Η προσευχή υπερνικά το αδιέξοδον της τραγωδίας. (Α΄ Μέρος) Αρχ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ

Από το βιβλίο του Αρχιμανδρίτου π. Σωφρονίου «Περί Προσευχής»

Γ’ Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΥΠΕΡΝΙΚΑ ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟΝ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

Την έννοιαν της τραγωδίας συνήντησα το πρώτον κατά τους νεανικούς μου χρόνους ουχί εν τη πείρα της ζωής, αλλ’ εν τη αναγνώσει βιβλίων. Η εντύπωσις μου περί αυτής ήτο η εξής: Ενώπιον του νου του ανθρώπου αποκαλύπτεται τι, όπερ ελκύει αυτόν ολοκληρωτικώς. 

Παλαιότερον το αντικείμενον της έλξεως ταύτης ωνομάζετο «ιδεώδες». Δια την επίτευξιν του κατά διαίσθησιν συλληφθέντος ιδεώδους ο άνθρωπος υποβάλλεται μετ’ αποφασιστικότητος εις πάντα κόπον, εις παν πάθημα, εκθέτων εις κίνδυνον και αυτήν εισέτι την ζωήν αυτού. 

Εν τούτοις, όταν κατορθούται το αντικείμενον της αναζητήσεως αυτού, τότε φανερούται η σκληρά πλάνη: Η πραγματικότης δεν ανταποκρίνεται εις εκείνο, όπερ εξέπληττε τον νουν, και φυσικώ τω λόγω η επακολουθούσα απογοήτευσις του τεθλιμμένου πνεύματος οδηγεί εις οικτρόν τέλος, συχνάκις δε και εις φοβερόν θάνατον.

Διάφορα ιδεώδη παρουσιάζονται εις τους ισχυρούς της γης. Πολλάκις ούτοι έχουν αξιώσεις δια την ύψιστην εξουσίαν. Τούτο συνέβη εις την περίπτωσιν του Βόριδος Γουδονώφ (Βόρις Γουδονώφ· αυλικός και σύμβουλος του Τσάρου Ιβάν του Τρομερού και πιθανόν ο δολοφόνος του νεωτέρου υιού του Ιβάν Δημητρίου. Διετέλεσε Τσάρος της Ρωσίας από του 1599 έως το 1605). 

Ούτος εις την πάλην προς πραγματοποίησιν της ενδομύχου επιθυμίας αυτού, όπως και πλήθος προκατόχων αυτού κατά τους παρελθόντας αιώνας, δεν απέφυγε τα αιματηρά εγκλήματα. Επιτυχών του σκοπού αυτού είδεν ότι δεν έλαβεν εκείνο, όπερ ανέμενε: «Κατέλαβον την υψίστην εξουσίαν …, αλλά δεν υπάρχει ευτυχία εν τη ψυχή μου».

Υπάρχουν και άλλαι αναζητήσεις επί του επιπέδου του πνεύματος, της τέχνης ή της επιστήμης, αίτινες είναι ευγενέστεραι. Εις τον μεγαλοφυή νουν αποκαλύπτονται νοεραί θεωρίαι, τας οποίας αδυνατεί ούτος να πραγματοποίηση, διότι υπερβαίνουν το μέτρον του επιτευκτού εν τω κόσμω τούτω. Πειθόμενος δια την ανεπάρκειαν αυτού όπως επιτύχη εν τη τελειότητι την αρχικήν αυτού θεωρίαν, την οποίαν έθεσεν ως μοναδικόν σκοπόν του είναι αυτού υφίσταται βαθύ ρήγμα εν τω πνεύματι αυτού και απόλλυται. 

Η μορφή αύτη του μοιραίου τέλους παρατηρείται συχνότερον μεταξύ των ποιητών.

Ουχί άνευ τρόμου παρετήρουν και παρατηρώ εισέτι τα πεπρωμένα του κόσμου. Η ανθρωπίνη ζωή εις οιονδήποτε επίπεδον και αν θεωρήσωμεν αυτήν, εμφανίζεται τραγική. Και η αγάπη εισέτι είναι πλήρης οξειών αντιφάσεων και ουχί σπανίως μοιραίων κρίσεων. Ούτω παν γήϊνον φαινόμενον εξ αυτής ταύτης της γενέσεως αυτού φέρει την σφραγίδα της φθοράς.

Ήμην εισέτι νέος (18 ετών), ότε έλαχεν εις εμέ να ζήσω ιστορικά γεγονότα, των οποίων η τραγικότης υπερέβαινε παν ό,τι συνήντησα εν τοις βιβλίοις: Έχω υπ’ όψιν μου τον Πρώτον Παγκόσμιον Πόλεμον και την μετ’ αυτόν (εν Ρωσία) επακολουθήσασαν κοινωνικήν Επανάστασιν, μεθ’ όλων των φρικαλεοτήτων, αίτινες συνδέονται μετά τοιούτων εγχειρημάτων. Φρικτή εικών η κατάρρευσις της μεγάλης Αυτοκρατορίας! 

Η συμπλοκή είναι αγρία και ανίλεως, όταν «οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι» εν τη απογνώσει αυτών αποφασίζουν τον αγώνα δια τα δίκαια και την αξιοπρέπειαν αυτών. Έζησα εν μέσω των παθημάτων πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων: Ήρχισε παρατεταμένη «θανάσιμος σύρραξις».

Παραλλήλως προς αυτά εκρημνίζοντο εν εμοί τα νεανικά όνειρα και αι ελπίδες, πράγμα το οποίον κατά παράδοξον τρόπον συνεδυάζετο μετά νέας, βαθυτέρας κατανοήσεως του νοήματος του είναι εν γένει. Η νέκρωσις και ο όλεθρος ανεμιγνύοντο μετά της αναγεννήσεως. 

Μεγαλειώδες προβάλλει το είναι ως προς την ρίζαν αυτού και απείρως μεγαλοπρεπές ως προς τας επιδιώξεις αυτού. Εάν αγωνιζώμεθα δια την καθολικήν γνώσιν παντός υπαρκτού, εάν εις τα βάθη της συνειδήσεως ημών δεν απολέσωμεν την θεωρίαν του Απολύτου Είναι, τότε το πνεύμα ημών κλίνει προς αποδοχήν παντός συμβαίνοντος εν τω κτιστώ κοσμικώ είναι. 

Ο Κτίστης του κόσμου τούτου ζη αιωνίως. Κείται εις θεμέλιον του είναι ημών, η δε δύναμις Αυτού είναι ικανή να αναστήση ημάς μετά τον θάνατον. Η πείρα όμως του θανάτου είναι αναγκαία εις ημάς, ίνα γνωρίσωμεν ότι εκλήθημεν εκ του «μηδενός» δια του θελήματος του Ουρανίου Πατρός. 

Η αυτογνωσία είναι απαραίτητος ώστε παν βήμα ημών να τελήται εκ συμφώνου προς το αυθεντικόν, ασάλευτον Είναι. Ώ, τούτο δεν είναι εύκολον, ουδέ απλούν: Εκατοντάκις προσεγγίζει ημάς το πυρ της φρίκης, το παν εντός ημών πιέζεται εκ του ακραίου πόνου, Ούτος όμως ενίκησε και καλεί ημάς να ακολουθήσωμεν Αυτόν. 

Ακολουθούντες δε Αυτόν, εις έκαστον στάδιον λαμβάνομεν πείραν και του αντιστοίχου προς αυτό μαρτυρίου. Το πνεύμα ημών ταράσσεται υπό του φόβου, και δια των λογισμών ημών ενδέχεται να εισέλθωμεν εις πάλην μετ’ Αυτού, επιρρίπτοντες εις Αυτόν την αιτίαν όλων των παθημάτων. Έχομεν ανάγκην σταθεράς πίστεως, ίνα μη εκπέσωμεν απ’ Αυτού.  

Αλλ’ εάν εις την νύκτα της αγνοίας ημών εισέδυσεν η λάμψις της αστραπής, έστω και άπαξ, εάν εν τω φωτί της θείας αυτής αστραπής εν τη ψυχή ελήφθη η απόφασις, ή να μείνωμεν μετ’ Αυτού εν τη Απολυτότητι Αυτού, ή κάλλιον να υποστώμεν απόλυτον θάνατον – μεσότης δεν υπάρχει – τότε, είναι δυνατόν να δοθή και εις ημάς η χαρά της αιωνίου νίκης.

Α΄ Μέρος  

Απόσπασμα από το βιβλίο του Αρχιμανδρίτου π. Σωφρονίου  
                    «Περί Προσευχής». σελ.87
      Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή Τιμίου Προδρόμου
                         Έσσεξ Αγγλίας 1993