Ἰλαρίωνος Φέλεα Ρουμάνου ἱερομάρτυρος (+1940). Ἐγκόλπιο τοῦ πνευματικοῦ πατρός καί περί Μετανοίας. Μέρος Α'

Ἰλαρίωνος Φέλεα Ρουμάνου ἱερομάρτυρος  (+1940)

Ἐγκόλπιο τοῦ πνευματικοῦ πατρός καί περί Μετανοίας

Πρόλογος

Πρίν ἀπό πολύ καιρό τώρα σκέπτομαι νά γράψω ἕνα ἔργο περί μετανοίας. Ἐδῶ καί 12 χρόνια εἶμαι καί ἐξομολόγος καί ἔχω καταλάβει ὄχι μόνο τήν ὄντως λυτρωτική σημασία τοῦ Μυστηρίου τῆς ἱερᾶς ἐξομολόγησης, ἀλλά καί τίς ἐλλείψεις καί τίς δυσκολίες πού ἀντιμετωπίζει ὁ Πνευματικός ἱερέας στήν ἐπιτέλεσι αὐτοῦ τοῦ θείου ἔργου.
Στήν ρουμανική γλῶσσα ἔχουμε ἀρκετά βιβλία περί τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας τῆς μετανοίας, ἀλλά εἶναι ἐλάχιστα αὐτά πού ἱκανοποιοῦν τίς πνευματικές ἀνάγκες τῆς χριστιανικῆς ζωῆς τῆς ἐποχῆς μας. Ἕνα μεγάλο μέρος τῶν πιστῶν ἔχουν ἀρκετές ἀμφιβολίες σχετικά μέ τήν ἐξομολόγηση. Γι᾿αὐτό δέν προσέρχονται μέ τήν πρέπουσα προετοιμασία, ἐνῶ ἄλλοι ἔχουν ἀπομακρυνθῆ τελείως ἀπ᾿αὐτήν.
Τήν χρησιμοποιοῦν ὅμως μέ φανατισμό οἱ αἱρέσεις–μέ τόν τρόπο τους βέβαια,- σάν ἕναν νεωτερισμό κι ἔτσι προκαλοῦν ἀμφιβολίες καί συγχύσεις, οἱ ὁποῖες ἀνοίγουν τήν πόρτα τοῦ προσηλυτισμοῦ.
Συνάντησα ἀκόμα καί ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι, ἐπειδή δέν καταλαβαίνουν ἐπαρκῶς τό νόημα τοῦ ὅρου μετάνοια, τόν ἀντικατέστησαν, ὅπου ἦταν δυνατόν, στίς ὁμιλίες τους καί στά ἀναγνώσματα τῶν λειτουργικῶν τους βιβλίων, μέ τόν ὅρο μεταμέλεια, γιά νά μή μπορέσουν νά τόν ἐκμεταλλευτοῦν οἱ αἱρετικοί, λόγῳ τάχα τῶν μεταμελημένων αἱρετικῶν. Ὁπότε θά ἦταν κἄπως ἐπικίνδυνο νά μιλᾶμε πιά περί ἐξομολόγησης.

Ἡ πιό δύσκολη καί σημαντική διακονία τοῦ ἱερέως εἶναι τό πνευματικό του ἔργο, τό ὁποῖο εἶναι δυστυχῶς παραμελημένο τόσο στίς θεολογικές σχολές ὅσο καί στήν ποιμαντική ζωή τῶν  ἐνοριῶν. Ἐπί πλέον τό ἱερό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης παρουσιάζει μεγάλες διαχριστιανικές διαφορές, ἀπό τίς ὁποῖες μερικές εἶναι πολύ σοβαρές γιά τήν χριστιανική ἱστορία καί τήν Ἐκκλησία.

 Ἐννοῦμε ἐδῶ τά συγχωροχάρτια. Ποιά εἶναι ἡ στάση καί ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ἀπέναντι αὐτῶν τῶν διαφορῶν; Τί νά πιστεύουμε καί νά διδάσκουμε τούς ἄλλους  περί τῆς μετανοίας, πῶς νά συμπεριφέρεται καί νά ἐργάζεται ὁ Πνευματικός πατήρ; Τί ζητεῖ ο εὐσεβής λαός  καί ποιό τό κῦρος καί ἡ σπουδαιότης τῆς ἱερωσύνης; Εἶναι ἐρωτήσεις στίς ὁποῖες ζητοῦνται συγκεκριμένες ἀπαντήσεις ἀπό ἐμᾶς.
Σχετικά μ᾿ αὐτές τίς διαπιστώσεις ἐπεσήμανα τήν ἀνάγκη μιᾶς ὅσο τό δυνατόν εὐρείας μελέτης περί τῆς μετανοίας στά πλαίσια τῆς ὀρθοδόξου σωτηριολογίας. Ἐρεύνησα στόν τομέα τῆς ἱστορίας τῶν θρησκειῶν καί τῆς Ἁγίας Γραφῆς, στά ἔργα τῶν Ἁγίων Πατέρων, στίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, στά λειτουργικά βιβλία τῆς Ὀρθοδοξίας ἀκόμη καί στήν ἐπιστήμη τῆς ψυχολογίας καί στήν ἐμπειρία τῶν Πνευματικῶν.
Πρέπει νά διαπιστώσουμε ὅμως καί τό ἑξῆς: Ἡ παπική ἀντίληψη τῆς μετανοίας φτάνει σέ κάποια συμπεράσματα, τά ὁποῖα εἶναι ἀντίθετα μέ τήν Ἁγία Γραφή καί τήν Πατερική γραμματεία, ἐνῶ  ἡ προτεστάντικη δέν βασίζεται ἀντικειμενικά στίς ἀληθινές πηγές τοῦ Χριστιανισμοῦ. Θά παρουσιάσουμε πιό κάτω τίς πλάνες περί τῆς μετανοίας καί τῶν δύο αὐτῶν μή ὀρθοδόξων ὁμολογιῶν.
Πέρα ἀπ᾿ αὐτές τίς ἐκτιμήσεις ἡ μετάνοια εἶναι μία θρησκευτική ἀνάγκη καί μία ἠθική εὐεργεσία γιά τόν ἄνθρωπο καί τήν κοινωνία συνολικά. Ἡ καλύτερη διδασκαλία τῶν ἠθῶν γίνεται στήν σχολή τῆς μετανοίας, στήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης.
Ἡ ζωή τῶν ἀνθρώπων εἶναι μεστή ἀθλιοτήτων, πόνων καί ἀγνώστων θλίψεων. Ἡ ἁμαρτία εἶναι μία θλιβερή ἐμπειρία, μία ἀκατάπαυστη ἀνησυχία.
 Ἡ μετάνοια εἶναι ὄντως μέσον καί εὐκαιρία καθάρσεως τῆς συνείδησης καί πνευματικῆς ἀναγεννήσης, διακοπῆς τῶν ἁμαρτωλῶν συμπεριφορῶν καί λογισμῶν καί ἐπιστροφή στήν ἀγνότητα τοῦ βαπτίσματος. Ἡ μετάνοια εἶναι τό καλύτερο σχολεῖο ἠθικῆς καί ἐθνικῆς ἀναγεννήσης.
Ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος, στίς τελευταῖες ἡμέρες τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, διέταξε νά γραφτοῦν στούς τοίχους τοῦ σπιτιοῦ του οἱ ψαλμοί τῆς μετανοίας, γιά νά τούς ἔχει πάντοτε μπροστά του καί νά τούς ἀπαγγέλει. Τόσο ζωντανό ἦταν μέσα του τό συναίσθημα τῆς μετάνοιας καί ὁ πόθος τῆς σωτηρίας.
Στίς πνευματικές ἀσκήσεις καί στήν ζωή κάθε ἀνθρώπου ἡ μετάνοια εἶναι χρήσιμη καί ἀναγκαία γιά τήν συντριβή τῶν παθῶν, γιά τήν ἀποκάλυψη τῶν πόνων καί τήν ἀπαλλαγή τῆς ψυχῆς ἀπό τό βάρος τῶν ἁμαρτιῶν.
Ἰδού ἀρκετοί λόγοι πού μέ ὤθησαν στήν συγγραφή αὐτῆς τῆς ἐργασίας, πέραν ἀπό τό γεγονός ὅτι αὐτή ἀποτελεῖ τήν διδακτορική μου διατριβή στόν τομέα τῆς Θεολογίας.
 

Εἰσαγωγή

  Ἡ μετάνοια εἶναι ἕνα ἀπό τά μέσα τά ὁποῖα προσφέρει ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ στούς πιστούς γιά τήν κάθαρση τῶν ἁμαρτιῶν τους. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ μετάνοια εἶναι ἕνας τρόπος ψυχικοῦ ἁγιασμοῦ. Ὅπως τά μικρόβια τῶν νόσων φαρμακώνουν τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, ἔτσι καί τά μικρόβια τῶν ἁμαρτιῶν φαρμακώνουν τήν ψυχή του. Ὅπως τό σῶμα δέν μπορεῖ νά συμβιβάζεται μέ τήν ἀσθένεια, οὔτε καί ἡ ψυχή δέν θέλει νά συμφιλιωθεῖ μέ τό δηλητήριο τῆς ἁμαρτίας. Τό γιατρικό κάθαρσης καί ἐξιλασμοῦ τῆς ἁμαρτίας εἶναι ἡ μετάνοια.
Ἡ ἁμαρτία εἶναι τό κακό σέ κάθε μορφή του – εἶναι ἡ ἀσυμφωνία μέ τούς νόμους τῆς φύσεως, τῆς ζωῆς καί τῆς ἀνθρώπινης καί θεϊκῆς εὐτυχίας. Παντοῦ, θρησκευτικά καί ἠθικά, μία κακή πράξη εἶναι μία ἁμαρτία. Ὁ χριστιανικός μας βασικός νόμος εἶναι ἡ ἀγάπη. Τό ἰδανικό τοῦ χριστιανοῦ εἶναι ἡ σχέσις τέλειας ἀγάπης μέ τόν Θεό καί μέ τούς ἀνθρώπους. Ὅποιος δέν ὑπηρετεῖ αὐτό τό ἰδανικό, δέν βοηθάει καθόλου στήν ὁμόνοια, στήν ἰσορροπία καί στήν πρόοδο ὅλης τῆς ἀνθρωπότητας. Ἀντίθετα, ὑπηρετεῖ τήν ἁμαρτία καί δι᾿ αὐτῆς αὐξάνει τό κακό στόν κόσμο, ἐπειδή τό κοινωνικό κακό προέρχεται ἀπό τό προσωπικό μας κακό.
Λίγο ἤ πολύ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἁμαρτωλοί. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ἡ μοναδική ἐξαίρεση. Ὅλοι ἁμαρτάνουμε καί ὅλοι πρέπει νά ὁμολογοῦμε εἰλικρινά τήν ἁμαρτωλότητά μας, διότι ἡ ἁμαρτία εἶναι παγκόσμια καί ἔχει μία ψυχολογική πραγματικότητα, τήν ὁποία δέν μπορεῖ κανείς νά τήν ἀμφισβητήσει. Ἄς ἀκούσουμε ἔστω καί λίγο πῶς στενάζουν καί πάσχουν ὅλα τά ὄντα τῆς γῆς «...πᾶσα ἡ κτίσις συστενάζει καὶ συνωδίνει ἄχρι τοῦ νῦν· οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ τὴν ἀπαρχὴν τοῦ Πνεύματος ἔχοντες καὶ ἡμεῖς αὐτοὶ ἐν ἑαυτοῖς στενάζομεν υἱοθεσίαν ἀπεκδεχόμενοι, τὴν ἀπολύτρωσιν τοῦ σώματος ἡμῶν»(Ρωμ. 8, 22, 23).
Αὐτός ὁ ἐκ βάθους στεναγμός εἶναι ἕνας μυστηριώδης ἦχος τῆς ἀνήσυχης συνείδησης  ἐξ αἰτίας τῆς ἁμαρτίας. Ὅπου κι ἄν ζήσουμε, εἴτε σέ παλάτια εἴτε σέ καλύβια, οἱ τύψεις τῆς συνείδησης μᾶς ἐλέγχουν καί δέν μποροῦμε νά γλυτώσουμε ἀπό τά ἀποτελέσματα τῶν ἁμαρτιῶν μας. Ἔτσι γεννιέται μέσα στόν ἄνθρωπο μιά ψυχική δυσαρέσκεια καί ἡ ἐπιθυμία μιᾶς πνευματικῆς ἀνάστασης.
Ἡ ἀνησυχία τῆς συνείδησης πηγάζει ἀπό τήν πραγματικότητα τῆς ἁμαρτίας καί ἡ ἐπιθυμία τῆς ἀνάστασης ἀπό τήν ἀνάγκη τῆς κάθαρσης καί τόν πόθο τῆς σωτηρίας. Θέλουμε νά εἴμαστε ἐλεύθεροι. Ἐπιδιώκουμέ τήν ἐλευθερία μέ ὅλες τίς ψυχικές μας δυνάμεις, ὅπως γέρνουν τά λουλούδια πρός τό φῶς καί ἀγωνιζόμαστε μέ αἰσιοδοξία γιά μεγαλύτερες θυσίες, γιά ν᾿ ἀποκτήσουμε τήν ἐλευθερία. Ἀλλά τί εἶναι ἡ ἐλευθερία;
Εἶναι ἡ ἱκανότητα νά κάνουμε ὅ,τι θέλουμε, χωρίς φόβο Θεοῦ, ἀνεμπόδιστοι ἀπό ἄλλους καί χωρίς ἀπολύτως καμμία εὐθύνη; Ἀσφαλῶς, ὄχι, διότι αὐτή ἡ ἱκανότητα περιορίζεται ἀπό νόμους. Κι ἄν δέν ὑπῆρχε  αὐτός ο περιορισμός, θά ταυτιζόταν μέ τήν ἀναρχία. Τότε τί εἶναι ἐλευθερία;
Ἡ ἐλευθερία εἶναι ἀνεξάρτητη ἀπό τά πάθη, ἀπό τίς ἐπιθυμίες κι ἀπό τίς ἁμαρτίες. Ἐλεύθερος εἶναι μόνο ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος δέν ὑποδουλώνεται ἀπό κανένα κακό λογισμό ἤ ἔνοχο συναίσθημα. Εἶναι ἐλεύθερος ὅποιος ἔχει καθαρή συνείδηση καί ἁγνή ψυχή. Αὐτός πού πράττει τήν ἁμαρτία – εἶπε ὁ Χριστός – εἶναι δοῦλος τῆς ἁμαρτίας. (Ἰω. 8,34 - ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν δοῦλος ἐστιν τῆς ἁμαρτίας).
Ἡ λύτρωση ἀπό τήν σκλαβιά τῆς ἁμαρτίας σημαίνει πραγματική ἀπελευθέρωση.
Γι᾿ αὐτό λέμε καί ὁμολογοῦμε μέ πολλές προσευχές ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ὁ Λυτρωτής καί ὁ Σωτήρας τοῦ κόσμου καί τῶν ἀνθρώπων. Διότι, διά τῆς ἀλήθειας καί τῆς πλούσιας χάριτός Του, καθαρίζει τίς ἁμαρτίες μας καί ἔτσι γινόμαστε ἐλεύθεροι. Στήν ὑπηρεσία αὐτῆς τῆς καθάρσης καί ψυχικῆς λύτρωσης εἶναι ἡ χριστιανική μετάνοια, μέ τά βασικά της στοιχεῖα – τήν μεταμέλεια, τήν ἐξομολόγηση, τήν ἐξιλέωση καί τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν.
Αἰσθήματα μετανοίας καί πρακτικές ἐξομολόγησης, ἐξιλέωσης καί καθάρσης τῶν ἁμαρτιῶν βρίσκονται σ᾿ ὅλες τίς ἀρχαῖες θρησκεῖες. Στίς φυλές τῆς Ἀφρικῆς, τῆς Ἀσίας, τῆς Μαλαισίας καί τῆς Βόρειας Ἀμερικῆς συναντιοῦνται διάφορες μορφές ἐξομολόγησης τῶν ἁμαρτιῶν, εἴτε δημόσιες, εἴτε μυστικές, ἄλλοτε ἀτομικές καί ἄλλοτε ὁμαδικές.
Ἡ ἐξομολόγηση γινόταν μπροστά σ᾿ ἕναν φίλο, στούς γονεῖς, στούς ἱερεῖς ἤ στούς μάγους, σέ ὅλο τόν λαό ἤ στούς  συζύγους μεταξύ τους, σέ περιπτώσεις ἀρρωστιῶν, κινδύνων ἤ σέ διάφορες θρησκευτικές τελετές.
Οἱ ἁμαρτίες πού ἐξομολογοῦνταν ἦταν συνήθως ἐκεῖνες πού εἶχαν σχέση μέ τήν ἠθική, μέ τήν ἐπαφή ὡρισμένων ἱερῶν ἀντικειμένων ἤ σέ περίπτωση μιᾶς κλοπῆς, ἑνός σκοτωμοῦ ἤ ἰδιαίτερα τῶν σεξουαλικῶν ἁμαρτιῶν, μέ ὅλες τίς ἄθλιες μορφές τους.
Οἱ τελετουργίες, οἱ χειρονομίες καί οἱ καθαρτήριες πράξεις οἱ ὁποῖες συνώδευαν τήν ἐξομολόγηση ἦταν: τό πλύσιμο, τό μπάνιο στήν θάλασσα ἤ στό ποτάμι, τό ράντισμα μέ νερό, τό κάψιμο, τό φτύσιμο, ἡ αἱματοχυσία καί ἡ ἐξαγωγή αἵματος. Ὅλα αὐτά γίνονταν γιά νά διώκεται τό κακό ἀπό τό σῶμα, τήν οἰκογένεια ἤ τήν φυλή.

Μεταφραστές : ἱερεύς π. Κυπριανός Στάϊκου, ρουμᾶνος καί μοναχός Δαμασκηνός Γρηγοριάτης

Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.

Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο  Ἀναβάσεις

Γιά νά διαβάσετε τα ὑπόλοιπα μέρη πατήστε Ἰλαρίων Φέλεα