῾Η διάκρισις καί ἐπιλογή, ἀποτελεῖ δημιουργία. Αἱρέσεις καί σχίσματα ἐν τῷ χριστιανισμῶ. Κεφάλαιο Β'. Μέρος Δ'. Πέτρος Μοναχός Γρηγοριάτης

 «῾Η διάκρισις καί ἐπιλογή, ἀποτελεῖ δημιουργία»

Αἱρέσεις καί σχίσματα ἐν τῷ χριστιανισμῶ

Μέρος Δ'

Μοναχός Πέτρος Γρηγοριάτης

Κατά τό δεύτερον ἥμισυ τῆς ιβ΄ ἑκατ/ρίδος ἐνεφανίσθησαν οἱ «Βάλδιοι» ἐκ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἀρχηγοῦ αὐτῶν Βαλδίου. Οὗτοι δέν ἦσαν διαλυσταί, δέν ἀπέρριπτον τά μυστήρια καί ἱεροτελεστίας.
 Αἱ δοξασίαι των ἦσαν, ἄρσις κύρους τῶν μυστηρίων ἀναξίων κληρικῶν (δυτικῶν), ἀπέρριπτον τά συγχωροχάρτια, τό καθαρτήριον πῦρ καί τά μνημόσυνα ὑπέρ τῶν νεκρῶν.
Μέχρι τῆς ιδ΄ ἑκατ/ρίδος ἐχειροτονοῦντο κληρικοί, βραδύτερον ὅμως ὅλοι οἱ τέλειοι Βάλδιοι, ἄνευ χειροτονίας, ἐθεωροῦντο κληρικοί καί ἐτέλουν τά μυστήρια.
῾Η Δυτική 'Εκκλησία κατεδίωξε τάς αἱρέσεις ταύτας διά παπικῶν ἀνακριτῶν, καί οὕτω κατέστη τό παπικόν καθίδρυμα τό ὁποῖον ὠνομάσθη«῾Ιερά ἐξέτασις».
Διά τῶν βασανηστηρίων οἱ καθαροί Βάλδιοι ἐξωλοθρέφθησαν, ἀλλά δέν ἐξερριζώθησαν. Διέδωσαν τάς ἀντιπαπικάς καί ἀνθιερουργικάς ἰδέας των καί ἔγιναν πρόδρομοι τοῦ Λουθήρου καί ἄλλων μεταρρυθμιστῶν. Βραδύτερον συνεχωνεύθησαν μετά τῶν Προτεσταντῶν.
Τέλη ιδ΄ ἑκατ/ρίδος (1374), ἐνεφανίσθη ὁ «'Ιωάννης Βίκλιφ», τοῦ ὁποίου θεμελιώδης ἰδέα τῆς διαδασκαλίας του εἶναι «Θεῖον, εἶναι ὅ,τι ρητῶς ἀναφέρεται ἐν τῇ ῾Αγίᾳ Γραφῇ), ἐπίθεσιν τῶν χειρῶν.
'Απέρριπτε τό Εὐχέλαιον, τήν μυστικήν ἐξομολόγησιν καί τό δικαίωμα τοῦ ῾Ιερέως νά συγχωρῇ ἁμαρτίας, ὡς σφετερισμόν Θείου δικαιώματος. 'Απέρριπτε τόν μοναχικόν βίον, τήν προσκύνησιν τῶν ῾Αγίων λειψάνων, τῶν Εἰκόνων καί τήν πληθύν τῶν ἑορτῶν. ῾Η διασκαλία αὕτη κατεδικάσθη (Σύνοδος Λονδίνου 1382).
Τό κήρυγμα τοῦ Βίκλιφ, ἀνέλαβεν ὁ «Χούς», ὁ ὁποῖος ἦτο συντηρητικότερος.'Εδέχετο ὅ,τι δέν ἀντίκειται ἐν τῇ ῾Αγίᾳ Γραφῇ καί τήν μετουσίωσιν τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου. Κατά τήν Σύνοδον τῆς Κωνσταντίας τό 1415, κατεδικάσθη καί ἐκάη ζῶν διά πυρός. ῾Ο θάνατος τοῦ Χούς, ἠρέθησε τούς ὁπαδούς του καί ἔ-λαβεν ἐπαναστατικόν χαρκτῆρα. Συνεπείᾳ τούτου προέκυψεν ἡ Βοϊμική 'Εκκλησία τῶν «Οὐκτραβιτῶν»=(ἀμφότεροι), κεχωρισμένοι τοῦ Πάπα.῎Εμεινον πιστοί εἰς ὅ,τι δέν ἀντίκειται ἐν τῇ ῾Αγίᾳ Γραφῇ, καί οἱ λαϊκοί ἐκοινώνουν ἀμφότερα ἄρτον καί οἶνον.
'Αντίδρασιν κατά τῶν παπικῶν ἰδεῶν, παρουσίασαν ἀρχάς τῆς ιστ΄ ἑκατ/ρίδος τρεῖς μεταρρυθμισταί, (Λούθηρος, Ζβίγγλιος καί Καλβῖνος).
῾Ο «Μαρτῖνος Λούθηρος» Γερμανός, ἐκ τυχαίου γεγονότος εἰσῆλθεν εἰς τό τάγμα τῶν Αὐγουστιανῶν ἐρημιτῶν, καί μετά δύο ἔτη ἔγινε ῾Ιερεύς τό 1507. 'Απεδέχθη τήν διδασκαλίαν τοῦ Αὐγουστίνου περί ἀπολύτου προορισμοῦ, καί ἐζήτει νά ἐπιτύχῃ τήν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς του, διά τῶν μοναχικῶν μέσων (ἀγρυπνία, νηστεία, προσευχή, ἐξομολόγησις).
Ἐκ τῆς πρός Ρωμαίους ἐπιστολῆς τοῦ 'Αποστόλου Παύλου, «δικαιοσύνη γάρ Θεοῦ ἐν αὐτῇ ἀποκαλύπτεται», ἀμφάβαλε διά τήν σωτηρίαν του, διότι ἐξελάμβανε τήν λέξιν«δικαιοσύνην» ὡς σημαίνουσα τήν τιμωρόν ἐνέργειαν τοῦ Θεοῦ.
Βραδύτερον εὗρεν ὅτι δέν σημαίνει τήν τιμωρόν ἐνέργειαν, ἀλλά τή σώζουσαν ἐνέργειαν τοῦ Θεοῦ. ῾Η ἀντίληψις αὕτη κατέστη ἡ βάσις τῶν Θεολογικῶν αὐτοῦ ἰδεῶν, τάς ὁποίας ἐρύσθη ἐκ τῶν ἐπιστολῶν τοῦ 'Αποστόλου Παύλου καί ἐκ τῶν συγγραμμάτων τοῦ Αὐγουστίνου.
Αἱ ἰδέαι του εἶχον μυστικόν χαρακτῆραν. ῾Ο μοναχικός βίος του ἔτεινε πρός τόν μυστικισμόν καί ἐμελέτα μυστικά συγγράμματα.Ἐδέχθη τήν πίστιν ὡς μόνον μέσον σωτηρίας καί τήν 'Εκκλησίαν ἀόρατον ὡς σύνολον σεσωσμένων. Ἀπέρριπτε τά ὁρατά μέσα τῆς σωτηρίας (μυστήρια κλπ) καί τάς ἀφέσεις τῶν ἁμαρτιῶν ὑπό τοῦ Πάπα. Προὐκάλεσε διά 95 θέσεών του ζήτημα περί τοῦ θέματος, ἐκ τῶν ὁποίων ἐξερράγη συγγραφική θεολογική ἔρις. 'Αντίπαλος του ἦτο ὁ «'Ιωάννης ῎Εκκος».
Οὗτος ἀνέφερε τήν Σύνοδον τῆς Κωνσταντίας τό 1415, ἡ ὁποία εἶχε καταδικάσει ὡς αἵρεσιν τήν διδασκαλίαν τοῦ Χούς, κατά τήν ὁποίαν ἡ εἰς τόν Πάπαν ὑποταγή, δέν εἶναι ἀπαραίτητος διά τήν σωτηρίαν τοῦ ἀνθρώπου.
῾Ο Λούθηρος ἐδέχθη ὡς ὀρθήν τήν διδασκαλίαν τοῦ Χούς καί ἀπέρριψε το ἀλάθητον καί τάς Οἰκ. Συνόδους. ῾Ως μόνην αὐθεντίαν ἐδέχθη τήν ῾Αγίαν Γραφήν.
῾Η σωτηρία, κατά τόν Λούθηρον, εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς Θείας Χάριτος καί τῆς πίστεως, ὡς ἡ ἀντίληψις τῶν μυστικῶν. 'Εν-διεφέρετο νά δείξῃ τό κύριον σημεῖον τῆς σωτηρίας. ῾Η 'Ορθόδοξη 'Εκκλησία, ὡς κύριον σημεῖον ἐδέχθη τό μετά τήν τελικήν κρίσιν, ἡ Λατινική 'Εκκλησία τό ἀμέσως μετά τόν θάνατον, καί ὁ Λούθηρος τήν στιγμήν κατά τήν ὁποίαν διά τῆς πίστεως γίνεταί τις Χριστιανός.
῾Ο Λούθηρος εἶχε δεχθεῖ τά μυστήρια τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί τοῦ βαπτίσματος.'Αλλά τοῦτο ἀντέφασκεν εἰς τήν προτεσταντικήν θεωρίαν περί τῆς πίστεως μόνον προερχομέης σωτηρίας. Πρός λύσιν τοῦ ζητήματος τούτου, εὗρεν ὄχι τάς ἐξωτερικάς πράξεις τῶν μυστηρίων, ἀλλά τήν πίστιν εἰς ὡρισένους λόγους τοῦ Χριστοῦ (τό ὑπέρ ἡμῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν) καί (ὁ πιστεύσας καί βαπτισθείς σωθήσεται).
῾Η ἕνωσις τῆς Θείας Χάριτος καί τῆς πίστεως, εἶναι ἐφαρμογή θεμελιώδους ἰδέας τοῦ Λουθηρου. Εἰς τόν νηπιοβα-πτισμόν ὅπου δέν ὑπάρχει πίστις, ἵνα μή ἀπορρίψῃ τοῦτο, ἐγκατέλειψε τήν θεμελιώδη ἰδέα του καί ἐδέχθη τήν Θείαν Χάριν, χωρίς ἐκ μέρους τοῦ βαπτιζομένου ν' ἀνταποκρίνεται ἡ πίστις (ἀντίθεσις εἰς τήν θεωρίαν περί σωτηρίας ἐκ μόνης τῆς πίστεως). 'Επροτίμησε τήν ἀντίφασιν παρά τήν ἀπόρριψιν τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ.
Πολεμῶν τόν Ζβίγγλιον, ὁ ὁποῖος εἶχε συμβολικήν ἀντίληψιν περί τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἐζήτει νά ἑδραιώσῃ τήν πραγματικήν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν, ἐδέχθη τήν πραγματικήν παρουσίαν τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Καί ὁ μή πιστεύων μεταλαμβάνει τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, (ἀντίθεσις εἰς τήν θεωρίαν του), διότι ὑπάρχει Θεία Χάρις χωρίς πίστιν, (χω-ρισμός τῶν δύο παραγόντων, ἄρα πραγματικόν μυστήριον).
῾Η ῾Ιερά ἐξέτασις ἤνοιξε δίκην κατ' αὐτοῦ, ὅτε τό 1520, ἐξεδόθη παπική βούλλα, διά τῆς ὁποίας κατεδικάζοντο προτάσεις τῶν συγγραμμάτων, διετάσσετο ἡ καῦσις τούτων καί ἠπειλεῖτο δι' ἀνεθεματισμοῦ. Οὗτος ἠρνήθη νά ὑπακούσῃ καί ἀνακαλέσῃ τάς ἰδέας του, ὅτε ἀναθεματίσθη δι' ὁριστικῆς βούλλης τό 1521.
Οἱ ἄκροι ὁπαδοί τοῦ Λουθήρου, προέβησαν εἰς ἐκκλησιαστικάς μεταρρυθμίσεις. Κατήργησαν τόν μοναχικόν βίον καί ἐπέβαλον τόν ὑποχρεωτικόν γάμον τῶν κληρικῶν. Μετερρύθμισαν τήν λειτουργίαν καί ἐν γένει τήν λατρείαν. ῾Ο Λούθηρος ἦτο πιό συντηρητικός καί ἀπεξένωσε τούς ἄκρους ὁπαδούς.Ἐξ αὐτῶν προέκυψαν βραδύτερον οἱ «'Αναβαπτισταί».
Αἱ 95 θέσεις τοῦ Λουθήρου, ἐπροκάλεσαν θεολογικόν ἐκκλησιαστικόν καί πολιτικόν ζήτημα.
Αἱ δύο πρῶται κατέληξαν εἰς τήν ἔκδοσιν τῆς παπικῆς βούλλης καί τό τρίτον εἰς τήν ἔκδοσιν αὐτοκρατορικοῦ διατάγματος τῆς Βορματίας, ἐπικυροῦντος τήν παπικήν βούλλαν. Τό πολιτικόν ζήτημα ἔλαβε τήν μορφήν τό ἄν θά ἐφαρμοσθῇ καί πῶς θά ἐφαρμοσθῇ τό διάταγμα τῆς Βορματίας. ῾Η ἐφαρμογή του ἀφήνεται εἰς τήν ἐλευθέραν θέλησιν τῶν Γερμανῶν ῾Ηγεμόνων.Ἐκ τοῦτου, ὅσοι συνεπάθουν τάς ἰδέας τοῦ Λουθήρου, ἐπέτρεπον τήν διάδοσιν αὐτῶν εἰς τάς χώρας των. Οἱ ἀντίθετοι ἀπηγόρευον.
Τελικά τό 1529, εἰς Σπάϋερ, τό συμβούλιον τῶν ῾Ηγεμόνων ἀπόντος τοῦ αὐτοκράτορος, ἔλαβε δύο διαφορετικάς ἀποφάσεις. ῞Ωρισε νά ἐφορμοσθῇ τό διάταγμα τῆς Βορματίας καί ἐμποδισθῇ ἡ περαιτέρω διάδοσις τῆς μεταρρυθμίσεως. Οἱ προσκείμενοι εἰς τάς ἰδέας τοῦ Λουθήρου ῾Ηγεμόνες, διεμαρτυρήθησαν ἐν τῷ συνεδρίῳ κατά τῆς ἀποφάσεως ταύτης. Παρουσίᾳ τοῦ αὐτοκράτορος τό ἔτος 1530 ἐν Αὐγούστῃ, ἀνετέθη εἰς καθολικούς θεολόγους ἡ ἐξέτασις τοῦ ζητήματος. Οὗτοι ἐν πληοψηφίᾳ ἔθεσαν ἐν ἰσχύει τό διάταγμα τῆς Βορματίας, διά τοῦ ὁποίου ἀπηγορεύθησαν ὅλαι αἱ ἀποχρώσεις τοῦ Προτεσταντισμοῦ, νά ἀρθῶσι αἱ γενόμεναι μεταβολαί εἰς τήν Θείαν λατρείαν καί ἀσκηθῇ λογοκρισία.
῾Ο Λούθηρος, ὑπέβαλεν ὁμολογίαν πίστεως, ὠνομασθεῖσα «Αὐγουστιαία ὁμολογία». Συμβιβαστικαί προσπάθειαι κατέληξαν εἰς τήν ἀναγνώρισιν ἐπισήμως τῶν Προτεσταντῶν τούς ἐπιδεχομένους τήν Αὐγουστιαίαν ὁμολογίαν καί ἀπέκλειε τούς ἀναβαπτιστάς Ζβιγγλιανούς. Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Λούθηρος εἶχεν ἀποθάνει πρίν ἴδῃ τήν ἐξασφάλισιν τῶν Προτεσταντῶν, οἱ ὁποῖοι ἔλαβον τό ὄνομα «Προτεστάνται» ἤ «Διαμαρτυρόμενοι» ἐκ ῆς διαμαρτυρίας τῶν ῾Ηγεμόνων ἐν τῷ συμβουλίῳ τοῦ Σπάϋερ.
«Οὐλερῖχος Ζβίγγλιος», Ἐλβετός ἐγεννήθη τό 1484. Ἐπί τῶν θεωριῶν τοῦ Ἐράσμου, ἠθέλησε νά διορθώσῃ τόν Χριστιανισμόν ἐπί τῇ βάσει τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, δι' αὐτό ἀπέρριψε τάς τελετουργίας καί ἐξωτερικάς λατρείας, ὠνομάσας αὐτάς «'Ιουδαϊκάς τελετάς».
Ἐπέδρασαν ἐπ' αὐτοῦ τά συγγράμματα καί τό παράδειγμα τοῦ Λουθήρου. ῾Ως ῾Ιερεύς ἐν Ζυρίχῃ, ἠμπόδισε τήν πώλησιν συγχωροχαρτίων, ἠξίωσεν ἐλευθερίαν εἰς τήν τροφήν τῶν Χριστιανῶν καί τόν γάμον τῶν κληρικῶν.'Εν τῇ πίστει, αὐθεντία ἡ ῾Αγία Γραφή καί ἐπετέθε κατά τῆς παπικῆς ἐξουσίας.
Εἰς τήν μεταρρύθμισιν ἔλαβε 67 θέσεις. Μετερρύθμισε καί βραδύτερον κατήργησε τά μοναστήρια, τήν λατρείαν καί τήν διοργάνωσιν. Οὕτως οἱ Ἐλβετοί, ἐχωρίσθησαν εἰς δύο μερίδας, τούς καθολικούς καί τούς Ζβιγγλιανούς. Ἐξεράγη ἐμφύλιος πόλεμος. Εἰς τήν μάχην ἐφονεύθη ὁ Ζβίγγλιος. ῾Η εἰρήνη τοῦ Κάππελ τό 1531, ἔθεσε τέρμα εἰς τήν διάδοσιν τῆς μεταρρυθμίσεως. Διάδοχος τοῦ Ζβιγγλίου, ἦτο ὁ «'Ιωάννης Καλβῖνος» Γάλλος. 'Εγεννήθη τό 1508. '
Ἐδέχθη τήν μοναχικήν κουράν 18 ἐτῶν. Ἐσχετίσθη μετά Λουθηριανῶν καί ἐπεξηργάσθη τά κατηχήσεις αὐτῶν.῏Ητο αὐστηρῶν ἀρχῶν καί τηρητής τῆς ῾Αγίας Γραφῆς. Ἐξέδωσε τάς ἐκκλησιαστικάς διατάξεις διά τῶν ὁποίων ἐρυθμίζοντο ἡ ἐκκλησιαστική διοργάνωσις καί ὁ χριστιανικός βίος τῶν πολιτῶν.
Καταπολέμησε τήν πολυτέλειαν, σπατάλην καί τάς τέρψεις.῎Εκαμνε αἰφνιδιαστικάς ἐπιθεωρήσεις τῶν οἰκιῶν, τῶν βιβλιοθηκῶν, ἰματιοθηκῶν, μαγειρείων, ἵνα μή περιέχωσιν ἐπιλήψιμόν τι ὑπερβαῖνον τά τεθέντα ὄρια καί τοῦ ὕπνου, ἵνα μή εἰς περίπτωσιν τόν ὕπνον προτιμᾶ, τῆς ἀκροάσεως τοῦ κυρήγματος τοῦ Καλβίνου.
 Πολλοί ἀντέδρασαν. Ἐσκόπει τήν ἵδρυσιν προτύπου Χριστιανικῆς πόλεως, ἡ ὁποία ὡς ζύμη θά ἐπέδρα ἐφ' ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου. Πρός ἐπιτυχίαν ἐχρησιμοποίησε πᾶν μέσον, (κατασκοπίαν, εἰρκτήν, ἐξορίαν, βασανηστήρια, θανατικάς καταδίκας). Ἀπέθανε τό ἔτος 1560.
Καί οἱ τρεῖς οὗτοι μεταρυθμισταί, ἔθιξαν τά περί της σωτηρίας. ῾Η καταπολέμησις τῶν παπικῶν καταχρήσεων, ἐγέννησε δύο θεολογικά ζητήματα. α) Ποία εἶναι ἡ ἀληθής αὐθεντία ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, καί β) ποῖον τό ἀληθές μέσον σωτηρίας. Καί οἱ τρεῖς ἐδέχοντο ἐν τῷ Χριστιανισμῷ τήν ῾Αγίαν Γραφήν (ἀπέρριπτον πᾶσαν ἄλλην αὐθεντίαν, παράδοσιν, Οἰκ. Συνόδους καί Πάπαν), καί ὡς μόνον ἀληθές μέσον σωτηρίας τήν πίστιν (ἐκ μόνης τῆς πίστεως), ἀπορρίπτοντες πᾶν ἄλλο μέσον σωτηρίας (εὐσεβῆ ἔργα, μοναχισμόν, μυστήρια, ἁγιασμούς, μνημόσυνα, ἐπίκλησιν ἁγίων, προσκύνησιν λειψάνων, εἰκόνων, ἑορτάς πλήν ἐλαχίστων καί τῶν Κυριακῶν.
Ἐδέχθησαν τό βάπτισμα καί τήν Θείαν Εὐχαριστίαν, ἀλλά μετέβαλον αὐτά εἰς μυστηριώδη. Τήν Θείαν Εὐχαριστίαν ἠρνοῦντο ὡς θυσίαν ἐξιλαστήριον. Δέν ἐδέχοντο τήν μετουσίωσιν τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου εἰς Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, ἀλλά διεφώνουν ὡς πρός τά ἑξῆς.
῾Ο Λούθηρος, ἐδέχετο τήν πραγματικήν παρουσίαν τοῦ Σώματος καί Αἵματος του Χριστοῦ. ῾Ο Ζβίγγλιος, ἁπλήν συμβολικήν ἀνάμνησιν τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ καί ὁ Καλβῖνος, πραγματικήν παρουσίαν, ὄχι τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος του Χριστοῦ, ἀλλά τῆς σωτηριώδους δυνάμεως αὐτοῦ. Ἐδέχθησαν τόν ἀπόλυτον προορισμόν, ἀλλά ὁ Λούθηρος τελικά παραμέρισεν αὐτόν, ἐνῶ οἱ ἄλλοι τό διετήρησαν καί ἰδίως ὁ Καλβῖνος, ὁ ὁποῖος ἐδέχετο τήν αὐστηράν μορφήν τοῦ ἀπολύτου προορισμοῦ.
Διά τήν σωτηρίαν ἤ καταδίκην τοῦ ἀνθρώπου, εἰς πρώτην γραμμήν ἤρχετο ἡ ἀπόφασις τοῦ Θεοῦ καί ὑπεχώρει ἡ σημασία τῆς πίστεως. Ἐτόνιζε τό μεγαλεῖον τοῦ Θεοῦ καί ἀπεμάκρυνεν αὐτόν τοῦ κόσμου καί ἀνθρώπου.
῾Ο ἄνθρωπος χωρίς νά ἐγκαταλείψῃ τά τοῦ κόσμου, ὤφειλε ν' ἀπομακρύνεται τῶν ἀπολαύσεων (ἐγκόσμιος ἀσκητισμός). Ἀντιθέτως οἱ ἄκροι δέν ἀπεμάκρυνον τον Θεόν τοῦ κόσμου καί ἀνθρώπου.῾Ο ἄνθρωπος εὐγνωμόνως πρέπει νά ἀπολαμβάνῃ τῶν ἀγαθῶν τοῦ κόσμου, ὡς δῶρα Θεοῦ. Μερίς τῶν Καλβινιστῶν ἀπέρριψε τόν ἀπόλυτον προορισμόν, κληθέντες οὕτω «'Αρμινιανοί» ἐκ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἀρχηγοῦ αὐτῶν «Ἀρμινίου».

Ἐπιμέλεια κειμένου   Αναβάσεις

________________________________________________

Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.

Διαβάστε τά ὑπόλοιπα πατῶντας  Αἱρέσεις καί σχίσματα - Μον.Πέτρος Γρηγοριάτης