Νέο-εἰδωλολατρικές περιπλανήσεις καί ἡ ἀληθής ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας μας (Μέρος Γ΄). Ἱερομόναχος Φιλόθεος Γρηγοριάτης

Νέο-εἰδωλολατρικές περιπλανήσεις  καί  ἡ ἀληθής ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας μας

 Ἱερομόναχος Φιλόθεος Γρηγοριάτης

Νέες ἐν Χριστῷ διαστάσεις καὶ διέξοδοι στὶς ἀνησυχίες καὶ τὰ προβλήματα τοῦ ἀρχαίου κόσμου 

Παρὰ τὸ ἀξιόλογο τοῦ προβληματισμοῦ καὶ τῆς καλῆς ἐν γένει ἀνησυχίας τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου (κυρίως σχετικὰ μὲ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν Δημιουργία), νομίζουμε ὅτι διακρίνονται καθαρώτατα οἱ νέες ἀσύγκριτες διαστάσεις τῆς φιλοσοφίας στὸν ἐν Χριστῷ τώρα πλέον ἄνθρωπο. Ξεπερνῶνται ἐπίσης ὡρισμένα ὅρια καὶ ἀδιέξοδα, ποὺ ἦσαν ἀξεπέραστα γιὰ τὸν ἀνθρώπινο νοῦ κατὰ τὴν ἐποχὴ πρὸ τῆς Χάριτος, καὶ ἀπὸ τὰ ὁποῖα μᾶς ἐλύτρωσε ὁ Χριστός.
Ἂς δοῦμε μερικὰ ἀπ᾿ αὐτά:
α. Διαφοροποιεῖται ριζικὰ καὶ ἐμβαθύνει ἡ σχέσις τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό. Ἡ κοινωνία αὐτὴ ἀποκτᾶ τὸ ὀρθὸ καὶ πνευματικὸ νόημά της, ὡς κοινωνία Φίλου πρὸς φίλους, Πατρὸς πρὸς τέκνα. Οἱ ἄνθρωποι μποροῦν τώρα ἐν Χριστῷ νὰ μετέχουν στὴν ζωὴ καὶ τὴν Χάρι τοῦ προσωπικοῦ Θεοῦ, νὰ γεύωνται καὶ νὰ ἀπολαμβάνουν τὴν ἀγάπη Του, καὶ μποροῦν ἔτσι νὰ ἔχουν οὐσιαστικὸ νόημα καὶ αἰώνιο σκοπὸ γιὰ ὅ,τι μεγάλο καὶ πνευματικὸ στὴν ζωὴ αὐτή.
Ὁ θεῖος ἔρως τῆς Ὀρθοδόξου ἐν Χριστῷ ζωῆς, μέθεξις στὴν θεία ἀγάπη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ποὺ ἕπεται τῆς μετανοίας, τῆς καθάρσεως καὶ τοῦ φωτισμοῦ τοῦ νοός, ἀνοίγει ἄλλες, ἄγνωστες στὴν ἐποχὴ τῆς ἀρχαιότητος, ὁδοὺς θεοκοινωνίας, ξεπερνῶντας τὸν φόβο καὶ τὶς ἀπροσπέλαστες ἀποστάσεις τῶν εἰδωλικῶν ψευδοθεῶν. «Ἐγὼ οὐκέτι φοβοῦμαι τὸν Θεόν, ἀγαπῶ γὰρ αὐτόν· ἡ γὰρ ἀγάπη ἔξω βάλλει τὸν φόβον» (Μεγ. Ἀντώνιος).

β. Ἡ ἀνδρεία, ἡ φιλοπατρία καὶ ἡ ἀρετή, μολονότι ἔχουν νὰ ἐπιδείξουν ἐκπληκτικὰ παραδείγματα καὶ στὶς μεταγενέστερες γενεὲς καὶ στοὺς ἄλλους λαούς, ποὺ ὄντως ξεπέρασαν τὰ ὅρια τῆς ἐποχῆς τους, μένουν ὡστόσο μέχρι κάποιου σημείου, ἀδυνατῶντας νὰ φθάσουν τὸ ἦθος τοῦ σταυροῦ καὶ τῆς ἀναστάσεως τῆς κατὰ Χριστὸν ἀπαθείας, τῆς ταπεινώσεως, τῆς κενωτικῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης, ποὺ ἔχουν ἀπεριόριστες, αἰώνιες διαστάσεις στὴν ζωὴ τῶν χαριτωμένων Χριστιανῶν.

γ. Ἐκεῖ ὅμως ποὺ φαίνεται πασίδηλο τὸ ἀξεπέραστο ἀδιέξοδο τοῦ ἀρχαίου κόσμου καὶ φιλοσοφίας εἶναι τὸ περὶ θανάτου πρόβλημα.
Εἶναι διάχυτη σ᾿ ὅλη τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γραμματεία ἡ αἴσθησις τοῦ φόβου τοῦ θανάτου, ὁ θρῆνος γιὰ τὴν ἀπώλεια τῶν ἀγαπητῶν προσώπων καὶ συγγενῶν, ἡ ὀδύνη ἀπὸ τὴν τραυματικὴ ἐμπειρία τῆς τραγωδίας αὐτῆς τοῦ ἀνθρώπου.
Πουθενὰ δὲν διαφαίνεται μελλοντικὴ προσδοκία γιὰ λύτρωσι ἀπὸ τὸ τρομερὸ ἀδιέξοδο τοῦ θανάτου, παρὰ μόνο κάποιες προφητικὲς ἐλπίδες-ψιθυρισμοὶ-ἀναστεναγμοί.

Λέγει σύγχρονος μελετητής:
«... ὁ ἀρχαῖος Ἕλληνας πίστευε ὅτι ἡ ζωὴ ποὺ ἀξίζει νὰ ζῆ κανεὶς εἶναι ἡ παροῦσα ζωή. Στὰ ὁμηρικὰ ἔπη ἡ ψυχὴ ἑνὸς σκοτωμένου δὲν εἶναι παρὰ ἕνα ἄσαρκο εἴδωλο, ἕνας ἀπαρηγόρητος ἴσκιος ποὺ περιφέρεται θρηνώντας στὸν κάτω κόσμο τὴν ἀπώλεια τῆς πραγματικῆς ζωῆς. Ἡ μεταθανάτια ζωὴ εἶναι μιὰ ἔκπτωση ἀπὸ τὴν πραγματικὴ ζωή. Στὴ Νέκυια τῆς Ὀδύσσειας ὁ νεκρὸς Ἀχιλλεὺς λέγει στὸν ζωντανὸ Ὀδυσσέα ὅτι θὰ προτιμοῦσε νὰ εἶναι ὁ τελευταῖος τῶν ζωντανῶν στὸν πάνω κόσμο, παρὰ ὁ βασιλεὺς τῶν νεκρῶν στὸν κάτω κόσμο»⁷⁷.

Διάφοροι φιλόσοφοι καὶ τραγωδοὶ ἐφιλοσόφησαν περὶ τοῦ θανάτου, στὴν προσπάθειὰ τους νὰ ἐρευνήσουν καὶ νὰ εὕρουν κάποια θετικὰ σημεῖα ἀναφορᾶς, προκειμένου νὰ ἀπαλύνουν τὸ φοβερὸ ὄντως αὐτὸ πρόβλημα γιὰ τὸν τότε ἄνθρωπο. Ὡστόσο ἡ σκιὰ τοῦ θανάτου καλύπτει, παρὰ τὶς φιλότιμες αὐτὲς προσπάθειες, τοὺς πάντες καὶ τὰ πάντα στὸν ἀρχαῖο κόσμο.
«Ὁ φόβος τοῦ θανάτου εἶναι μιὰ πραγματικότητα. «Καθὼς ὁ ἄνθρωπος πλησιάζει τὴν προοπτικὴ τοῦ θανάτου», ἔγραφε ὁ Πλάτων, «μπαίνει στὴν ψυχή του δέος καὶ φροντίδα γιὰ πράγματα ποὺ ποτὲ πρὶν δὲν τὸν εἶχαν ἀπασχολήσει"»⁷⁸.

Καὶ «ὁ θάνατος καὶ πᾶν ὅ,τι ἠδύνατο νὰ ἔχῃ σχέσιν πρὸς τὰς τελευταίας στιγμὰς ἐθεωρεῖτο ὡς ἀπαίσιον, καὶ παρουσίαζε τρομερὰς ἰδέας· ἐν τοσούτῳ τὰς ἐξέφραζον διὰ λέξεων ἐμφαινουσῶν εὐάρεστὸν τι. Θνήσκειν, ἀποθνήσκειν ἀντικαθίστατο συχνάκις διὰ τοῦ ἀπογίνεσθαι, οἴχεσθαι, δηλοῦν ἐγκαταλείπειν τὴν κατοικίαν καὶ τὴν διαμονὴν⁷⁹. Οἱ δὲ νεκροὶ ἐλέγοντο οἰχόμενοι. Ἐνίοτε τὸ ἀποθνήσκειν ἐλέγετο ἀπέρχεσθαι, δηλοῦν ἀναχωρεῖν εἰς ταξίδιον»⁸⁰.

Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὸ τὸ γεγονός, ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι, ποὺ «εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι ἢ ἀκούειν καινότερον», κατ᾿ ἐξοχὴν φιλόσοφοι ἄνθρωποι, ὅταν ἄκουσαν τὸν ἅγιο ἀπόστολο Παῦλο νὰ τοὺς ὁμιλῆ περὶ ἀναστάσεως ἐκ νεκρῶν, «οἱ μὲν ἐχλεύαζον, οἱ δὲ εἶπον: ἀκουσόμεθά σου περὶ τούτου καὶ πάλιν»⁸¹, μὴ μπορῶντας νὰ ξεπεράσουν τὸ ἄλυτο καὶ ἀξεπέραστο ἀκόμη τότε τοῦ θανάτου.
Ἔτσι ἡ προφητεία τοῦ Ἡσαΐου περὶ τοῦ Χριστοῦ ἔχει ἰδιαίτερη βαρύτητα γιὰ ὅλο τὸν ἀρχαῖο (καὶ τὸν ἑλληνικὸ) κόσμο:
«Ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει, ἴδετε φῶς μέγα· οἱ κατοικοῦντες ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου, φῶς λάμψει ἐφ᾿ ὑμᾶς»... «ὅτι παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν, υἱὸς καὶ ἐδόθη ἡμῖν»⁸², ὁ σωτήρας Κύριος.
Γι᾿ αὐτὸ τὸ Πάσχα, ἡ διάβασις ἀπὸ τὴν ἐνταῦθα παθητὴ διαγωγὴ στὴν ἀντίπερα ὄχθη τῆς ἀπαθείας καὶ ἡ νίκη κατὰ τοῦ θανάτου, γίνεται ἡ Λαμπρὰ τῶν Ὀρθοδόξων πανήγυρις, ἡ ἑορτὴ ἑορτῶν, κατὰ τὴν ὁποία «θανάτου ἑορτάζομεν νέκρωσιν.»
Καὶ ὁ θάνατος γιὰ τοὺς πιστοὺς Χριστιανοὺς γίνεται γέφυρα, κατάπαυσις, ἡσυχία, κοίμησις, ἀπαρχὴ νέας ζωῆς.

************

Ἀπόγονοι ὄντες τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων καὶ διατηρῶντας τὴν συνέχεια τῆς ἐνδόξου πράγματι ἀρχαίας παρουσίας τοῦ Ἑλληνισμοῦ, χαιρόμαστε καὶ καυχώμαστε, ὡς ἤδη ἐλέχθη, γιὰ τὴν σπουδαία προσφορά του στὸν πολιτισμὸ καὶ τὴν ἀναζήτησι τῆς ἀληθείας μέσῳ τῆς καλῆς φιλοσοφίας του.
Ταυτόχρονα ὅμως δὲν τρέφουμε αὐταπάτες καὶ δὲν παραλογιζόμαστε: «Τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ πάντα»⁸³.
Τὸν διπολικὸ καὶ διακριτικὸ αὐτὸν ἄξονα γνώμης, γύρω ἀπὸ τὸν ὁποῖο περιστρέφεται μετὰ Χριστὸν καὶ ἡ ὀρθὴ ἐν γένει Ἑλληνικὴ σκέψις, νομίζουμε ὅτι ἀποδίδει καὶ ἡ ποιητικὴ ἔκφρασις δύο Βυζαντινῶν Ἑλλήνων.
Ὁ Γεώργιος Πισίδης, ποιητὴς καὶ ὑμνογράφος τοῦ ζ´ αἰῶνος, λόγιος ἄνθρωπος ποὺ διεκρίνετο γιὰ τὴν ἀρχαιογνωσία του, ἔγραφε γιὰ τὴν τελεσίδικη κατάπαυσι τῆς ἀρχαίας εἰδωλολατρίας:
«Παρῆλθεν ἡ νὺξ τῶν πλανήτων μὲν λόγων,
κέκμηκεν Ὀρφεὺς καὶ παρῆκε τὴν λύραν,
ὁ Φοῖβος αὐτῶν οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα,
μαραίνεται δρῦς, καὶ πεφίμωται τρίπους,
Πλάτων σιωπᾶ καὶ λαλεῖ σκυτεργάτης,
νοσεῖ Γαληνός, ἐκφοβεῖ δὲ τὰς νόσους
ὁ Πέτρος ἡμῶν τὰς σαγήνας ὁ πλέκων...»⁸⁴
Ἀλλὰ γιὰ νὰ μὴ νομισθῆ ὅτι ἐχθρικῶς διάκειται ἡ Ὀρθόδοξος Χριστιανικὴ Ἑλληνικὴ πίστις πρὸς τοὺς καλοὺς προγόνους μας, παραθέτουμε καὶ τὸ ὡραιότατο ποίημα-εὐχὴ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Μαυρόποδος, Ἐπισκόπου Εὐχαΐτων, (ὁ ὁποῖος καὶ πρῶτος ἐθέσπισε τὸν ἀπὸ κοινοῦ ἑορτασμὸ τῶν ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν) κατὰ τὸν ια´ αἰῶνα:
«Εἴπερ τινας βούλοιο τῶν ἀλλοτρίων
τῆς σῆς ἀπειλῆς ἐξελέσθαι, Χριστέ μου,
Πλάτωνα καὶ Πλούταρχον ἐξέλοιό μοι·
ἄμφω γὰρ εἰσι καὶ λόγον καὶ τὸν τρόπον
τοῖς σοῖς νόμοις ἔγγιστα προσπεφυκότες·
εἰ δ᾿ ἠγνόησαν ὡς Θεὸς σὺ τῶν ὅλων,
ἐνταῦθα τῆς σῆς χρηστότητος δεῖ μόνον
δι᾿ ἣν ἅπαντας δωρεὰν σώζειν θέλεις»⁸⁵.
Δηλαδή:
«Ἂν κάποιους ἀπ᾿ αὐτοὺς ποὺ δὲν εἶχαν τὴν εὐλογία νὰ σὲ γνωρίσουν, θὰ ἤθελες νὰ τοὺς ἐξαιρέσης, Χριστέ μου, ἀπὸ τὴν φοβερὴ ἀπειλή σου, νὰ μείνουν στὴν αἰωνιότητα μακρυὰ ἀπὸ τὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης σου, κάνε μου τὴν χάρι νὰ ἐξαιρέσης τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν Πλούταρχο· ἐπειδὴ καὶ οἱ δύο αὐτοὶ βρίσκονται πολὺ κοντὰ στοὺς ἁγίους νόμους σου, καὶ κατὰ τοὺς λόγους τους ἀλλὰ καὶ σύμφωνα καὶ μὲ τὴν ζωή τους. Ἂν δὲ καὶ κάποια λάθη ἔπραξαν ἐξ ἀγνοίας, ἐδῶ χρειάζεται μόνο ἡ μεγάλη σου ἀγαθότητα, μὲ τὴν ὁποία σὺ ὡς Θεὸς τῶν ὅλων, θέλεις νὰ μᾶς σώζης ὅλους τοὺς ἀνθρώπους δωρεὰν».

Παραπομπές

77. Ὀδύσσεια, ραψωδία λ´, Νέκυια – (Φώτη Σχοινᾶ, «Ἑλληνισμὸς καὶ Χριστιανισμός: ρήξη ἢ ζεύξη;», Περ. Σύναξη, τ. 69, σ. 30).
78. Walter Burkert, Μυστηριακὲς Λατρεῖες τῆς Ἀρχαιότητας, ἐκδ. Καρδαμίτσα, Ἀθήνα 1994, σ. 39.
79. Εὐσταθ. εἰς Ἰλιάδ. Ε. Εὐριπ. Ἄλκ. στιχ. 316.
80. Ἰωάννου Ποττέρου, Ἑλληνικὴ Ἀρχαιολογία, Μετάφρ. ἐκ τοῦ Γερμαν. ὑπὸ Γεωργίου Γώγου, Τυπογρ. Ε. Λαζαρίδου, Κων/πολις 1864, τ. Α´, σ. 130.
81. Πράξ. ιζ´, 21 καὶ 32.
82. Ἡσ. η´, 2.
83. Β´ Κορ. ε´, 17
84. Ν.Β. Τωμαδάκη, Κλεὶς τῆς Βυζαντινῆς Φιλολογίας, Ἀθῆναι, 1965, σ. 15.
85. αὐτόθι σ. 17.

Πηγή στό διαδίκτυο  nektarios.gr