Γνησία καί νόθος Θεολογία. Θεολογία καί ἐμπειρία κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τήν Ἀγιορειτική Παράδοση. Μέρος Α'. Π. Γεώργιος Καψάνης

Γνησία καί νόθος Θεολογία

Συνοψίζοντες  τά ἀνωτέρω  περί  θεολογίας λεχθέντα, συμπεράνουμε, ὅτι κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο ὑπάρχουν τριῶν εἰδῶν θεολογίες:
α)Ἡ ἀσφαλής καί μυστική τῶν θεοπτῶν θεολόγων, οἱ ὁποῖοι ὁμιλοῦν ἐκ προσωπικῆς ἐμπειρίας καί κοινωνίας μέ τόν Ζῶντα Θεό.
β)Ἡ φιλόσοφος θεολογία τῶν μή ἐχόντων προσωπική ἐμπειρία θεοπτίας, ἀλλά ἐν ταπεινώσει δεχομένων τίς ἐμπειρίες καί θεοπτίες τῶν Ἁγίων καί θεολογούντων συμφώνως πρός αὐτές, καί
γ)Ἡ καινή θεολογία τῶν θρασέων θεολόγων, οἱ ὁποῖοι ἀπορρίπτουν τίς ἐμπειρίες τῶν Ἁγίων καί θεολογοῦν διαλεκτικῶς κατά τίς ἰδικές τους φιλοσοφικές ἀρχές.
Ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος Γρηγόριος θεολογοῦσε ἐκ πείρας προσωπικῆς. Στόν Ἁγιορειτικό Τόμο, πού συνεργράφη ἀπό τόν ἴδιο τό ἔτος 1340 πρός ὑπορστήριξι τῶν ἡσυχαστῶν καί συνυπέγραψαν διακεκριμέναι ἡσυχασταί τοῦ Ἁγίου Ὄρους, λέγει: «Ταῦτα ὑπό τῶν Γραφῶν ἐδιδάχθημεν·  ταῦτα παρά τῶν ἡμετέρων Πατέρων παρελάβομεν ταῦτα διά τῆς μικρᾶς ἔγνωμεν πείρας»19.
Στόν «Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων» πρῶτο λόγο του20 ἀναφέρει τά ὀνόματα τῶν μεγάλων συγχρόνων του ἡσυχαστῶν, στούς ὁποίους ὁ ἴδιος ἐμαθήτευσε.  Πρόκειτα γιά τόν ἅγιο Θεόληπτο Φιλαδελφείας, τόν ἅγιο Ἀθανάσιο Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Νεῖλο τόν ἐξ Ἱταλῶν, τούς Σελιώτη καί Ἠλία καί τούς Γαβριήλ καί Ἀθανάσιο, οἱ ὁποῖοι ἀξιώθηκαν καί τοῦ προφητικοῦ χαρίσματος. «Ἡμεῖς δέ καί τῶν ἁγίων ἐκείνων ἔστιν οἷς αὐτοπροσώπως ὡμιλήσαμεν καί διδασκάλους ἐχρησάμεθα».
Ἀντιθέτως «οἱ νέοι διδάσκαλοι τῆς ἡσυχίας, οἰ μηδ’ ἴχνος ἠσυχίας εἰδότες, μηδ’ ἀπό πείρας, ἀλλ’ ἀπό λογολεσχίας νουθετοῦντες, ἀθετεῖν καί μεταδιδάσκειν καί ἐξουθενεῖν πειρῶνται, πρός οὐδέν χρήσιμον τῶν ἀκουόντων»21.
Αὐτός πού πιστεύει ὅτι μπορεῖ νά εὔρῃ τήν ἀλήθεια «τοῖς οἰκείοις λογισμοῖς καί ταῖς δι’ αὐτῶν συζητήσεσι.... διαιρέσεσί τε καί συλλογισμοῖς καί ἀναλύσεσιν» εἶναι σαρκικός (ψυχικός) χωρίς πεῖρα πνευματική22.
Ἀλλ’ οὔτε καί νά κατανοήσουν τούς λόγους τῶν πεπειραμένων μποροῦν οἱ ἄπειροι, ὅπως γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος:
«Ὁ ἐλλάμψεως Θεοῦ αἴσθησιν καί ἐνέργειαν τοῖς ἀγεύστοις
διά λόγου διηγεῖσθαι βουλόμενος, ὅμοιός ἐστι τῷ τοῖς μή
γευσαμένοις μέλιτος τήν αὐτοῦ γλυκύτητα διά λόγων
διδάσκειν ἐθέλοντι»23.
Ἔτσι μποροῦμε νά κατανοήσουμε ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος δέχεται ὡς μέθοδο θεολογική τήν ἀποδεικτική, αὐτήν δηλαδή πού ἀποδεικνύει τίς θεολογικές θέσεις μέ συλλογισμούς βάσει τῆς Ἀποκαλύψεως καί τῶν καταγεγραμμένων ἐμπειριῶν τῶν Ἁγίων, καί ἀπορρίπτει ὡς μή Ὀρθόδοξο τήν διαλεκτική μέθοδο τοῦ Βαρλαάμ, ἡ ὁποία καταλήγει στόν ἀγνωστικισμό24.
Εἶναι προφανές ὅτι κριτήριο τῆς γνησίας καί ἀληθοῦς θεολογίας εἶναι ἡ στάσις καί ἡ σχέσις της πρός τήν ἐμπειρία τῆς κοινωνίας τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Ζῶντα προσωπικό Θεό.
Στό σημεῖο αὐτό διαφοροποιεῖται ἡ Ὀρθόδοξος ἀπό τήν Δυτική θεολογία. Ὁ Θεός τῶν Ὀρθοδόξων δέν εἶναι μία ἀπρόσωπος ἀρχή, μία ἰδέα, τήν ὁποία προσπαθοῦμε νά προσεγγίσουμε μέ φιλοσοφικούς στοχασμούς καί ἔννοιες.
Γι’ αὐτό καί κριτήριο τῆς θεολογίας δέν εἶναι ἡ φιλοσοφία, ἀλλά ἡ ἐν Χάριτι ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ ὡς προσωπικοῦ Θεοῦ.  Γιά τόν Βαρλαάμ καί τούς ὁμόφρονές του ὁ Χριστιανισμός μπορεῖ νά ἀναχθῇ στήν ἔννοια τοῦ Θεοῦ διά τῆς φιλοσοφίας καί τῆς ἔξω παιδείας καί γνώσεως.  Πρέπει νά μελετήσῃ και οἰκειωθῇ τόν Πυθαγόρα, τόν Πλάτωνα καί τόν Ἀριστοτέλη.

______________________________________________________________________________

19.Φιλοκαλία, ἔκδ. ΑΣΤΗΡ Α.Ε. Παπαδημητρίου, ἐν Ἀθήναις 1976, τ.Δ΄, σ.192, στίχ.29.
20.Γρηγορίου Παλαμᾶ Ἔργα, ἔνθ’ ἀνωτ. τ. 2, 142, 11-144, 1.
21.Ἔνθ’ ἀνωτ. τ. 2, 142, 27.
22.Ἔνθ’ ἀνωτ. τ. 2, 176, 2.
23.Ἔνθ’ ἀνωτ. τ.2, 258,16.
24.Πρβλ. Γεωργίου Μαντζαρίδου, Παλαμικά, Ἔκδ. Πουρνάρα, Θεσ/νίκη 1973, σ. 88.

Ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου
Ἅγιον Ὄρος
2000

σελ. 54-62

Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο  Ἀναβάσεις

Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς - Ἀρχιμ. Γεώργιος Καψάνης