Η Φιλοκαλία. Μωυσής Αγιορείτης

Όταν η Ελλάδα εισήλθε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η εφημερίδα “Le Mont” έγραφε: “Σήμερα εισήλθε στην ευρωπαϊκή κοινότητα η χώρα τη Φιλοκαλίας.”. Η Φιλοκαλία είναι ένα βιβλίο που πρωτοεκδόθηκε στη Βενετία το 1782. Πρόκειται για συγκέντρωση εκλεκτών αγιοπατερικών κειμένων, για όσους αγαπούν την πνευματική ζωή, την ουσιαστική σχέση με τον ζώντα Θεό. Συγκεκριμένα, κατά τον τίτλο του σημαντικού αυτού βιβλίου, που χαρακτήρισε μία εποχή και έναν τρόπο ζωής, αναφέρεται: “Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών. Συνερανισθείσα παρά των Αγίων και Θεοφόρων Πατέρων ημών, εν η διά της κατά την πράξιν και θεωρίαν ηθικής φιλοσοφίας, οι νους καθαίρεται, φωτίζεται και τελειούται”. Μιλάμε λοιπόν για φιλοκαλική εποχή, φιλοκαλικούς πατέρες και φιλοκαλισμό”.
Οι συντάκτες του σπουδαίου βιβλίου και τότε κατηγορήθηκαν από ορισμένους ως σκοταδιστές και τους προσήψαν το σκωπτικό προσωνύμιο Κολλυβάδες, για άλλη όμως αιτία. Σήμερα, μετά από μελέτη, έκδοση κειμένων και εκτίμηση η επιστήμη αποφαίνεται ότι το έργο τους ήταν λίαν αξιόλογο και έδωσε πνοή νέα στην ορθόδοξη πνευματική ζωή. Οι προστάτες του κολλυβαδικού - φιλοκαλικού κινήματος στέφθηκαν υπό αγιωνυμίας, και αυτό λέει πολλά.

Έπειτα από διακόσια χρόνια και πλέον έρχεται ο συγγραφέας Στέλιος Ράμφος, που πέρασε από διάφορα ιδεολογικά ρεύματα, να αμφισβητήσει τη φιλοκαλική προσφορά με το νέο του βιβλίο
“Το αδιανόητο τίποτα. Φιλοκαλικά ριζώματα του νεοελληνικού μηδενισμού”. Ας σημειωθεί ότι κάποτε μας είχε συγκινήσει με γραφές του και είχαμε μακρές συζητήσεις στην ταπεινή μας καλύβη, μαζί με
τον Κώστα Ζουράρι. Νομίζω ότι ο κ. Ράμφος το παρατραβάει το σκοινί στις ερμηνείες, σχολιασμούς και αναλύσεις του σε κείμενα που πλησιάζονται με ένα εντελώς άλλο τρόπο.
Εμμέσως πλην σαφώς μας λέει πως το αντιδυτικό και γνήσια αναγεννητικό κίνημα των ιεροπρεπών κολλυβάδων, κατά τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, έφερε όλη την κακοδαιμονία στην Ελλάδα. Οι φιλοκαλικοί πατέρες, Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο φωστήρας της Θεσσαλονίκης, ο νηπτικός Αγιορείτης, ο μέγας θεολόγος, ο ησυχαστής και διδάχος, όπως και ο σοφότατος και πολυγραφότατος, ασκητής του Άθωνα, νεοησυχαστής Νικόδημος ο Αγιορείτης και οι συν αυτώ μακάριοι άνδρες περιόρισαν την εκκλησία, την έκλεισαν στο καβούκι της, την έβγαλαν εκτός ιστορίας, ώστε να ταλαιπωρούμεθα έως σήμερα. Το μόνο που δεν λέει είναι ότι και η σημερινή οικονομική κρίση προέρχεται από την ακολούθηση του πνεύματος του ησυχασμού. Η προκλητική, βάναυση, αθεόφοβη, ωμή και υπερήφανη απαξίωση του ιερού ησυχασμού, του παλαμισμού, του κολλυβαδισμού και φιλοκαλισμού αγγίζει ή ξεπερνά τα όρια της αιρέσεως;
Μάλιστα βρέθηκε καθηγητής της θεολογικής σχολής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο κ. Πέτρος Βασιλειάδης, γνωστός για τις μοντέρνες ιδέες του, να χαρακτηρίσει “συγκλονιστικό” το βιβλίο του κ. Σ. Ράμφου κατά του ησυχασμού. Ότι ο ησυχασμός, λέει, βλέπει μόνο το χθες και όχι το αύριο και δημιουργεί διχασμό στην ψυχή. Ο κ. Π. Βασιλειάδης τονίζει τη ρήση του κ. Σ. Ράμφου ότι οι μελετητές της Φιλοκαλίας σήμερα μετεωρίζονται “ανάμεσα σε ουράνια προσδοκία και απογεμένη ιστορικότητα”.
Είναι λυπηρό να γράφονται αυτά τόσο εύκολα και αυτές οι εντελώς προσωπικές ερμηνείες να επικροτούνται από θεολόγους και να προσυπογράφουν ότι η Σύνοδος του 1351 έθεσε οριστικά την Εκκλησία στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Η ιστορία όμως πιστεύω θα προσπεράσει τέτοιες ιδέες. Ο κύριος της ιστορίας είναι ο Χριστός και η εκκλησία είναι το ζωντανό σώμα Του. Αυτός δίνει πνοή στην εκκλησία και στον κόσμο. Οι ερμηνείες του βιβλίου είναι τόσο πρωτότυπες όσο παράξενες και οι υψηλές του πτήσεις δημιουργούν ισχυρές πτώσεις και οδηγούν σε ένα αδιανόητο τίποτε…
Φιλοκαλία σημαίνει αγάπηση του ωραίου. Ο ωραίος είναι ο Χριστός. Η σύνδεση με τον Χριστό ωραιοποιεί τη ζωή μας. Η φιλοκαλία μας λέει πώς θα επιτευχθεί αυτό. Ο Ντοστογιέφσκι λέει ότι η ωραιότητα θα σώσει τον κόσμο. Η ωραιότητα είναι ο Χριστός. Ιδιαίτερα σήμερα σε μια εποχή εκκοσμικεύσεως και αποστασίας έχουμε μεγάλη την ανάγκη του ησυχασμού, της μελέτης της φιλοκαλίας, της συνδέσεως με τον Χριστό και την εκκλησία του.

 Εφημερίδα Μακεδονία 26/9/10