Υπόμνημα Μητροπολίτου Γλυφάδας κ. Παύλου κατά της «μεταπατερικής - συναφειακής» θεολογίας

                ελληνική  δημοκρατία

       ΙΕΡΑ   ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ    ΓΛΥΦΑΔΑΣ,

ΒΑΣΙΛΕΩΣ  ΠΑΥΛΟΥ  2   -   16673  ΒΟΥΛΑ

Τηλ. 2109658849  fax 2109657210  www: imglyfadas.gr   E-mail: imgl@otenet.gr

Ἀρ. Πρωτ. 1037                                                    Ἐν Βούλᾳ τῇ   28ῃ   Σεπτεμβρίου  2010

                                                                        Πρός

            τήν  Ἁγίαν  καί  Ἱεράν  Σύνοδον  τῆς  Ἐκκλησίας  τῆς  Ἑλλάδος

Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α

«ΣΥΝΑΦΕΙΑΚΕΣ»,  «ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΕΣ»

ΚΑΙ  ΑΛΛΕΣ  «ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ»  ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ

ΣΕ  ΣΥΝΕΔΡΙΟ  ΤΗΣ  ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ  ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ  ΤΟΥ  ΒΟΛΟΥ

              Στήν  « Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν » τῆς Ἰερᾶς Μητροπόλεως Δημητριάδος, στό Βόλο, διοργανώθηκε στίς ἀρχές Ἰουνίου τοῦ τρέχοντος ἔτους, Θεολογικό Συνέδριο μέ θέμα:                                                                           

«ΝΕΟΠΑΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Η ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗΘΕΟΛΟΓΙΑ.                             

ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ».

    Tό συνέδριο αὐτό ἦταν μία «ριζοσπαστική θεολογική ἔκπληξη», ὑπό τήν ἀρνητική ἔννοια, γιά τόν ἀκροατή πού δέν εἶχε προετοιμαστεῖ  δεόντως, προκειμένου νά ἀκούσει μία διαστρεβλωτική «νεοθεολογική γλώσσα».  Καί δέν ἦταν δύσκολο νά ἀκουστεῖ αὐτή ἡ «γλώσσα» ἀπό πολλούς, ἐπειδή οἱ ἐργασίες τοῦ συνεδρίου μεταδίδονταν ἀπό τόν διαδικτυακό τηλεοπτικό σταθμό  www.intv.gr μέ παράλληλη μετάφραση στά ἀγγλικά καί ἑλληνικά.  Θά σημειώσουμε στή συνέχεια, δειγματοληπτικά, μερικά ἀπό τά ἀνορθόξα ἀκούσματα τοῦ συνεδρίου.  Εἶναι ὅμως ἀπαραίτητο νά προτάξουμε τίς παρατηρήσεις μας, σέ δύο καθοριστικούς ὅρους πού ὁδήγησαν ἐκ προοιμίου τή «θεολογική σύναξη» αὐτή σέ «θεολογικό ναυάγιο».

  Πρῶτον,  ὁ ὅρος «Θεολογία τῆς συνάφειας».   

   Τό νοηματικό περιεχόμενο αὐτοῦ τοῦ ὅρου φαίνεται ἀσαφές καί μή κατανοητό. Ἴσως νά θεωρηθεῑ καί γλωσσικό νεόπλασμα, προκειμένου νά ἐκφραστοῦν κάποιες ἔννοιες πού προκύπτουν ἀπό τήν ἀνάγκη διατυπώσεως νέων κοινωνικῶν δεδομένων. Ἡ ἀλήθεια ὅμως δέν εἶναι αὐτή. Ὁ ὅρος «συναφειακή Θεολογία» εἶναι γνωστός γιά τουλάχιστον σαράντα χρόνια στή διαχριστιανική  βιβλιογραφία καί διατυπώνεται στήν ἀγγλική ὡς «Contextual Theology» ἤ ὡς «Cohesive Theology».  Ὁ ὅρος ἔγινε εὐρύτερα γνωστός ἀπό τά κείμενα τοῦ «Παγκοσμίου Συνεδρίου γιά τήν Ἱεραποστολή καί τόν Εὐαγγελισμό» πού διοργανώθηκε τό 1972 στήν Μπάγκογκ.   
Ἡ κυρίαρχος τάση στό ἐν λόγω συνέδριο ἦταν, νά ἀποφύγουν οἱ διάφορες χριστιανικές ὁμολογίες νά ἐμφανιστοῦν, ἐνώπιον τῶν μή χριστιανῶν, ὡς διχασμένοι λόγω τῶν δογματικῶν διαφορῶν τους, ἀλλά νά δείξουν ἑνότητα θέτοντας σέ προτεραιότητα θέματα κοινωνικῆς δικαιοσύνης καί καταπιέσεως τῶν κοινωνικῶν τάξεων. 

Αὐτό θά εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα ἡ ἱεραποστολή καί τό κήρυγμα νά στραφοῦν στή διατύπωση τρόπων ἀποκαταστάσεως τῶν κοινωνικῶν ἀδικιῶν καί ὄχι στή μετάδοση τῶν ἀληθειῶν τοῦ Εὐαγγελίου. Κανείς δέν δύναται νά ἀρνηθεῖ τήν ἀπαίτηση γιά κοινωνική δικαιοσύνη , ὡς καρποῦ ὅμως βιώσεως τῶν Ἀληθειῶν τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, ὅπως διατυπώθηκαν μέσα ἀπό τά δόγματα τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῶν Θεοφόρων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ρίζα καί ἡ προοπτική τῆς «Θεολογίας τῆς συνάφειας» ἦταν « ἡ μετατροπή τῆς ἱεραποστολῆς  σέ κοινότητα ἐκκλησιῶν σέ ἱεραποστολή» (http:// mission2005.org).

Στήν Ὀρθόδοξη ὅμως θεολογία δέν ἔχουμε «κοινότητα ἐκκλησιῶν» ἀλλά τήν «Μίαν, Ἁγίαν, Καθολικήν καί Ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν». Ἡ προβολή τῆς ἱεραποστολῆς ἀπό μία «κοινότητα ἐκκλησιῶν» ὑποβαθμίζει τήν «Μίαν Ἐκκλησίαν» σέ σύλλογο πού δέν ἀποκαλύπτει τή μοναδική Ἀλήθεια καί ὑποβαθμίζει τήν ἴδια τήν ἱεραποστολή, πού καταλήγει νά ἔχει μόνο κοινωνιολογικές καί ὄχι σωτηριολογικές προοπτικές. Ἡ «συναφειακή θεολογία», ἀπό τήν Μπαγκόγκ μέχρι σήμερα, ἔχει ἐμπλουτίσει τούς «ὁρίζοντές» της. 

Διαβάζουμε στό διαδικτυακό χῶρο: http://www.blogtalkradio.com /empowermentsanctuary /blog/2008/04/15/about-holistic-theology-empowerment-sanctuary  τά ἀκόλουθα : «Ὁ στόχος τῆς συναφειακῆς θεολογίας εἶναι νά ἐμπλουτίσει τίς πνευματικές, συναισθηματικές, διανοητικές καί σωματικές ἐμπειρίες τῆς ζωῆς μας, μέ τή διερεύνηση ποικίλων διδασκαλιῶν καί ἐννοιῶν πού βρίσκονται στήν πνευματικότητα , στή μεταφυσική , στή κβαντική φυσική, στή θρησκεία, στή συμβουλευτική τῆς ζωῆς, στίς κοσμικές τάσεις καί ἐπιστημονικές ἀντιλήψεις, καί μετά νά τά συνθέσει ὅλα αὐτά μαζί σέ ἕνα ρέον καί δυναμικό συναφειακό σύνολο…    Προσφερόμαστε νά σᾶς χορηγήσουμε μία ποικιλία ἀπό ἐργαλεῖα πού ἔχουν σχεδιαστεῖ προκειμένου νά σᾶς βοηθήσουν στήν προσωπική σας ἀνάπτυξη καί πρόοδο… Κι ὅλα αὐτά ἄσχετα ἄν ἀσχολεῖστε μέ ἀγγελική ὑποστήριξη, μέ τόν Παγκόσμιο Νόμο , μέ τις ἀρχές τοῦ Βουδισμοῦ, μέ τή Γνωστική Σκέψη, τό Χριστιανισμό ἤ μέ περισσότερες κοσμικές, ἐπιστημονικές ἤ διανοητικές ἐμπειρίες στήν πνευματικότητα».

Στό σημεῖο αὐτό ἀναφύεται ἕνα καίριο ἐρώτημα:                                             Οἱ διοργανωτές τοῦ συνεδρίου γνώριζαν την προϊστορία τοῦ ὁρισμοῦ τῆς «συναφειακῆς θεολογίας» ἤ ὄχι;                                                                               Ἄν μέν δέν γνώριζαν, γιατί τόν χρησιμοποίησαν;  Μήπως γιά λόγους ἐντυπωσιασμοῦ ἤ πρωτοποριακοῦ μοντερνισμοῦ;  Ἄν ὅμως γνώριζαν, ἴσως εἶναι δυνατόν νά γίνει λόγος γιά μιά προσπάθεια « διαστεβλωτικῆς θεολογίας».

 Δεύτερον,  ὁ ὅρος « μεταπατερική Θεολογία».    

Ό ὅρος αὐτός πέρα ἀπό το καινοφανές εἶναι ἀντιβιβλικός καί ἀνορθόδοξος.  Ἀντιβιβλικός, ἐπειδή ἀναιρεῖ το βασικό κύτταρο τῆς Πατερικῆς Θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἔχει τονίσει:

  «Ὁ δέ Παράκλητος , τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ὅ πέμψει ὁ Πατήρ ἐν τῶ ὀνόματί μου, ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα, καί ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα, ἅ εἶπον ὑμῖν» (Ἰωάν.14,26).

  «Ὅταν δέ ἔλθη ὁ Παράκλητος  ὅν ἐγώ πέμψω ὑμῖν παρά τοῦ Πατρός, τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὅ παρά τοῦ Πατρός ἐκπορεύεται, ἐκεῖνος μαρτυρήσει περί ἐμοῦ» (Ἰωάν.15,26).

  «Ὅταν δέ ἔλθη ἐκεῖνος, τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» (Ἰωάν.16,13).

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ καρπός τῆς λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στήν Ἐκκλησία. Οἱ Πατέρες γιά τό λόγο αὐτό ἀποκαλοῦνται Θεοφόροι, ἐπειδή εἶναι τά δοχεῖα καί τά ὄργανα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος . Μέ ἐπίμονη καί ἐπίπονη ἄσκηση καί νηπτικούς ἀγῶνες, ὑπέταξαν τό φρόνημα τῆς σαρκός στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Στήν  Ὀρθοδοξία δέν δύναται νά ὑπάρχει Θεολογία χωρίς ἄσκηση καί Θεολογία χωρίς Πατέρες.  Οἱ Πατέρες μέ τή Θεολογία τους ἐκπληρώνουν τά ἀνωτέρω σημειωθέντα λόγια τοῦ Κυρίου μας. Οἱ Πατέρες δέν λένε τίποτε νεοφανές, δέν γράφουν νέες φιλοσοφικές θεωρίες, ἀλλά ἐπειδή εἶναι πνευματοφόροι καί ζοῦν μέσα στό φῶς τοῦ Θεοῦ, ἑρμηνεύουν φωταγωγικῶς τίς ἀλήθειες πού ὁ  Χριστός ἀπεκάλυψε στούς ἀνθρώπους.

Ὁ Παράκλητος, τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγεῖ τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας «εἰς πᾶσαν την ἀλήθειαν». Αὐτό σημαίνει πώς δέν δύναται   νά ὑπάρξει περίοδος  τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας πού δεν ὑπάρχουν Πατέρες.  Αὐτό θά σήμαινε πώς σταμάτησε ὁ Παράκλητος νά «συγκροτεῖ» «ὅλως τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας» (Δοξαστικό ἑσπερινοῦ ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος).  Ὅλα αὐτά ὁδηγοῦν στό συμπέρασμα τοῦ ἀνυποστάτου τοῦ ὅρου «μεταπατερική Θεολογία». Εἶναι ἀδύνατη ἡ ὕπαρξη περιόδου μετά τούς Πατέρες, ἀφοῦ πάντοτε ἡ Ἐκκλησία θά αὐξάνεται θεολογικά μέ τη Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διά τῶν Θεοφόρων Πατέρων. Δεν ἀρνούμεθα τον ὅρο «νεοπατερική Θεολογία», ἐπειδή πάντοτε θά ἀναδεικνύονται διαχρονικά καί νέοι Πατέρες. Ἀλλά ἀπορρίπτουμε τόν ὅρο «μεταπατερική Θεολογία» , ἐπειδή μᾶς ὁδηγεῖ κατ’ εὐθείαν στόν Προτεσταντισμό. Ἡ Ἐκκλησία χωρίς Πατέρες θά ἦταν ἕνα «ψευδεπίγραφο χριστιανικό προτεσταντικό μόρφωμα», πού δέν θά εἶχε καμμία σχέση μέ τήν «Μίαν, Ἁγίαν, Καθολικήν καί Ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν».

  Οἱ διοργανωτές τοῦ «Θεολογικοῦ» αὐτοῦ συνεδρίου δέν γνώριζαν τίς θεμελιώδεις καί βασικές αὐτές ἀρχές τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας;

  Ἐάν δέν γνώριζαν, πώς τολμοῦν νά ὀργανώνουν «Θεολογικά» συνέδρια κάτω ἀπό τήν αἰγίδα φορέως πού φέρει τη βαρύγδουπη ἐπωνυμία «Ὀρθόδοξη Ἀκαδημία», ἐνῶ τά προτασσόμενα πάσχουν ἀπό θεολογική ἀνορθοδοξία;

  Ἐάν ὅμως γνώριζαν, τότε  εἶναι δυνατόν νά ὁμιλοῡμε περί ἠθελημένης διαστρεβλώσεως  τῶν βασικῶν δομῶν τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας.

  Ἐκτός ὅμως ἀπό τίς βασικές αὐτές κατευθύνσεις πού εἶχε θέσει τό συνέδριο, καί ἐκφράζονταν ἀπό τό γενικό του τίτλο, ὑπῆρξαν κατά τήν πορεία τῶν συνεδριάσεων, πολλά σημεῖα πού ἀνεφέροντο ἀπό τούς εἰσηγητές καί δημιουργοῦσαν βαθύτατο προβληματισμό, ὅσον ἀφορᾶ  τό Ὀρθόδοξο περιεχόμενο τῶν θέσεων αὐτῶν.

  Θά ἀναφέρουμε δειγματοληπτικῶς μερικές ἀπό τίς θέσεις αὐτές:

*   «Πρέπει νά πάψει ἡ ἀντιπαράθεση μεταξύ Ἀνατολῆς καί Δύσης» (Marcus Plested, Β’ συνεδρία 4/6/10  καί Διάκ. Pavel Gavrilyuk, Β’συνεδρία 4/6/10).

*    «Στή σχολαστική προσέγγιση τῆς Γραφῆς, πού εἶναι προσφιλής στούς φουνταμενταλιστές, θεωροῦν ὄτι κάθε φράση τῆς Γραφῆς εἶναι ἀλάθητη» (Ἰωάννης Φωτόπουλος, Δ’ συνεδρία 4/6/10).

*   «Μόνο χάρη στό Γιούγκ μποροῦμε νά καταλάβουμε τή διττή  θεωρία τοῦ Σταυροῦ» (Γεώργιος Δημακόπουλος,Ε’συνεδρία 4/6/10).

*   «Ἡ συναφειακή μέθοδος μᾶς  βοηθᾶ νά συγκρίνουμε Πατέρες μέ μή ὀρθοδόξους» ( Ἀρχιεπίσκοπος Βολοκολάμσσκ Ἰλαρίων Alfeyef, Γ’ συνεδρία 4/6/10).

*    «Ἠ ἑστίαση τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ στό  νοῦ τῶν Πατέρων ἀποκαλύπτει μία ἀδυναμία στή μεθοδολογία καί τήν ἑρμηνευτική του» ( John Behr, Β’ συνεδρία 4/6/10).

*    «Μία ἄποψη πού διεκδικεῖ τή μόνη ἀλήθεια εἶναι ἰμπεριαλιστική» (Γεώργιος Δημακόπουλος,Ε’συνεδρία 4/6/10).

*    «Ἡ θεολογία πρέπει νά προσαρμοστεῖ σε φιλελεύθερους τρόπους σκέψεως κι ἔτσι νά ἀποκλίνει ἀπό τήν πατερική παράδοση» (Alexei Nesteruk, Ε’συνεδρία 4/6/10).

*    «Ὁ Τρεμπέλας ἀγνοεῖ καί τούς τρεῖς τόμους τῆς Δογματικῆς τοῦ Bart»  (Πατήρ Δημήτριος Μπαθρέλλος, Ε’ συνεδρία 4/6/10).       Σχόλιο: Εἶναι βέβαια ἀλήθεια πώς στήν Δογματική τοῦ Τρεμπέλα ὑπάρχουν παραλείψεις, ἀλλά  ἡ παράλειψη ἤ ἄγνοια τοῦ συστήματος τῆς Προτεσταντικῆς δογματικῆς δέν δύναται νά καταλογισθεῖ ὡς σοβαρή κριτική ἀξιολὀγηση.

*    «Ἡ παράδοση δέν μπορεῖ νἀ εἶναι ἐγγυήτρια τῆς  ἀλήθειας. Ἀν γίνει δεκτή ἡ ἑρμηνευτκή τοῦ Gadamer θά βοηθήσει τήν Ὀρθοδοξία ή παράδοση νά μην έξεταστεῖ ὡς ὀχυρό ἀληθείας» (Assaad Katan, ΣΤ’ συνεδρία 5/6/10).

*    « Πρέπει νά άναζητήσουμε τά σπέρματα τῆς μεταπατερικῆς θεολογίας στους ἴδιους τούς Πατέρες» (Διάκ. Ἰωάννης Μανουσάκης, ΣΤ’συνεδρία 5/6/10).

*    «Καιρός νά φύγουν τά στερεότυπα καί οἱ μύθοι ἀπό τή θεολογία»   ( Daniel Ayuch, Δ’ συνεδρία 4/6/10).

*    «Ἀπό τόν ὄγδοο αἰώνα ἀπουσιάζει ἠ πρωτότυπη θεολογική παραγωγή» ( Daniel Ayuch, Δ’ συνεδρία 4/6/10). Σχόλιο: Ὁ εἰσηγητής φαίνεται ὅτι  ἀγνοεῖ τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ.

*    «Ἐκκλησία εἶναι ὅλοι οἱ ἄλλοι χριστιανοί»  ( Πατήρ Ἐμμανουήλ Κλάψης, Ι’ συνεδρία 6/6/10).

*    «Νά γίνει ὑπέρβαση τῶν Πατέρων ἀφοῦ αὐτοί συμβιβάστηκαν μέ τό πνεῦμα τοῦ κόσμου» ( Παντελεήμων Καλαϊτζίδης, Ι’ συνεδρία 6/6/10).

*    «Νά πᾶμε πέρα ἀπό τούς Πατέρες» (Διάκ. Pavel Gavrilyuk, Β’συνεδρία 4/6/10).

*    «Οἱ ὀρθόδοξες σχολές πρέπει νά προσκαλέσουν μή ὀρθόδοξους θεολόγους νά διδάξουν» (Διάκ.Pavel Gavrilyuk, Β’συνεδρία 4/6/10).

*   «Νά δοῦμε τούς δυτικούς πατέρες ὅπως τό Θωμᾶ τόν Ἀκινάτη ὡς συνεργάτες ἄξιους τῆς προσοχῆς μας» (Διάκ.Pavel Gavrilyuk, Β’συνεδρία 4/6/10). 

*    «Προσπάθεια νά κινηθοῦμε πρός μία ὀρθόδοξη θεολογία τῶν θρησκειῶν»( Πατήρ Ἐμμανουήλ Κλάψης,Ι’ συνεδρία 6/6/10).

*    «Προσέλευση στή θεία μετάληψη τῶν συζύγων χωρίς συζυγική  ἐγκράτεια  τήν παραμονή τῆς θείας μεταλήψεως» καί «θεία μετάληψη τῶν γυναικῶν κατά τήν περίοδο τῆς ἐμμήνου ρύσεως»   (Παντελεήμων Καλαϊτζίδης, συνεδρία Ι’συνεδρία 6/6/10 καί Ἑλένη Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη, Θ’ συνεδρία 5/6/10).                                   Σχόλιο:Τονίζουμε στό σημεῖο αὐτό ὅτι ἔχει ἀπαντήσει στά θέματα ὁ Ἅγιος Τιμόθεος Ἀλεξανδρείας στίς Κανονικές ἐρωταποκρίσεις του, πού βρίσκονται στο Πηδάλιο καί ἔχουν ἐπικυρωθεῖ  ἀπό τήν Δ’,τήν ΣΤ’ καί τήν Ζ’ Οἰκουμενική Σύνοδο.

*    «Πρέπει νά γίνει ἐπανερμηνεία τῆς δογματικῆς μας παραδόσεως»    (Παντελεήμων Καλαϊτζίδης, Ι’ συνεδρία 6/6/10).

*    « Ἡ Θεωρία τῆς ἐξέλίξεως δέν ἀντιβαίνει στο δόγμα τῆς δημιουργίας»   (Πατήρ Anrew Louth, Z’ συνεδρία 5/6/10).

*    «Οἱ Πατέρες ἔκαναν ὑπέρβαση τῆς ἀρχέγονης χριστιανικῆς θεολογίας…  καί ἐμεῖς  πρέπει  νά κάνουμε ὑπέρβαση τῶν πατέρων»  (Παντελεήμων Καλαϊτζίδης, Ι’ συνεδρία 6/6/10).

*    «Ὁ κάθε τοκετός ἔχει πόνο, ἀλλά ἀπό αὐτό θά βγεῖ κάτι νέο» ( Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος καί Ἁλμυροῦ κ. Ἰγνάτιος, καταληκτήριος χαιρετισμός τοῦ  συνεδρίου,  Ι’ συνεδρία 6/6/10).                       Σχόλιο: Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά τονιστεῖ πώς τά δόγματα τῆς Ἐκκλησίας ἦταν, πραγματικά, ἀποτελέσματα μιᾶς ἐπίπονης ἀσκητικῆς, νηπτικῆς καί θεολογικῆς διεργασίας, ἀλλά ὅπως κάθε παιδί γεννιέται μόνο μία φορά παρομοίως καί τά δόγματα δέν χρειάζεται νά ξαναγεννηθοῦν ἤ, ὅπως ἀρκετές φορές τονίστηκε στό συνέδριο νά «ἐπαναπροσδιοριστοῦν».

Ὅλα τά ἀνωτέρω ἀποτελοῦν ἐπί μέρους ἐπιλογή μερικῶν  ἀπό τίς θέσεις τῶν ὁμιλητῶν τοῦ συγκεκριμένου συνεδρίου καί χρήζουν ἐπισταμένων ἐπεξηγήσεων.

Δέν ἀρνούμεθα τόν ἐλεύθερο λόγο στό χῶρο τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας , ἀλλά δέν μποροῦμε νά δεχθοῦμε ὁ ἐλεύθερος λόγος νά καταλήξει σέ προτεσταντικό λόγο. Οἱ διοργανωτές τοῦ συνεδρίου ἔχουν ὑποχρέωση νά δώσουν ἐπαρκεῖς ἐξηγήσεις, προκειμένου νά ἀποφευχθοῦν περιττές διαμάχες γιά ἀνωφελεῖς «τοκετούς».

Ἡ θεολογία μας χρειάζεται αὔξηση μέσα στή Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.  Καί αὐτό μπορεῖ νά γίνει διά τῶν  Ἁγίων, πού πάντοτε ἀναδεικνύονται  στήν Ἐκκλησία.

Ἐν ἀναμονῇ τοποθετήσεως τῆς Ἱεραρχίας ἐπί τοῦ προκλη-θέντος σκανδαλισμοῦ  τοῦ Χριστεπωνύμου πληρώματος, διατελοῦμεν.