τυχόν πέσουμε στίς ἄλλες δοκιμασίες πρέπει νά τίς δεχόμαστε μέ κάθε χαρά, γιατί αὐτοί οἱ πειρασμοί φέρνουν τήν γνώση, τήν ταπείνωση, τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. 

Καί θυμᾶστε αὐτό πού λέει στό Γεροντικό: «ἔπαρον τούς πειρασμούς καί οὐδείς ὁ σωζόμενος». Ἄν βγάλεις ἀπό τή ζωή μας τούς πειρασμούς, αὐτές τίς δοκιμασίες, κανείς δέν πρόκειται νά σωθεῖ.

»...ἀλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ». Ἡ τελευταία φράση αὐτῆς τῆς προσευχῆς εἶναι ὁ πονηρός. Ἡ πρώτη φράση τῆς προσευχῆς εἶναι τό «Πάτερ ἡμῶν». Ὁ Θεός εἶναι ἡ πρώτη λέξη, ἡ πρώτη πραγματικότητα, τελευταία δέ εἶναι ὁ πονηρός. Ἡ ζωή μας κινεῖται μεταξύ τοῦ πονηροῦ καί τοῦ Θεοῦ. Ὁ πονηρός δέν ἄφησε κανένα ἀπείραστο· οὔτε τὸν πρῶτο Ἀδάμ στόν Παράδεισο οὔτε τό δεύτερο Ἀδάμ, τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, ὅταν βγῆκε στήν ἔρημο. 

Καί λέει ὁ Κύριος πάλι, ὅτι «τό γένος τοῦτο ἐν οὐδενί δύναται ἐξελθεῖν εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ» (Μαρκ. θ´ 29). Δέν μποροῦμε νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπό τὸν πονηρό παρά μέ τήν προσευχή καί τή νηστεία. Δέν φεύγει ὁ πονηρός μέ τή λογική ὅπως δέν φεύγει τό καρκίνωμα μέ τίς ἀσπιρίνες. Δέν φεύγει ὁ διάβολος μέ τίς ἐξυπνάδες. Λέγει καί ἕνας μοναχός, ὅτι ὁ μεγαλύτερος δικηγόρος δέν μπορεῖ νά τά βγάλει πέρα μέ τό μικρότερο διάβολο. Γι᾿ αὐτό δέν πρέπει νά ἀρχίζομε συζήτηση μέ τὸν πονηρό. Ἄς τὸν ἀφήνουμε καί νά φεύγουμε.

Τό θέμα στήν πνευματική ζωή εἶναι νά ἀποκτήσουμε τή διάκριση τήν πνευματική, νά ξεκαθαρίζουμε τά πράγματα ἄν κάτι εἶναι ἀπό τό Θεό ἤ ἀπό τό διάβολο. 

Μά θά πεῖ κανένας: Ἐγώ εἶμαι ἀδύνατος ἄνθρωπος· πῶς μπορῶ νά ἀποκτήσω αὐτή τή διάκριση; Νομίζω τά πράγματα εἶναι ἁπλά ἐάν τυχόν κάνουμε συνειδητά αὐτή τήν προσευχή ποὺ μᾶς δίδαξε ὁ Κύριος. Μποροῦμε τώρα νά ἀρχίσουμε ἀπό πίσω: ἐάν συγχωροῦμε τούς ἐχθρούς μας ἀσυζητητί· ἐάν τρεφόμεθα μέ τὸν οὐράνιον ἄρτον· ἐάν στή δύσκολη στιγμή λέμε, «Θεέ μου, νά γίνει τό θέλημά σου» καί ἐάν νοιώθουμε τό Θεό, Πατέρα μας, τότε, ἐνῶ εἴμαστε πάρα πολύ ἀδύνατοι, θά εἴμαστε ταυτόχρονα καί πανίσχυροι.  

Ἐάν, ἀντίθετα, κάνουμε τό θέλημά μας καί δέν συγχωροῦμε τὸν ἄλλο, τότε τὸν διάβολο ἀπό μυρμήγκι τὸν κάνουμε λιοντάρι καί δέν μποροῦμε νά τά βγάλουμε πέρα μέ καμιά δύναμη. Ἀντίθετα, ἐάν λέμε: τό θέλημα τοῦ Θεοῦ νά γίνει, ἐγώ δέν ξέρω τίποτα· ἄν συγχωροῦμε ἀσυζητητί· ἄν τή στιγμή ποὺ μᾶς ἔχουν σκοτώσει, ἐμεῖς, σκοτωμένοι, μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι δέν κρατᾶμε καμιά κακότητα γι᾿ αὐτόν ποὺ μᾶς σκότωσε καί λέμε ἔχει ὁ Θεός, δέν πειράζει· τότε ὁ ἄνθρωπος, αὐτός ὁ ἀδύνατος, εἶναι παντοδύναμος καί μπορεῖ νά τά βγάλει πέρα καί ὁ διάβολος μπροστά του εἶναι μυρμήγκι. Καί προχωρεῖ ἐλεύθερα.

Θυμᾶστε, στή Γεθσημανῆ, ὅταν ὁ Κύριος «γενόμενος ἐν ἀγωνίᾳ ἐκτενέστερον προσηύχετο» καί εἶπε «οὐ τό ἐμόν θέλημα γενέσθω», ἀναφέρεται ἐκεῖ στήν Ἁγία Γραφή ὅτι, «ὤφθη δέ αὐτῷ ἄγγελος ἀπ᾿ οὐρανοῦ ἐνισχύων αὐτό» (Λουκ. κβ´ 43). Καί ἐπίσης ὅταν στήν ἔρημο εἶπε, «ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ· γέγραπται γάρ, Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις καί αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις», τότε τὸν ἄφησε ὁ διάβολος «καί ἰδού ἄγγελοι προσῆλθον καί διηκόνουν αὐτῷ» (Ματθ. δ´ 10-11). Ἔτσι, λοιπόν, συμβαίνει καί σ᾿ ἐμᾶς· ἄν λέμε τήν προσευχή αὐτή, ἄν ζοῦμε τή ζωή αὐτή, ὁ πονηρός φεύγει, ἡ διάκριση ἡ πνευματική ἔρχεται μέσα μας καί ἄγγελοι μᾶς διακονοῦν. Καί μποροῦμε νά νοιώσουμε αὐτή τή συντροφιά τῶν ἀγγέλων· καί μποροῦμε ἀπό τώρα νά ζήσουμε στόν Οὐρανό· καί μποροῦμε νά χρησιμοποιήσουμε αὐτές τίς φράσεις τίς κυπριακές καί νά ποῦμε ὅτι ἡ ζωή μας γίνεται τότε «ἀγγελόκτιστη», «Θεοσκέπαστη». Τότε ὁ ἄνθρωπος ὁ μικρός γίνεται μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ παντοδύναμος... .(π. Βασίλειος Γοντικάκης http://www.phys.uoa.gr/~nektar)

---

[1] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 332-333.

[2] Ὅ. π. σελ. 333.

[3] Ἁγ. Ἰω. Σιναϊτου, Κλίμαξ, Λόγος 25^ος Περί Ταπεινοφροσύνης, στ. 56.

[4] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 302 (Β΄ἔκδοση).

[5] Γέροντος Πορφυρίου ἱερομονάχου, Ἀνθολόγιο συμβουλῶν, Α' ἔκδοση, 2002, σελ. 255-6.

[6] Ὅ.π. σελ. 295-296.

[7] Ὅ. π. σελ. 292-293.

[8] Ὅ. π. σελ. 174-175.                                                                                                                                                                                           

[9] Ὅ. π. σελ. 236-237.

[10] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 307.

[11] Ὅ. π. σελ. 306- 307.

[12] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 571.

[13] Ὅ. π. σελ. 572.

[14] Ὅ. π.

[15] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 255.

[16] Ὅ. π. σελ. 297. Καί συνεχίζει: «Ὑπάρχουν μερικά μυστικά. Τό Εὐαγγέλιο καί ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μᾶς προτρέπει πῶς πρέπει νά προλαμβάνομε ὁρισμένα πράγματα, πού θά μᾶς δυσκολεύουν στόν ἀγῶνα μας. Γι' αὐτό λέγει αὐτό τό: «Μή γνώτω ἡ ἀριστερά σου...». Γιά παράδειγμα, θέλετε νά γευθεῖτε μιά χαρά ἀπ' τόν Θεό; Ποιό εἶναι ἐδῶ τό μυστικό; Ἔστω κι ἄν τήν πιστεύετε κι ἄν τή ζητᾶτε τή χαρά καί λέτε, «δέν μπορεῖ παρά νά μοῦ τήνε δώσει ὁ Θεός», Ἐκεῖνος δέν τή δίδει. Καί αἰτία εἶστε ἐσεῖς οἱ ἴδιοι. Ὄχι ὅτι ὁ Θεός δέν θέλει νά τή δώσει αὐτή τή χαρά, ἀλλά ὅλο τό μυστικό εἶναι ἡ δική μας ἁπλότης καί ἁπαλότης. Ὅταν λείπει ἡ ἁπλότης καί λέτε, «θά κάνω αὐτό κι ὁ Θεός θά μοῦ δώσει αὐτό πού ζητῶ, θά κάνω ἐκεῖνο, θά κάνω τό ἄλλο...», δέν γίνεται. Ναί, νά κάνω τοῦτο, τό ἄλλο, ἀλλά μέ τόση μυστικότητα, μέ τόση ἁπλότητα, μέ τόση ἁπαλότητα, ὥστε κι ἐγώ ὁ ἴδιος πού τό ζητῶ νά μήν τό παίρνω εἴδηση».

[17] Α΄ Κορ. 13, 5.

[18] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 298. Καί συνεχίζει:«Δηλαδή προσεύχεσθε ἁπλά καί δέν σκέπτεσθε τί θά χαρίσει ὁ Θεός μές στήν ψυχή σας. Δέν κάνετε ὑπολογισμούς. Ξέρετε, βέβαια, τί χαρίζει ὁ Θεός στήν ἐπαφή μαζί Του, ἀλλά εἶναι σάν νά μήν  ξέρετε. Νά μήν τό συζητᾶτε οὔτε μέ τόν ἑαυτό σας. Ἔτσι, ὅταν λέτε τήν εὐχή, «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με», νά τή λέτε ἁπαλά, ἁπλά καί νά μή σκέπτεσθε τίποτ' ἄλλο παρά μόνο τήν εὐχή. Αὐτά εἶναι πολύ λεπτά πράγματα  καί χρειάζεται νά ἐπενεργήσει ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἡ καρδιά σας νά εἶναι ἁπλή, ὄχι διπλή καί ἀνειλικρινής· ἀγαθή κι ὄχι πονηρή καί ἰδιοτελής. Τήν ἁπλή καί ἀγαθή ψυχή ὅλοι τήν ἐπιζητοῦν, ἀναπαύονται σ' ἐκείνη, τήν πλησιάζουν χωρίς φόβο, χωρίς ὑποψία. Καί ἡ ἴδια ζεῖ μέ ἐσωτερική εἰρήνη, ἔχει ἀγαθή σχέση μ' ὅλους τούς ἀνθρώπους καί μ' ὅλη τήν κτίση».

[19] Ἀρχιμανδρίτου Σωφρονίου, Ὁ Γέροντας Σιλουανός, Γ΄ ἔκδοση,  Ἔσσεξ 1985, σελ. 389.

[20] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 298 (Β΄ἔκδοση).

[21] Γεν. 4, 6-7.

[22] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 260 (Β΄ἔκδοση).

[23] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 295-296.

[24] Ὅ. π. σελ. 240.

[25] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 212-213 (Β΄ἔκδοση).

[26] Παροιμ. 23, 26.

[27] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 238-9 (Β΄ἔκδοση).

[28] Γεωργίου Κρουσταλλάκη, Ο ΓΕΡΩΝ ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ, Ἰχνηλασία, Γ΄ ἔκδοση, σελ.157.

[29] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 253 (Β΄ἔκδοση).

[30] Ὅ. π. σελ. 220 (Β΄ἔκδοση).

[31] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 268.

[32] Ὅ. π. σελ. 242 (Β΄ἔκδοση).

[33] Ματθ. 11,  29.

[34]Μαρκ. 3, 28-29: «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι πάντα ἀφεθήσεται τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων͵ τὰ ἁμαρτήματα καὶ αἱ βλασφημίαι ὅσα ἐὰν βλασφημήσωσιν· ὃς δ΄ ἂν βλασφημήσῃ εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον οὐκ ἔχει ἄφεσιν εἰς τὸν αἰῶνα͵ ἀλλὰ ἔνοχός ἐστιν αἰωνίου ἁμαρτήματος».

[35] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 211 (Β΄ἔκδοση). Καί συνεχίζει ὁ Γέροντας:« Φῶς καί σκότος. Ποιό εἶναι τό πιό καλό; Νά εἶσαι πρᾶος, ταπεινός, ἥσυχος, νά ἔχεις μέσα σου ἀγάπη ἤ νά εἶσαι νευρικός, στενόχωρος, νά διαπληκτίζεσαι μέ τούς πάντες; Ἀσφαλῶς τό ἀνώτερο εἶναι ἡ ἀγάπη. Ἡ θρησκεία μας ἔχει ὅλ' αὐτά τά καλά καί εἶναι ἡ ἀλήθεια. Ὅμως πολλοί πᾶνε σέ κάτι ἄλλο. Ὅσοι ἀρνοῦνται αὐτή τήν ἀλήθεια, εἶναι ἄρρωστοι ψυχικά. Εἶναι σάν τά ἄρρωστα παιδιά, πού, ἐπειδή τούς ἔλειψαν οἱ γονεῖς ἤ χώρισαν ἤ μάλωσαν, ἔγιναν ἀπροσάρμοστα. Καί στίς αἱρέσεις πᾶνε ὅλοι οἱ μπερδεμένοι. Μπερδεμένα παιδιά μπερδεμένων γονέων. Ὅμως ὅλοι αὐτοί οἱ μπερδεμένοι καί ἀπροσάρμοστοι ἔχουν ἕνα σθένος καί μιά ἐπιμονή καί κατορθώνουν πολλά πράγματα. Ὑποτάσσουν τούς νορμάλ καί τούς ἥσυχους ἀνθρώπους, διότι ἐπηρεάζουν καί ἄλλους ὁμοίους τους καί ὑπερτεροῦν καί στόν κόσμο, γιατί αὐτοί εἶναι πιό πολλοί καί βρίσκουν ὁπαδούς. Ὑπάρχουν κι ἄλλοι, πού, ἐνῶ δέν ἀρνοῦνται τήν ἀλήθεια, ἐν τούτοις εἶναι μπερδεμένοι κι ἄρρωστοι ψυχικά. Ἡ ἁμαρτία κάνει τόν ἄνθρωπο πολύ μπερδεμένο ψυχικά.Τό μπέρδεμα δέν φεύγει μέ τίποτα. Μόνο μέ τό φῶς τοῦ Χριστοῦ γίνεται τό ξεμπέρδεμα. Τήν πρώτη κίνηση τήν κάνει ὁ Χριστός. «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες...» (Ματθ. 11, 28). Μετά ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ἀποδεχόμαστε αὐτό τό φῶς μέ τήν ἀγαθή μας προαίρεση, πού τήν ἐκφράζουμε μέ τήν ἀγάπη μας ἀπέναντί Του, μέ τήν προσευχή, μέ τή συμμετοχή στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, μέ τά μυστήρια». (ὅ. π. 211-2)

[36] Μικρά καί Μεγάλη Συναπτή, καταληκτήριος προτροπή.

[37] Θεία Λειτουργία Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, εὐχή πρό τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς.

[38] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 323 (Β΄ἔκδοση).

[39] Ὅ. π. σελ. 312.

[40] Πρβλ. Ἁγ. Γρηγορίου Θεολόγου, ΤL G, Work #048 36.365.17 «ἐκλάμψουσιν οἱ δίκαιοι ὡς ὁ ἥλιος͵ ὧν ἵσταται ὁ Θεὸς ἐν  μέσῳ͵ θεῶν ὄντων καὶ βασι λέων͵ διαστέλλων καὶ διαιρῶν τὰς ἀξίας τῆς ἐκεῖθεν μακαριότητος».

[41] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 245 (Β΄ἔκδοση).

[42] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 287.

[43] Ὅ. π. σελ. 287.

[44] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 224 (Β΄ἔκδοση).

[45] Ὅ. π. σελ. 287-288.

[46] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 294 (Β΄ἔκδοση).

[47]  Ὅ.π. σελ. 235-236.

[48] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 387-388.

[49] Ὅ. π. σελ. 387.

[50] Ὅ. π. σελ. 323.

συνεχίζεται.....

Ομιλίες του Ιερομονάχου Σάββα Αγιορείτου μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν από Πατερικός Λόγος

Βιβλία του Ιερομονάχου Σάββα Αγιορείτου

1)ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΤΗ ΖΗΣΟΥΜΕ

Β΄ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΕΛΛΙΟΥ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ , ΚΕΡΑΣΙΑ, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2009.

2) Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΣΙΟ ΓΕΡΟΝΤΑ ΠΟΡΦΥΡΙΟ ΤΟΝ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΥΨΕΛΗ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009.

τηλέφωνο παραγγελιών : 6947612075

περισσότερες πληροφορίες  hristospanagia.blogspot.com