Το θεολογικό περιεχόμενο της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου. (Μέρος Β΄). Κωνσταντίνος Μαυρομουστακάκης θεολόγος

Το θεολογικό περιεχόμενο της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου (Μέρος Β΄)

Το κείμενο σε ελληνικά, και μεταφρασμένο σε αραβικά από τον Πρωτ. π. Αθανάσιο Χενείν

Κωνσταντίνος Μαυρομουστακάκης θεολόγος

   Στην αντιμετώπιση του προβλήματος από την πρώτη κιόλας συνεδρία της Συνόδου οι αυτοκρατορικοί αντιπρόσωποι ακολούθησαν ένα πολύ καλοστρωμένο σχέδιο για την πραγματοποίηση του κύριου σκοπού της Συνόδου, που σύμφωνα με την εκκλησιαστική πολιτική της αυλής δεν ήταν άλλος από τη σύνταξη Όρου πίστε­ως. Προσπάθησαν να δημιουργήσουν αμέσως τις αναγκαίες ευνοϊκές προϋποθέσεις, για να πραγματοποιηθεί, αν είναι δυνατόν χωρίς αντιδράσεις η σύνταξη Όρου πίστε­ως από τη Σύνοδο.

   Μια από τις πρώτες ενέργειες που αποσκοπούσε στη δημιουργία των ευ­νοϊκών αυτών προϋποθέσεων, ήταν η απόφαση τους να κηρυχθούν αθώοι ο Φλαβιανός Κων/πόλεως και ο Ευσέβιος Δορυλαίου και να τιμωρηθούν οι έξι πρωταίτιοι της 'ληστρικής' Συνόδου. Μετά την καταδίκη των κύριων υπευθύνων της εκκλη­σιαστικής αυτής πολιτικής θα διανοιγόταν πλέον ο δρόμος για την ευκολότερη συγκατάθεση των λοιπών πατέρων της Συνόδου στην αυτοκρατορική βούληση σχετικά με τη σύνταξη Όρου πίστεως.

 Οι αυτοκρατορικοί αντιπρόσωποι κατά το τέλος της πρώτης συνεδρίας κάλεσαν τους πατέρες της συνόδου για να εκθέσουν την πίστη τους «εγγράφως» με ευσυνειδησία και χωρίς οποιονδήποτε φόβο.

    Για να προλάβουν προφανώς ενδεχόμενες αντιδράσεις στην πρόταση τους, οι αυτοκρατορικοί αντιπρόσωποι προέβαλαν το παράδειγμα του αρχιεπισκό­που της «πρεσβυτέρας Ρώμης» Λέοντος, ο οποίος αντιμετωπίζοντας την κατά­σταση που προέκυψε από την αίρεση του Ευτυχούς συνέταξε τη δογματική επιστο­λή του, τη γνωστή ως Τόμο, που έστειλε στον Κων/πόλεως Φλαβιανό.

Αν όμως το ζήτημα της συντάξεως Εκθέσεως πίστεως απλώς τέθηκε κατά την α' συνεδρία της συνόδου, η ουσιαστική συζήτηση για το ζήτημα αυτό έγινε κατά τη β' συνεδρία.

      Οι αυτοκρατορικοί αντιπρόσωποι πρότειναν στους πατέρες να συντάξουν ένα δογματικό κείμενο, στο οποίο να εκθέσουν σαφώς την ορθόδοξη πίστη. Όπως ανέφεραν χαρακτηριστικά η σύνταξη Εκθέσεως πίστεως ήταν αναγκαία, γιατί πρώτα πρώτα αποτελούσε την κύρια αιτία, για την οποία συγκλήθηκε η Σύνοδος.

Δεύτερο, γιατί ήταν διακαής πόθος του πληρώματος της Εκκλησίας, που ήθελε να γνωρίσει την ορθόδοξη διδασκαλία και τρίτο γιατί με τον τρόπο αυτό έπρεπε να συνειδητοποι­ήσουν οι ετερόδοξοι την πλάνη τους και με την επιστροφή τους στην ορθόδοξη πίστη να αποκατασταθεί η εκκλησιαστική ενότητα.

Παρόλα αυτά στην πρόταση των αυτοκρατορικών αντιπροσώπων οι πα­τέρες της συνόδου απάντησαν αρνητικά. Οι αντιρρήσεις τους βασίζονταν, όπως ήταν φυσικό, στον «Όρο» της Εφέσου, που απαγόρευε σαφώς τη σύνταξη ή ομολογία άλλης πίστεως εκτός από την πίστη της Νικαίας.

   Εκτός όμως από την απαγόρευση αυτή που περιείχε ο «Όρος» της Εφέσου, οι περισσότεροι πατέρες της Χαλκηδόνας, που δεν ανήκαν στην αλεξανδρι­νή παράταξη, πίστευαν ότι ύστερα από την εμφάνιση του Τόμου του Λέοντος η σύ­νταξη μιας νέας Εκθέσεως πίστεως δεν ήταν αναγκαία. Η διστακτικότητα των μελών της Συνόδου να καταγράψουν την πίστη τους στο συγκεκριμένο θεολογικό ζήτημα εξηγεί την προθυμία τους να συμφωνήσουν στη θεολογική βάση της δογματικής επι­στολής (Τόμος) του Λέοντα Ρώμης.

    Αναγνώστηκαν το σύμβολο της Νικαίας, οι επιστολές του Κυρίλλου προς το Νεστόριο και προς τον Ιωάννη Αντιοχείας ( όρος των Διαλλαγών ) και τέλος η δογματική επιστολή του Λέοντα Ρώμης.

  Η σύνοδος αναγνώρισε στα πρώτα κείμενα την πίστη των Αποστόλων και των πατέρων της Εκκλησίας, αλλά οι Ελλαδικοί Επίσκοποι, όπως και ορισμένοι Επίσκοποι της Παλαιστίνης, είχαν σαφείς επιφυλάξεις για ορισμένες τουλάχιστον διατυπώσεις της επιστολής του Λέοντα (κεφ.ΙΙΙ και IV), οι οποίες μπορούσαν να ερμηνευτούν κατά τρόπο νεστοριανικό.

Η προσπάθεια του αρχιδιακόνου Αετίου να αποδείξει ότι οι επίμαχες φράσεις συμπίπτουν προς αντίστοιχα κείμενα του Κυρίλλου Αλεξανδρείας δεν ικανοποίησε. Με τον τρόπο αυτό ο Κύριλλος έγινε στη σύνοδο το μοναδικό και αδιαμφισβήτητο κριτήριο της ορθοδοξίας του τόμου. Το γεγονός μάλι­στα ότι ακόμη και ο θεοδώρητος Κύρου, για να υποστηρίξει την Ορθοδοξία του τρίτου χωρίου του τόμου αναφέρθηκε στον Κύριλλο, δείχνει τον αδιαμφισβήτητο χαρακτήρα της Χριστολογίας του Κυρίλλου κατά την Δ' Οικουμενική Σύνοδο.

    Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πρώτος δέχτηκε την πρόταση των αυτο­κρατορικών αντιπροσώπων για σύνταξη Εκθέσεως πίστεως ένας από τους Επισκό­πους του ανατολικού Ιλλυρικού που αμφέβαλλαν για την ορθοδοξία του Τόμου με βάση μάλιστα τη Χριστολογική διδασκαλία του Κυρίλλου.⁶

    Πάντως οι πατέρες της Συνόδου με πρώτο τον Ανατόλιο Κων/πόλεως, που ήταν πρόεδρος της επιτροπής για τη διάλυση των αμφιβολιών σχετικά με τον τόμο, εξέφρασαν ρητά τη γνώμη τους για την πλήρη συμφωνία του Τόμου ,όχι μόνο με την πίστη της Νικαίας και της Κων/πόλεως αλλά και με την πίστη της Εφέσου, δηλαδή του Κυρίλλου⁷. Πολλοί μάλιστα αναφέρθηκαν ειδικότερα στη συμφωνία του Τόμου με την «επιστολήν» του Κυρίλλου εννοώντας προφανώς την Γ΄ προς Νεστόριο, με την οποία ζητήθηκε να γίνει η σύγκριση.

   Από όσα προαναφέρθηκαν, έγινε φανερό ότι κατά την αντιμετώπιση του προβλήματος της συντάξεως Εκθέσεως πίστεως διαμορφώθηκαν τρεις παρατάξεις μέσα στη σύνοδο, που ανταποκρίνονταν στις τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις εκκλησιαστικής πολιτικής.

Η πρώτη, που την αποτελούσαν κυρίως οι δυτικοί και οι Αντιοχειανοί, υποστήριζε ότι αρκούσε ο τόμος για την αντιμετώπιση της καταστάσε­ως που ανέκυψε με την αίρεση του Ευτυχούς, ενώ 

η  δεύτερη, που την αποτελούσαν οι ακραίοι Αλεξανδρινοί, οπαδοί του Διοσκούρου, επιδιώκοντας να καλύψει τα μονοφυσίζοντα φρονήματα της, απέρριπτε τον Τόμο και τόνιζε την αποκλειστική εμμονή στο σύμβολο της Νίκαιας και τον «όρο» της Εφέσου.

Η πρώτη, δηλαδή, παράταξη ήταν σύμφωνη με την εκκλησιαστική πολιτική του Λέοντος, ενώ η δεύτερη με την εκκλησιαστική πολιτική του Διοσκούρου κατά τη 'ληστρική' Σύνοδο.

Η τρίτη, που την αποτελούσαν οι επίσκοποι του ανατολικού Ιλλυρικού και της Παλαιστίνης, ενώ στην αρχή δεν διακρινόταν από την παράταξη των Αλεξανδρινών, ξαφνικά με κύριο εκπρόσωπο της τον Αττικό Νικοπόλεως, διαφοροποιήθηκε και δέχτηκε την πρόταση των αυτοκρατορικών αντιπροσώπων να συνταχθεί Έκθεση πίστεως.

    Οι λόγοι που την οδήγησαν σ' αυτήν την διαφοροποίηση πρέπει, νομί­ζουμε, να αναζητηθούν στις αμφιβολίες της παρατάξεως αυτής σχετικά με την ορθοδοξία του Τόμου και στο φόβο της, μήπως αποτελέσει ο τόμος την επίσημη Έκθεση πίστεως της Συνόδου.

Γι’ αυτό, όπως θα δούμε παρακάτω, η επιτροπή που συστήθη­κε υπό τον Ανατόλιο ακολούθησε πιστά τη γραμμή της τρίτης παρατάξεως. Δέχτηκε να συντάξει Έκθεση πίστεως, έλαβε όμως πρόνοια να μην περιλάβει σ' αυτήν τίποτε το καινούριο, αλλά να επαναλάβει ουσιαστικά ορισμένα βασικά χωρία των τριών 'Συνοδικών' επιστολών του Κυρίλλου. Έτσι μόνο μπορούσε να ικανοποιηθεί η απαίτηση των αυτοκρατορικών αντιπροσώπων, χωρίς να παραβλάπτεται ο «Όρος» της Εφέσου και να αθετείται το σύμβολο της Νίκαιας.

Υποσημειώσεις

⁶ βλ. Πηγές του όρου της Χαλκηδόνας (σελ. 49).

Για να εκτιμήσουμε δεόντως το γεγονός αυτό πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ο Αττικός, όπως και όλοι οι επίσκοποι του ανατολικού Ιλλυρικού ανήκαν θεολογικά στην παράταξη του Διοσκούρου.

⁷ Βλ. Γένεση και Πηγές του Όρου της Χαλκηδόνας (σελ. 56).

Πιθανότατα το ζήτημα της αμφισβητήσεως της ορθοδοξίας του Τόμου δεν έληξε ακόμη και μετά τη υπογραφή του από τους πατέρες της Συνόδου στον αυτοκράτορα Μαρκιανό, που συνέταξε αναμφίβολα ο θεοδώρητος Κύρου, καταλήγει με μια απολογία για την ορθοδοξία του τόμου και με μια έκκληση στον αυτοκράτορα να υπερασπισθεί το ορθόδοξο φρόνημα και το κύρος του Λέοντος.

____________________________________

Το κείμενο μεταφρασμένο στα αραβικά

قسماللاهوت الاجتماعى

بحث علمى مقدم من الطالب اللاهوتى قنسطنطينوس مافروموستاكاكيس

الموضوع

التعاليم اللاهوتية للمجمع المسكونى الرابع

خلقيدونية 451

تعريب الاب الدكتور اثناسيوس حنين

تابع التعاليم اللاهوتية للمجمع المسكونى الرابع451

للباحث اللاهوتى كونستاتنينوس مافروموستاكاكيس

تعريب الاب الدكتور أثناسيوس حنين-راع كنيسة التجلى (الميتامورفيسيس)49 شارع ثيفون ببيرية

تقرر عقد المجمع المسكونى الرابع فى مدينة خلقيدونية فى منطقة بيثينية عام 451 م ’ بعد أن فشلت خطة عقده فى نيقية بسبب أحداث الشغب والفوضى التى سببها الراهبان المصريون وعلى رأسهم البطريرك ديوسقوروس .

أتبع  ممثلو الامبراطور من الجلسة الاولى للمجمع نهجا يهدف الى وضع تعريف جديد للايمان و  لك لتجنب الاضطرابات والمشاكل ’ ولكن قبل كل شئ قرروا تصحيح الاوضاع التى سببها مجمع أفسس اللصوصى برئاسة ديوسقوروس(499 )’ وهى القرار بأعادة البطريرك فلافيانوس ويوسيبيوس وعدد من المطارنة واللاهوتيين     

 وأساة معاملتهم ’ كما قرروا معاقبة كل من تسبب فى عقد         المجمعوأساء معاملتهم وهم ستة أشخاص .بعد معاقبة المسئولين عن المجمع اللصوصى ’ صار الطريق مهيئا لدراسة وضع تعريف جديد للايمان بشخص المسيح(الخرستولوجيا).تم فى الجلسة الاولى للمجمع ’ دعوة الأباء بكتابة ايمانهم بشخص المسيح بدون خوف ولا تردد وبصدق كامل.

لكى يطمئنوا الاباء المجتمعين ويشجعوهم على دراسة الامر’ ويقطعوا الطريق أمام أية ردود أفعال تقسم الكنيسة ’ قام ممتلون القصر الامبراطورى بتوزيع نص طومس لاون الذى كتبه البابا الرومانى وبشجاعة كبيرة وأرسله الى مجمع أفسس اللصوصى ومنع ديوسقوروس قرائته.لقد أرسل ليون اسقف روما كتابه (المعروف بطومس لاون ) الى البطريرك فلافيانوس بطريرك القسطنطينية لكى يقف ضد بدعة أوطاخى الذى كرمه ديوسقوروس فى مجمع أفسس اللصوصى ’ وما كان من ديوسقوروس الا أن قام بحرم بطريرك القسطنطينية ورد الاعتبار الى الهرطوقى أوطاخى ’ الأخطر من ذلك كله أن ديوسقوروس قد تنكر لتعاليم وجهاد كيرلس الاسكندرى والصلح الذ عقده مع الانطاكيين بعد مجمع أفسس المسكونى 430 !!!.وافق الحاضرون على مناقشة وضع تعريف جديد للايمان فى الجلسة الثانية ’ بعد مناقشات عنيفة فى الجلسة الأولى واعتراض بعض الأباء على وضع تعريف جديد وكان رأيهم أنه يمكن الاكتفاء بما وضعته المجامع السابقة والتوفيق بين القديسين واللاهوتيين الكبيرين و اقطاب الكنيسة الجامعة كيرلس الاسكندرى وليون الرومانى.

طلب ممثلون الامبراطور من الأباء أن يضعوا نصا عقائديا ’ يوضحون فيه الايمان الارثوذكسى .كان من الضرورى وضع نص ايمانى جديد واضح وجامع ومانع وشامل لان واولا وقبل كل شئ هذا هو السبب الرئيسى من وراء انعقاد المجمع والسبب الثانى أن الشوق  الرئيسى للكنيسة الجامعة ولشعبها هو معرفة التعليم الارثوذكسى ’ وثالثا انه بهذا النهج سوف يعرف الهراطقة جوهر انحرافاتهم وبهذا الشكل سوف تستعيد الكنيسة وحدتها بعودة الهراطقة الى أحضان الكنيسة الارثوذكسية.

أستند الأباء فى رفضهم وضع تعريف جديد للايمان الارثوذكسى على قانون مجمع أفسس المسكونى الذى يحرم أية أضافات جديدة على قانون الايمان النيقاوى .

السبب الأخر الذى دفع الأباء الى رفض وضع نص ايمان جديد هو أن الأباء الذين لا ينتمون الى مدرسة التفكير الاسكندرانية ’ وجدوا أن نص طومس لاون فيه الكثير من الكفاية اللاهوتية والخرستولوجية ولا يحتاج الى نص جديد. قام الأباء فى المجمع بقرأة قانون ايمان مجمع نيقية ورسائل القديس كيرلس الى نسطور والى يوحنا الأنطاكى (شروط المصالحة)وفى النهاية تم قرأئة رسالة (طومس)لاون الرومانى.

اتفق الأباء على ان النصوص الاولى (قانون ايمان نيقية-رسائل كيرلس الى نسطور-رسائل كيرلس الى يوحنا) تمثل ايمان الرسل والاباء ’ ولكن اعترض الاساقفة اليونانيون وبعض الأساقفة الفلسطينيين ونجفظوا على بعض التعبيرات فى طومس لاون وابدوا مخاوفهم أنها يمكن أن تفسر نسطوريا.قام الارشيدياكون الرومانى أيتيو ’ببذل جهد لاهوتى كبير لشرح أن هذه ه              ه

العبارات تتفق مع نصوص مشابهة للقديس كيرلس الكبير ’ ولكنه لم ينجح فى اقناع الأباء.وتم الاتفاق على قبول طومس لاون بشرط أن يفسر على ضوء نصوص كيرلس الكبير آ أى أن قبول طومس لاون تم على أساس أن لاهوت كيرلس هو معيار التفسير الصحيح للطومس.قام ثيؤدوريتوس كيروس بشرح ارثوذكسية  الفقرة الثالثة من الطومس على أساس تفسير كيرلس وهذا دليل على أن رؤية كيرلس الخرستولوجية شكلت أساس ومعيار ارثوذكسية المجمع المسكونى الرابع .قام اباء المجمع وعلى رأسهم أناطوليوس بطريرك القسنطنطينية رئيس لجنة توضيح ما يتعلق بالطومس وعلاقته بتعاليم كيرلس ’عبروا عن توافق الطومس مع تعاليم نيقية والقسنطنطينية ولكن أيضا مع ايمان مجمع أفسس الكيرلسى وخاصة رسالة كيرلس الثالثة الى نسطور والتى طلب الحاضرون من الأباء والعلماء أن يتم عمل مقارنة لاهوتية وخرستولوجية.

لكى يصل الأباء الى أفضل النصوص اللاهوتية ولحل المشاكل وتوضيح غوامض الامور ’ تم الاتفاق على عمل ثلاث فرق بحثية تمثل ثلاث تيارات لاهوتية وكنسية.

الفريق الأول   تشكل من الغربيين والانطاكيين وكان رأيهم هو ان الطومس اللأونى يكفى لمواجهة الأمور الخطيرة التى نجمت عن بدعة أوطاخى ودعم ديوسقوروس له ’الريق الثانى وتشكل من الاسكندرانيين المتشددين وأتباع ديوسقوروس والذين حاولوا أخفاء اتجاهاتهم وأفكارهم المونوفيزيتية ورفضوا الطومس اللاونى وشددوا على التمسك المطلق بقانون مجمع نيقية وقرارت مجمع أفسس.هذا معناه أن الفريق الأول اتبع سياسة كنسية موافقة لسياسة ليون بابا روما ’ بينما جأ الفريق الثانى موافقا لسياسة ديوسقوروس فى المجمع اللصوصى ’ بينما الفريق الثالث تشكل من أساقفة الليريكون الشرقى وفلسطين ’ هذا الفريق الأخير لم يكن واضحا موقفه من البداية ’ولكنه وافق أخيرا على رأى الأمبراطور بكتابة اعلان ايمان جديد.

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Το Α΄ Μέρος εδώ
Το θεολογικό περιεχόμενο της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου. (Μέρος Α΄). Κωνσταντίνος Μαυρομουστακάκης θεολόγος

Το Γ' Μέρος εδώΤο θεολογικό περιεχόμενο της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου. (Μέρος Γ΄ τελευταίο). Κωνσταντίνος Μαυρομουστακάκης θεολόγος