Ὁ Γάμος καί τό ὑπαρξιακό πρόβλημα. π. Σαράντη Σαράντου

Ένα άρθρο αρκετά παλαιό αλλά πάντα σημερινό και επίκαιρο του π. Σαράντη το οποίο απομαγνητοφωνήθηκε και ψηφιοποιήθηκε από μέλος της συντακτικής ομάδας των Αναβάσεων και σήμερα βρίσκεται αναρτημένο στον Όρθρο.

Ὁ Γάμος καί τό ὑπαρξιακό πρόβλημα

π. Σαράντη Σαράντου

 

Ὑπάρχει μιά θαυμάσια ἁγιογραφία, πολύ παραστατική τῆς συζυγικῆς στοργῆς καί τρυφερότητας.  Ὀνομάζεται "Συνάντηση ἐνώπιον τῆς Χρυσῆς πύλης".  Εἶναι ἐμπνευσμένη ἀπό μιά περικοπή τοῦ πρωτευαγγελίου τοῦ Ἰακώβου ( 2^ος αἰώνας).  Παριστάνει τούς γονεῖς τῆς Θεοτόκου, τόν Ἰωακείμ καί τήν Ἄννα σέ μιά ἰδιαίτερη συζυγική στιγμή, μιά στιγμή πού ἀσπάζονται ὁ ἕνας τόν ἄλλο, εἶναι ἀγκαλιασμένοι καί φυσιολογικά ἀπαρτίζουν τό "ἕν μέλος τῆς συζυγίας" ὅπως ἀναφέρει καί ἡ πρώτη εὐχή τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου. 

Εἶναι εἰκόνα τοῦ 15^ου αἰ. καί ἀποδίδεται στή Μεγάλη Σχολή τοῦ Novgorod.  Στό βάθος εἰκονίζει τά δύο χωριστά διαμερίσματα, ἀριστερά τοῦ Ἰωακείμ καί δεξιά τῆς Ἄννης.  Ἔχουν βγεῖ ὁ καθένας ἀπό τό δῶμα τους καί ἔχουν προχωρήσει σέ μιά τέλεια ἀγαπητική ἑνότητα πού ἐπιβεβαιώνεται μέ τό φωτοστέφανο πού πλαισιώνει τίς ἅγιες κάρες τους.  Οὔτε φαίνεται, οὔτε ὑπολανθάνει ἴχνος αἰσθησιασμοῦ, ἄν καί ἡ ἀνθρώπινη φαντασία μπορεῖ εὔκολα νά ὑπονοήσει ἤ νά ἀναπληρώσει τή στενότερη συζυγική σχέση. 

Αὐτό πού θέλει νά τονίσει, ὅπως φαίνεται, ὁ ἁγιογράφος, εἶναι ἡ ἔξοδος τοῦ καθενός ἁγίου συζύγου ἀπό τήν ἀτομικότητά του, ἀπό τό διαμερισματάκι του, ἡ πλήρης ἕνωσή τους ἐν ἁγίῳ Πνεύματι.  Μετά ταῦτα προσφέρονται σώματα καί ψυχές γιά τή συνδημιουργία τοῦ πιό γλυκοῦ καρποῦ πού γέννησε ἡ κτίση, τῆς κυρίας Θεοτόκου, τῆς μητρός τοῦ Κυρίου μας.

Ἡ εἰκόνα αὐτή συγκεφαλαιώνει μιά μεγάλη ἀλήθεια.  Τήν τραγική πραγματικότητα ὅτι κατ' ἀρχήν ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐγκλωβισμένος στόν ἀτομισμό του, τή φιλαυτία του, στή βολή του, στή σωματικότητά του, στό θέλημά του, στά χόμπυ του, στίς δικές του προτιμήσεις, στό στενάχωρο πάντως διαμερισματάκι του.  Ἄλλοτε συνειδητοποιεῖ τήν κατάστασή του, τά περιορισμένα περιθώριά του, τό ὑπαρξιακό του πρόβλημα καί ἄλλοτε, φαίνεται νά μήν ἐννοεῖ τίποτα καί νά ρέγχει μέσα στόν ἀποπνικτικό χῶρο τῆς αὐτοοριζομένης καί αὐτονομημένης ὑπάρξεώς του.  Μοιάζει ὁ ταλαίπωρος ἄνθρωπος μέ τό πελώριο φίδι πού καλύτερα βολεύεται ὅταν κουλουριάζεται καί στριμώχνεται μέσα στήν πιό μικρή φωλιά.

Σ' αὐτό τό σημεῖο πρέπει νά ἀναφερθοῦμε στόν ἅγιο Συμεών τό Νέο Θεολόγο, στόν ἅγιο πού γνώρισε κατάβαθα τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη μέ τό θεοπτικό χάρισμα.  Ὁ ἅγιος βλέπει τό Ἀδάμ, ἀμέσως μετά τήν
παρακοή, νά κρύβεται.  Ἡ ἐνοχικότητα δημιουργεῖ ἀνασφάλεια καί ἐντάσεις γιά ἐσωτερική ἀναδίπλωση καί κρύψιμο στά ἀπώτατα καταφύγια τῆς ἀνθρώπινης ὑπάρξεως.  Ὅταν ὁ Θεός ἐμφανίζεται μέσα στόν ἀπέραντο παραδεισιακό χῶρο, ὁ Ἀδάμ προσπαθεῖ νά κρυφθεῖ καί νά ἀποφύγει τή θεϊκή συνάντηση.  Ὁ Θεός βέβαια προσπαθεῖ νά βοηθήσει τό παιδί του καί ρωτάει: "Ἀδάμ ποῦ εἶ;"  Καί κεῖνος ὁ ταλαίπωρος δέν ἀπαντᾶ.  Κρύβεται πιό πολύ.  Θά μποροῦσε νά φανερώσει τή πράξη του, τούς κακούς λογισμούς του, νά πεῖ "ἤμαρτον, ἐλέησόν με" καί νά ἀποκατασταθεῖ ἡ διαπροσωπική σχέση του μέ τό Θεό.  Ὅμως οἱ ἐπιλογές τοῦ προπάτορά μας δυστυχῶς ἦταν ἀρνητικές.  Προτίμησε ἀκόμα πιό βαθειά νά κρυφθεῖ καί νά κλεισθεῖ ἐρμητικά στά δαιδαλώδη πιά ἀδιέξοδα τοῦ ἐγώ του.  Ὁ φιλάνθρωπος Θεός κάνει μιά νέα μεγαλειώδη ἀπόπειρα γιά νά ἀπαλείψει τό χάσμα πού δημιουργήθηκε ἀνάμεσά τους.  Ταπεινώνεται ὁ Θεός καί ἐξομολογεῖται τρόπον τινά γιά λογαριασμό τοῦ Ἀδάμ.  "Μή ἐκ τοῦ καρποῦ, οὗ ἐνετειλάμην σοι μή φαγεῖν, ἔφαγες;"  Καί πάλι ἀτυχῶς δέν ὁμολογεῖ ὁ Ἀδάμ.  Ἰσχυροποιεῖ καί ἀπολυτοποιεῖ τήν ὑπαρξιακή μοναξιά του ἐπί τῆς γῆς καί ἀπό τότε ἀρχίζει ό δρᾶμα του.  Ἕνα δρᾶμα πού στηρίζεται ὄχι στήν αὐτοκατηγορία (ἡ ὁποία θά μποροῦσε καί νά βγάλει ἀπό τό ἀδιέξοδο τόν Ἀδάμ)  ἀλλά στή θεοκατηγορία.  Κατηγορεῖ τό Θεό γιά τή γυναίκα πού βρέθηκε δίπλα του νά τόν παραπλανήσει, ἐνῷ ἀρχικά ὅταν εἶχε πρωτοαντιληφθεῖ τήν παρουσία της, εἶχε ξεσπάσει σέ δοξολογία πρός τόν "τά πάντα καλά λίαν δημιουργήσαντα Κύριο".

Αὐτό τό ὑπαρξιακό βύθισμα τοῦ Ἀδάμ ( καί τῆς Εὔας φυσικά) στόν ἑαυτό τους ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης τό ὀνομάζει δερματίνους χιτῶνες.  Μέ αὐτήν τή θεώρηση συμφωνεῖ καί ὁ ἁγιος Ἰωάννης ὀ Χρυσόστομος.  Καλύμματα καί χιτῶνες ἀναισθησίας καλύπτουν τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη πού τήν ἐμποδίζουν νά ἔχει ἐπικοινωνία μέ τόν Τριαδικό Θεό καί στή συνέχεια μέ τόν πλησίον τους καί τούς ἀδελφούς τους.  Οἱ αἰσθήσεις οἱ πνευματικές ἐξασθενοῦν, τά πνευματικά αἰσθητήρια ἀρρωσταίνουν καί ἔτσι βρίσκεται ὁ ἄνθρωπος ἔρημος, βαρύς καί μόνος, μονότατος χωρίς κάποια ἐλπίδα ζωντανῆς χαρᾶς.

Προβλέποντας ὁ Θεός αὐτό τό ἄτυχο τέλος τοῦ πλάσματός του, οἰνονομικά φερόμενος μέσα στήν προαιώνια βουλή του δημιουργεῖ τό Γάμο.  Καί κατ' ἀρχάς ζεῖ μόνος του ὁ Ἀδάμ, στέκεται μέσα στόν Παράδεισο ἔχει ἱκανότητες διαπροσωπικές καί διαλέγεται μέ τό Θεό Πατέρα πού καθημερινά τόν ἐπισκέπτεται, "ὡσανεί φίλος πρός φίλον",  κατά τόν Μέγα Βασίλειο.  Παρά ταῦτα ὁ ἴδιος ὁ Θεός θέλει νά ὁλοκληρώσει τό δημιουργικό του σχέδιο καί τήν πλευρά του τήν μεταποιεῖ σέ ἰσόβιο βοηθό του. 

Ἰδιαίτερα ὅμως μετά τήν παρακοή καί τήν πτώση ὁ Γάμος γίνεται γιά τούς πρωτοπλάστους καί γιά ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος τό πιό ἰσχυρό κίνητρο γιά σχίσιμο τῶν δερματίνων χιτώνων καί τρόπος ἐξόδου ἀπό τήν ἄβυσσο τῆς μεταπτωτικῆς ὑπαρξιακῆς μοναξιᾶς.

Ὅσο ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται κυριευμένος στό κράτος καί στήν ἐξουσία τῆς φίλαυτης μοναξιᾶς, ἕνα σύμπλεγμα παθῶν  ὑποφώσκουν.  Αὐτά τά πάθη λειτουργοῦν σάν ὑποκατάσατα τοῦ σφοδροῦ ἔρωτα πού στίς ἀρχετυπικές προδιαγραφές ἔχει κρύψει στά βάθη τοῦ εἶναι του ὁ ἴδιος ὁ Θεός δημιουργός.  Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, λέγει ὁ ἄγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, καταντάει νά πλατσουράει στόν πηλό τῶν αἰσχρῶν παραπτωμάτων, ἐνῶ ἡ καθαρή φύση της μοιάζει μέ ἁγνό, καθαρό κερί πού φωτίζει τά πάντα γύρω της με τίς φιλόθεες ἀρετές.  Τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ προσκοπεῖ νά μεταβάλει τή φυλόϋλη ψυχή σέ φιλόθεη.  Τό πιό ἰσχυρό ἐγκόσμιο καί γενικό μέσο γι' αὐτή τή μεταβολή εἶναι ὁ Γάμος.

Τό πιό δυνατό πάθος πού ζητάει ἀδυσώπητα ἱκανοποίηση εἶναι τό σωματικό, τό πορνικό.  Ἀρχίζει ἀπό τήν προσβολή καί κυριαρχία τοῦ νοῦ, κατακλύζει τό ἐπιθυμητικό μέρος τῆς ψυχῆς καί πραγματώνεται καί ὁλοκληρώνεαι μέ τή σεξουαλική πράξη.  Ὁ ἔρωτας τοῦ Θεοῦ ἀνεστραμμένος πρός τόν ἑαυτό τοῦ ἴδιου τοῦ ἀνθρώπου ἀπαιτεῖ ἱκανοποίηση.  Γιαυτό καί στήν ἐφηβική ἡλικία κατ' ἐξοχήν, πού ἀρχίζει ἡ αὐτονόμηση τοῦ ἀτόμου, φουντώνει καί τό σωματικό πάθος μέ πρώτη ἐκδήλωση τήν αὐτοικανοποίηση ἤ τόν αὐνανισμό.  Ἡ ἐνοχικότητα διαδέχεται τό σωματικό πάθος, τό πάθος ἐπιτείνει τήν ἐνοχικότητα καί ἡ αὐξανόμενη ἐνοχικότητα κλείνει τόν ἄνθρωπο ὅλο καί ἐσώτερα ὅλο καί ἐνδότερα στά καταπετάσματα τοῦ εἶναι του, σ' ἕνα κρυφό καί ἁμαρτωλό τρόπο ζωῆς.

Τί εὐευρίσκει, λοιπόν, ὁ φιλάνθρωπος Θεός.  Μέσα σ' αὐτή τήν ἔντονη σεξουαλικότητα συνδυάζει ὁ Θεός τήν ἐρωτική ἐπιθυμία πρός τό ἄλλο φῦλο καί τήν συνδημιουργικότητα.  Ἔτσι σέ κάποια στιγμή τῆς ζωῆς του ὁ νέος παρακινημένος ἀπό τόν ἔρωτα ἤ τή σεξουαλικότητα μπαίνει στό γάμο.  Ἔτσι ἀρχίζει ἕνας ἀγώνας γιά συμφωνία ἐρωτική, γιά συμφωνία σεξουαλική μέ ἀτελεύτητες προεκτάσεις.

Ἡ παρουσία καί εὐλογία τοῦ Χριστοῦ στό Γάμο τῆς Κανά ἐπισημοποιοῦν καί ἐπισφραγίζουν τή θεϊκή του κατάφαση σ' ὅλον τόν τρόπο τῆς ἐγγάμου ζωῆς καί στή θεανθρώπινη σκοπιμότητά του.

Ἀκυρωμένη πιά ἡ ἁμαρτία μεταβάλλει τή σεξουαλικότητα σέ κίνητρο γιά ἑνότητα καί σέ συνδημιουργία.  Σῶμα, Νοῦς καί ψυχή τοῦ ἀνθρώπου συναρπάζονται κατά τήν ἐρωτική ὁμιλία.  Ὁ ἔρωτας γίνεται ἐκστατικός καί ἔτσι ἀνασύρεται ὁ ἄνθρωπος ἀπό τό ὑπαρξιακό ἐρμητικό ὑπόγειο πρός τό διαπροσωπικό ἄνοιγμα πρός ὕπαιθρο ὅλης τῆς ὑπάρξεως ἐνώπιος ἐνωπίῳ, ὁ ἕνας σύζυγος μπροστά στόν ἄλλο.

Πολύ εὔστοχα στήν Α´ πρός Κορινθίους ἐπιστολή του ὁ Ἀπόστολος Παῦλος προτείνει "ἔκαστος τήν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐχέτω διά τάς πορνείας".  Μ' ἄλλα λόγια, ὑποστηρίζει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ὅτι ἐφ' ὅσον μέ φυσικό τρόπο ἱκανοποιεῖται ἡ σεξουαλική ὁρμή τοῦ ἀνθρώπου, ἀποκτᾶ μέ τή συζυγική πίστη, ἀπάθεια πρός τά ἄλλα πρόσωπα.  Ἔτσι ἐξουδετερώνεται ἡ πορνεία.  Οἱ δύο σύζυγοι ἔσονται (ἐδῶ δηλώνεται ἡ διάρκεια) εἰς σάρκα μίαν.  Σάρκα στή Παλαιά Διαθήκη σημαίνει, ὅλο τόν ἄνθρωπο.  Ἕν μέλος λέγει ἡ πρώτη εὐχή τοῦ γάμου γίνονται οἱ
σύζυγοι διά τῆς συζυγίας. Ἡ ἑνότητα αὐτή τοῦ ζεύγους δημιουργεῖ κατά κάποιο τρόπο τήν ὑπέρβαση τοῦ φύλου καί ἰδιαίτερα λογικεύει καί νοηματοποιεῖ τή μανιώδη πορνική διάθεση.

Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις μποροῦμε νά καταλάβουμε καλύτερα τώρα ὅτι ὁ Ὀρθόδοξος γάμος εἶναι ἕνα γεγονός καθαρά ἐκκλησιολογικό.  Ἔτσι ἄλλωστε τό βιώνει ἀκόμα καί σήμερα ὁ ὀρθόδοξος Ἑλληνικός λαός μας μέ τήν ἐπισημότητα, τή λαμπρότητα, τή χαρά τά τραγούδια καί τά ἔθιμα πού ἔχει δημιουργήσει.

Ἀπό τή φύση του, λοιπόν, εἶναι τό πιό ἐκκλησιολογικό γεγονός ὁ γάμος.  Ἡ Παναγία Τριάδα σύν πᾶσι τοῖς ἁγίοις, οἱ σύζυγοι καί ὅλη ἡ ἐκκλησία μέ τούς φίλους καί τούς συγγενεῖς ἀποτελοῦν τό πιό ἐκλεκτό δυναμικό πού εὔχεται γιά τή σύσταση τῆς νέας κατ' οἶκον ἐκκλησίας.

Ἀπό κεῖ καί πέρα οἱ δύο σύζυγοι κατέρχονται σ' ἕνα στίβο πνευματικό καί ἀρχίζει μιά ἄθληση γιά αὐταπάρνηση τοῦ χρόνιου περιφρουρημένου ἀτομισμοῦ, γιά ἀκαταμάχητη προσπάθεια γιά συνταύτηση, συνεννόηση καί συμπνευματισμό.  Ἡ ἄθληση αὐτή εἶναι ἡ πιό δύσκολη εἶναι ὑπόθεση ὁλόκληρης τῆς ζωῆς. Θά προκύψουν πολλά προβλήματα πού γιά τήν ἐπίλυσή τους θά κοπιάσει τό ζεῦγος ἴσως ὅσο καί οἱ ἅγιοι μάρτυρες.  Γι' αὐτό καί ψάλλει ἡ Ἐκκλησία στό Μυστήριο τοῦ Γάμου τό Ἅγιοι Μάρτυρες οἱ καλῶς ἀθλήσαντες καί στεφανωθέντες...  Ἔτσι μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ συνέχεια προσπαθοῦν οἱ σύζυγοι νά μεταβάλλουν τήν πεζότητα τήν καθημερινή σέ ὁμόνοια καί ἀγάπη θεϊκή.  Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, λέγει χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Χριστός μετέβαλε τό νερό σέ κρασί ὑψηλῆς ποιότητας στό Γάμο τῆς Κανᾶ.  Τοῦτο σημαίνει, λέγει ὁ ἱερός πατήρ, ὅτι μέ τή Χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος μεταβάλλει ὁ Χριστός τή φυσική ἀγάπη τῶν συζύγων σέ θεοαγάπη, σέ γλυκειά καί ἀνώτερη ποιότητα ἐπικοινωνίας.  Μεταβάλλει τήν πεζότητα σέ ἀνώτερη ποιότητα ζωῆς.  Τοῦτο δέν εἶναι καί πολύ εὔκολο.  Ὁ Μέγας Βασίλειος ὑποστηρίζει ὅτι μέ αὐτόν τόν τρόπο καί τόν ἀγώνα καταξιώνεται ὁ γάμος γιατί οἱ σύζυγοι ἄν καί προέρχονται ἀπό διαφορετικές οἰκογένειες μέ διαφορετική ἀγωγή καί κληρονομικότητα, διαφορετική μόρφωση, διαφορετικές ἐπιθυμίες καί διαφορετικά ἐνδιαφέροντα καταφέρνουν νά πετυχαίνουν κάποιες κορυφαὶες εὐκαιρίες ἐπικοινωνίας.  Ἄν αὐτές μέ τήν ἄσκηση τῶν συζύγων ἐπαναλαμβάνονται, κορυφώνονται καί ὅλο περισσότερο καταξιώνεται ὁ γάμος, δηλ.  ἡ σχέση τῶν συζύγων καί ἡ τελείωσή τους.

Ὡστόσο ἡ καθημερινή πρακτική ἐμπειρία μᾶς προσγειώνει.  Μᾶς ἀποδεικνύει ὅτι ἡ πραγματικότητα εἶναι σκληρή.  Πολλοί σύζυγοι δέν ἔχουν προπονηθεῖ γιά τήν ἄθληση τοῦ ἐγγάμου βίου καί μετά τίς πρῶτες ἀποτυχίες ἤ ὑποφέρουν ἤ καταλήγουν στη διάλυση, στό διαζύγιο.  Τά προβλήματα τῶν συζύγων στίς διαπροσωπικές τους σχέσεις εἶναι τόσο πολλά καί ποικίλλα, ὅσα εἶναι καί τά ζευγάρια.  Καί γεννιέται τό ἐρώτημα: σύζυγος πού δέν κατάφερε νά λύσει τό ὑπαρξιακό του πρόβλημα μέσα στό νόμιμο χῶρο τοῦ ἱεροῦ κοινοβίου τῆς οἰκογενείας του, μέ δεδομένη τήν πρώτη ἀποτυχία, θά κατορθώσει μιά δεύτερη σχέση νά τή φέρει εἰς πέρας;

Πάντως τά προβλήματα τοῦ γάμου προέρχονται ἀπ' τήν ἔλλειψη μιᾶς ἀσκητικῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν μέσα στήν πατρική οἰκογένεια. Μπερδεμένοι ψυχολογικά οἱ γονεῖς, κληροδοτοῦν ἀντίστοιχα ψυχολογικά προβλήματα στά παιδιά τους καί ἐπιδεικνύουν καί σ' αὐτά τό ὑπαρξιακό τους πρόβλημα.  Τά παιδιά ὡς ἐπί τό πλεῖστον εἶναι πιστά ἀντίγραφα τῆς ἐσωτερικῆς ἀκατάστατης ἤ ἀρρωστημένης ἀθέατης ζωῆς τῶν συζύγων.  Τό ὑπαρξιακό πρόβλημα εἶναι τόσο δυσεπίλυτο σέ πολλές περιπτώσεις καί γίνεται πολυπλοκότερο σήμερα, πού ὁ ἀστικός τρόπος ἀφύσικης ζωῆς καί ἡ ἀσφυκτική κατάχρηση τῆς τεχνολογίας καταθλίβουν ἕναν ἁπλό τρόπο ζωῆς.  Ἔτσι ἀδρανοποιεῖται κάθε διάθεση γιά ἀγωνιστικότητα καί ἐπίλυση τῶν ὑπαρξιακῶν ἀδυσωπήτων προβλημάτων.

Ἡ εὐλογία τοῦ Γάμου καί οἱ δυνατότητες παροπλίζονται, ὁ χρόνος κυλάει, οἱ μηχανισμοί τῆς ὑπάρξεως ἐθίζονται σέ μιά φοβερή ἄμυνα καί σέ μιά ἀσταμάτητη τεχνική κλειδαμπαρώματος στό ἀπολυτοποιημένο ἐγώ, πού ὅλο καί περισσότερο ἀπομονώνεται.  Ἀκραῖες καταστάσεις εἶναι ἡ συγκεκριμένη σεξουαλική ἀνικανότητα ἤ ἡ πτώση σέ μιά συμβατική σεξουαλική ζωή ἤ συμβατική συμβίωση.

Οἱ τρίτοι, οἱ φίλοι, οἱ συγγενεῖς εἶναι πολύ δύσκολο ἤ καί ἀδύνατο νά διακρίνουν τά πραγματικά προβλήματα τῆς ὑπάρξεως.  Κοινωνικά μπορεῖ νά εἶναι καλυμμένοι ἤ καί οἱ δύο σύζυγοι ἤ ὁ ἕνας.  Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τήν ἱκανότητα νά δημιουργεῖ ἐξαίρετο προσωπεῖο καί νά δείχνεται στήν κοινωνία ἄλλος ἀπ' ὅτι εἶναι.  Οἱ δερμάτινοι χιτῶνες, πού περιγράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσης εἶναι τό προσωπεῖο ἤ τά προσωπεῖα πού μπορεῖ ἀσταμάτητα νά ἐναλλάσσει ὁ σύζυγος ἤ ἡ σύζυγος ἤ καί οἱ δύο μαζί γιά νά ἐμφανίζονται καλοί, ὄμορφοι, εὐγενεῖς, ἑλκυστικοί ἔξυπνοι, ἱκανοί, μορφωμένοι, κοινωνικοί, πνευματικοί. πιστοί, ἐνάρετοι.  Ἔτσι ἐξηγεῖται τό γεγονός ὅτι μετά ἀπό δέκα, δεκαπέντε ἤ εἴκοσι χρόνια γάμου φτάνει μιά μέρα πού ἡ συζυγία ἀνατινάζεται στόν ἀέρα.  Στόν ἀέρα ἦταν θεμελιωμένη ἡ συζυγία γιά κάμποσα χρόνια.  Στόν ἀέρα μιᾶς φαινομενικά ἐναρμονισμένης σεξουαλικότητας, στόν ἀέρα μιᾶς καθαρᾶς κοσμικῆς συζυγικῆς συμβάσεως, πού ὁπωσδήποτε δέν μπορεῖ νά ἀντέξει διαχρονικά.  Καί εἶναι πάρα πολύ εὐχάριστο πού δέν μπορεῖ νά ἀντέξει.  Γιατί στήν ἀποτυχία καί στό ναυάγιο ἐνδέχεται νά ἀρχίσει ἡ ἀληθινή φιλοσοφία, ἡ έπίγνωση τῶν πραγματικῶν προβλημάτων τῆς ψυχῆς καί ἐκεῖθεν ἡ διόρθωση.

Τά προσωπεῖα, οἱ μάσκες ὅσο κι ἄν εἶναι διακοσμημένες ἤ παραπλανητικές ἀργά ἤ γρήγορα θά πέσουν καί θά ἀφήσουν νά ἀποκαλυφθεῖ γυμνή ἡ πραγματικότητα.  Ὁ γάμος καί ἰδιαίτερα ὁ ὀρθόδοξος γάμος εἶναι ἀδυσώπητος.  Ὅπως γυμνωνόμαστε σωματικά γιά νά πλησιάσουμε ὁ ἕνας σύζυγος τόν ἄλλο, ἔτσι εἶναι ἀνάγκη νά ξεγυμνωθοῦμε ψυχικά ἀπό τά προσωπεῖα καί τίς ψεύτικες παραπλατικές μικροπολιτικές σκοπιμότητες.

Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ποῦμε ὅτι ἡ παρουσία τοῦ πνευματικοῦ πατρός εἶναι ἀπαραίτητη.  Σ' ὅποιο στάδιο προσωπικῆς ὡριμότητας ἤ ἀνωριμότητας κι ἄν βρισκόμαστε καί σ' ὅποια κατάσταση συζυγικῆς ἐπιτυχίας ἤ ἀποτυχίας κι ἄν φτάσουμε, ἔχουμε τήν ἀνάγκη τοῦ πνευματικοῦ πατρός, πού σάν τύπος καί εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ θά μᾶς βοηθᾶ συνεχῶς καί γιά τήν ἀπόκτηση μιάς θεανθρώπινης συνειδητότητας.

Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Ν. Θεολόγος προτείνει: Παρακάλεσε τόν Πανοικτείρμονα Θεό νά ὁδηγήσει τά βήματά σου σέ πνευματικό πού θά μπορέσει νά σέ ὁδηγήσει στό Χριστό καί νά σέ ἀναγεννήσει πνευματικά.

Ἄς μας ἐπιτραπεῖ μιά μεταφορά στά λεγόμενα.  Καί μόνο ἄν βρεθοῦμε οἱ δύο σύζυγοι μαζί ἤ καί ξεχωριστά μπροστά στόν πνευματικό, βρισκόμαστε μπροστά στό Θεό.  Ἑπομένως, ἄν ἀνοίξουμε τό στόμα μας καί τήν ψυχή μας, ἑκούσια κάνουμε θεατό τόν ψυχικό μας κόσμο στό Θεό. Ἑπομένως δίνουμε ἔτσι ἐμεῖς τό δικαίωμα ἑκούσια νά ἐπέμβει ὁ ἴδιος ὁ Θεός καί νά συναρμολογήσει τή συζυγία μας, ἀφοῦ μέ τό ἄνοιγμα πού κάναμε, δημιουργήσαμε τήν πιό ἀποφασιστική λειτουργία γιά ἀποκρυπτογράφηση τῶν προσωπικῶν ὑπαρξιακῶν μηνυμάτων, μά κυρίως τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ.

Περίπτωση

Τά βιβλία τοῦ κ.  Κορναράκη, πού συνδυάζουν τή βαθιά πατερική σκέψη καί τήν ψυχολογική διείσδυση, πολύ βοηθοῦν στή συνειδητοποί-ηση τῶν ψυχολογικῶν καί ὑπαρξιακῶν τραυμάτων, τά ὁποῖα δηλητηριά-ζουν τή συζυγική σχέση.  Ὁ πνευματικός πατήρ μπορεῖ νά συστήσει τή μελέτη τους παράλληλα μέ ἄλλες πνευματικές ἀσκήσεις.  Βοηθοῦν ἀποφα-σιστικά.

Δέν ἔχει σημασία ἄν καί οἱ δύο σύζυγοι ἐξομολογοῦνται μαζί ἤ χωριστά.  Οὔτε ἄν ἔχουν τόν ἴδιο πνευματικό.  Σημασία ἔχει νά φτάσουν νά ἐμπιστεύονται στόν πνευματικό, νά μή ἀμφισβητοῦν τό ἄν καί πόσο τούς καταλαβαίνει ὁ πνευματικός καί μέ σαφήνεια καί ἁπλότητα νά ἀναφέρουν ὅσα προβλήματα ἀντιλαμβάνονται νά ἀπασχολοῦν τόν ἔσω (ἤ καί τόν ἔξω) τόν ὅλο ἄνθρωπο.  Ἐκτός καί ὁ πνευματικός ἔχει ὑψηλή διορατικότητα, ὅπως ὁ π. Πορφύριος, πού μέ τή Χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύματος κατέρχεται ἀπ' εὐθείας στά βάθη καί τά πλάτη κάθε ψυχῆς καί μέ τή δύναμη τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀνασύρει ἀπό τήν ἄβυσσο τό ναυαγημένο σκάφος.  Ὁ π. Πορφύριος εἴτε τό παραδεχόμαστε, εἴτε ὄχι (ὅπως μερικοί ἐθελοτυφλοῦντες) μᾶς ἔχει ὁδηγήσει σέ μιά ἄλλη ἐποχή, στήν ἐποχή τῶν ἁγιοπνευματικῶν χαρισμάτων πού στό πλήρωμα τῶν πιστῶν ἐπιβεβαιώνουν τή συγκεκριμένη ζωογόνο ἐνέργεια τοῦ ἁγίου Πνεύματος γιά χάρη προσωπική κάθε πιστοῦ, πού αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη θεραπείας.

Καί εἶναι ἀξιοθαύμαστο ὅτι ὁ ἄγαμος, ὁ καλόγηρος κατανοεῖ τά συζυγικά προβλήματα ἀκόμα καλύτερα καί ἀπό τούς ἐγγάμους.  Σημειώνω ἰδιαίτερα τό δισταγμό πού ἐξέφρασσε σ' ἕνα ἀνδρόγυνο πού εἶχαν πάρει τήν ἀπόφαση νά ἐγκρατευτοῦν γιά μακρό χρονικό διάστημα.  Τούς εἶπε ὅτι εἶναι πολύ λεπτό αὐτό τό θέμα καί τούς ἐξηγοῦσε τίς ἐπιπτώσεις πού θά εἶχε αὐτή ἡ στέρηση στό νευρικό τους σύστημα καί στόν ψυχισμό τους γενικότερα.  Στήν πραγματικότητα οἱ σύζυγοι αὐτοί εἶχαν ἔντονο πρόβλημα στή σχέση τους καί βόλευε τόν καθένα ξεχωριστά καί στή συνέχεια καί τούς δύο μαζί νά μείνουν ἔγκλειστοι καθένας στό καβούκι τους.  Σάν πρόσχημα βρῆκαν τήν ἐγκράτεια, ἐνῷ διέξοδος ἦταν γι' αὐτούς ὁ ἄλλος δρόμος καί ὄχι αὐτός πού διάλεξαν.

Ὁ π. Πορφύριος καί ἄλλοι θεοφώτιστοι ἁγιορεῖτες διακριτικοί καί θεοδιορατικοί πατέρες ἐπαληθεύουν τήν ἁγιοπνευματικότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας πού σέ κάθε ἄνθρωπο βλέπει ἕνα πρόσωπο μέ αἰώνια μοναδικότητα καί ἀξία.  Στόν κάθε ἄνθρωπο καί στό κάθε ζεῦγος δείχνουν διαφορετική ἐκτίμηση καί οἰκονομοῦν ἀνάλογα τό καθε πρόσωπο καί τήν κάθε οἰκογένεια.

Ὁ Θεός ἔχει ἀναδείξει στίς ὄντως χαλεπές μέρες μας τέτοιου εἴδους ἀνθρώπους κατά τήν εἰκόνα Του καί ὁμοίωσή Του γιά νά μαθαίνουμε ἔμπρακτα καί σέ θεανθρώπινες διαστάσεις πῶς μᾶς βλέπει ὁ Θεός (προσωπικά τόν καθένα μας) καί πῶς μᾶς οἰκονομεῖ.  Μᾶς οἰκονομεῖ θεοφιλάνθρωπα.  Γι' αὐτό καί περιβάλλοντα πού διακατέχονται ἀπό ἕνα θρησκευτικό ὁλοκληρωτισμό στέκονται μέ ἐπιφυλακτικότητα ἤ ... πρός τό γέροντα ἀκριβῶς ἐπειδή ἡ ποιμαντική του λειτουργικότητα ξεπερνάει τούς νόμους καί τίς ἀρχές πού ἔχουν κοστολογίσει ἀκριβότερα ἀπό τό κάθε ἀνθρώπινο πρόσωπο.  Ὁ γέροντας ἔχει ἀντιστρέψει τούς ὅρους τῆς θρησκευτικῆς ποιμαντικῆς.  Ἀξιολογεῖ ἀπεριόριστα τό κάθε ἀνθρώπινο πρόσωπο, προσπαθεῖ νά τό ἀποδεσμεύσει ἀπό τήν κυριαρχία τῶν νόμων καί τῶν μηχανισμῶν καί τῶν μεθοδιῶν τῆς ἁμαρτίας καί νά μή τό ὑποτάξει σέ καμιά σωματειακή ἤ ἀρχο-νομική σκοπιμότητα. Γιαυτό ἐξ  ἄλλου καί ὁ τρόπος πού ἀντιμετωπίζει τόν καθένα εἶναι διαφορετικός καί σέ κάθε περίπτωση.  Ὁ γέροντας ὅπως δέν ὑποτάσσει κανένα ἔτσι καί ὁ ἴδιος δέν ὑποτάσσεται σέ κανένα καί σέ καμιά ἀναγκαιότητα.  Ἄλλοτε μιλάει πολύ. Ἄλλοτε καθόλου.  Ἄλλοτε εἶναι ἀναλυτικός.  Ἄλλοτε κοφτός.  Ἄλλοτε σέ κατακλύζει μέ τά κύματα τῆς ἀγάπης του καί ἄλλοτε σέ ἀφήνει νά φύγεις πεινασμένος καί ἀχόρταστος ἀπό τίς ὑποτιθέμενες ἤ πραγματικές πνευματικές ἐφέσεις σου.

Ὁ π. Πορφύριος καί ἄλλοι (ὅσοι εἶναι) διορατικοί γέροντες μᾶς ἔχουν ἀνοίξει ἀπέραντους ποιμαντικούς πνευματικούς ὁρίζοντες πού οὐσιαστικά καί εὐχαριστηριακά θρέφουν τόν σύγχρονο ἀνθρωπο μέ τό μοναδικό συστατικό τῆς ὀρθοδόξου βιωτῆς, τήν ἐν Χριστῷ ἐλευθερία.  Κι ὅλα αὐτά τά ἔχει ὁριοθετήσει ὁ καλός Θεός στό τέλος τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνα, στήν ἐποχή πού μύριες ἐγκόσμιες ἀξίες καταρρέουν καί ἀφήνουν μετέωρο τό πλάσμα τοῦ Θεοῦ στό ἔλεός Του.

Ἔτσι, ὅλοι ἐμεῖς οἱ ὑπόλοιποι πνευματικοί, πού ἀξιωθήκαμε χωρίς καλά καλά νά καταλάβουμε, νά τοποθετηθοῦμε σέ μιά τόσο ὑπέυθυνη θέση, καί πού τό ἄπειρο Ἔλεος τοῦ Θεοῦ οἰκονομεῖ καί γιά μᾶς τούς ἁμαρτωλούς πολλές θεοανελίξεις καί ἐξελίξεις μέσα μας, ἔχουμε πιά γίνει μαθητές καί σπουδαστές παρά τούς πνευματικούς πόδας τῶν χαρισματούχων πνευματικῶν πατέρων. Ὅχι βέβαια ὅτι βρισκόμαστε κάθε τόσο κοντά τους, ἀλλά ἔχουμε ἀνοίξει διάπλατα τά αὐτιά μας καί τήν ψυχή μας καί προσπαθοῦμε νά ἀφουγκραστοῦμε κάθε λέξη τούς καί νά διδαχθοῦμε στήν προσωπική μας ζωή καί στήν ποιμαντική μας ἀπό τά θεοδυναμικά ρήματα τῆς αἰωνίου ζωῆς πού πάλλεται μέσα στό ὀστράκινο σκεῦος τους.

Ἑπομένως πάντοτε ἀλλά καί τώρα σέ προσωπικό ἐπίπεδο ὀ πνευματικός μας εἶναι ὁ χαρισματοῦχος πού τελικά καθοδηγεῖ τήν ψυχή μας καί τή συζυγία μας σέ "νομᾶς σωτηρίας".  Γιά παράδειγμα: Ἐξομολογοῦμε ὅτι καί παλαιότερα καί σύγχρονα ὁ πνευματικός μου πατήρ (ὄχι ὁ π. Πορφύριος), στόν ὁποῖο ἔχω ἐμπιστευθεῖ τά πάντα, τριάντα ὁλόκληρα χρόνια, ἔχει σταθεῖ στιβαρός ἀρωγός ἀλλά καί προφήτης σέ πολύ κρίσιμες καμπές τῆς ζωῆς μου. Ἡ ἄκρα ταπεινοφροσύνη του καί ἡ ἀπεριόριστη ἐλευθερία σου σέ συνδυασμό μέ τήν καθαρά πνευματική ἀγάπη του οἰκοδομοῦν καί παρηγοροῦν μέ θεία παρηγοριά τόν τραχύ προσωπικό ἀγῶνα μου.

Εἶναι γεγονός ὅτι, ἐκτός ἀπό τό καθαρό ὑπαρξιακό πρόβλημα πού κατ' ἐξοχήν ἀναφέραμε σάν πρόβλημα μέχρι τώρα στή συνεννόηση τοῦ ζεύγους, ὑπάρχουν καί ἄλλα πού ἕπονται αὐτοῦ ἤ καί φαίνονται ἤ καί πράγματι εἶναι ἀνεξάρτητα ἀπ' αὐτό.  Καί σ' αὐτά τά ποβλήματα ὁ πνευματικός ἐπιστρατεύει ὅλη τήν ἀνθρωπολογική ἐμπειρία, κυρίως ὅμως τήν πνευματική καί σάν "τρίτος" ἀλλά κυρίως σάν πρῶτος ἀγωνιστής στόν σκληρό ἀγῶνα τῆς ζωῆς, προσπαθεῖ νά βοηθήσει προσωπικά καί νά ἀνοίξει δρόμους καί νά τονώσει τήν ὑποβαθμισμένη διάθεση.

Γνώμονάς μας στήν πνευματική αὐτή καθοδήγηση εἶναι ὁ δικός μας πνευματικός πατήρ πού μέ τήν ἀπάθεια καί τήν προσευχή του κατάφερε νά ἀνατάξει τήν δική μας φόρα πρός τήν καταστροφική ἄβυσσο καί νά ἀνασπάσει τό βυθιζόμενο σκάφος τῆς ὑπάρξεώς μας ἀπό τήν ὁριστική ἀφάνεια, στήν θεοεπιφάνεια.  Στό πρόσωπο τοῦ πνευματικοῦ μας συγκεφαλειώνονται ὅλα ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναϊτης τά ὁποῖα διατρανώνει ἰδιαίτερα ὁ Θεός τήν ὥρα τοῦ ἱεροῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολογήσεως.

Τέλος παραχωρεῖ ὁ Θεός πειρασμούς καί δοκιμασίες στό ζεῦγος καί στήν οἰκογένεια γιά μείζονα τελείωση καί μείζονα ἁγιότητα, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς πτώσεις καί τίς ἁμαρτίες.  Ὁ Διάβολος μεθόδευσε στόν Κύριό μας κάθε εἶδος πειρασμοῦ.  "Καί τελέσας πάντα πειρασμόν, ἀπέστει ἀπ'  αὐτοῦ" λέγει ὁ ἱερός Εὐαγγελιστής Λουκᾶς (4,13) γιά τόν Κύριό μας.  Ὁ πολύαθλος Ἰώβ ταλανίζεται καί ἐκπειράζεται σ' ὅλα τά πεδία τῆς ζωῆς, γιά νά λυγίσει καί νά ἀρνηθεῖ τή δοξολογία του στό Μεγαλοδύναμο,  ἀκλόνητος καί ἀνυποχώρητος.  Πολλοί ἅγιοι (ἤ ὅλοι) ὅσιοι καί μάρτυρες πέρασαν μέσα ἀπό ἕνα καμίνι πειρασμῶν γιά νά φανερωθεῖ τό ἀτόφιο χρυσάφι τοῦ θεοκαρτερικοῦ χαρακτῆρος καί νά γίνει χρήσιμο καί γιά τήν παροῦσα βιωτική ζωή καί γιά τήν αἰωνιότητα.  "Ὅν ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει, μαστιγεῖ δέ πάντα υἱόν ὅν παραδέχεται" σημειώνεται στίς Παροιμίες τῆς Π. Δ. (Γ. 1112).  Καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὁλοκληρώνει τό σκοπό τῶν περασμῶν "Κύριος παιδεύει ἐπί τό συμφέρον, εἰς τό μεταλαβεῖν τῆς ἁγιότητος Αὐτοῦ" (Ἑβρ. ιβ 10).  Ἡ οἰκογένεια εἶναι ἔνας χῶρος μέ πολλές εὐκαιρίες πειρασμῶν πού λυώνουν τόν ἐγωισμό καί τά πάθη καί φτερώνουν τόν ἔσω ἄνθρωπο, τόν (ἤ τήν) οἰκογενειάρχη πού κάποτε φτάνουν νά γίνουν εἰκόνα τῆς γλυκειᾶς Πατρότητας τοῦ Θεοῦ.  Ἀρρώστειες, πένθη, οἰκονομικές σεναχώριες, ἀπρόοπτα ἀτυχήματα καί πάμπολλες ἄλλες δυσκολίες γίνονται ἀθλήματα πού ἀποσκοποῦν στήν προαγωγή τοῦ ζεύγους καί γενικότερα ὅλης τῆς οἰκογένειας καί γίνονται ἀφορμή, γιά φιλοσοφία, γιά θεωρία, γιά θεολογία καί διεύρυνση τοῦ ὀπτικοῦ τῆς ψυχῆς.

Ὅλα αὐτά τά συμβάντα καί τούς πειρασμούς θά κοστολογήσει διακριτικά ὁ πνευματικός καί θά γίνει χέρι Θεοῦ προστατευτικό καί θά προσφέρει ἀπό τούς πνευματικούς θησαυρούς πού τοῦ ἔχει ἐμπιστευθεῖ ὁ Θεός στά πνευματικά του παιδιά στό ζεῦγος πού γίνονται ὅλο καί πιό κατάλληλοι δέκτες, ἀφοῦ ἡ ψυχή τους εἶναι μαλακή καί εὐαίσθητη μέσα στήν κατεργασία τοῦ πόνου καί τῆς ὀδύνης.  Μή ξεχνᾶμαι ὅτι μέσα στίς ὀδῦνες πραγματοποιεῖται τό πρῶτo βασικό μυστήριο τῆς ζωῆς ἡ γέννηση τοῦ νέου ἀνθρώπου.  Σέ ἀντίστοιχες καταστάσεις γεννιέται, αὐξάνεται, μεγαλώνει καί πλατύνεται ὁ πνευματικός ἄνθρωπος πού ζεῖ αἰώνια καί ὑπερβαίνει καί ὅλο ὑπερβαίνει τό θάνατο.  Ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με λέγει ὁ ψαλμωδός στόν 118^ο ψαλμό.

Μετά ἀπό αὐτές τίς τοποθετήσεις εὐκολότερα καταλαβαίνουμε τό ἁγιογραφικό χωρίο τῆς Γενέσεως "Αὔξάνεσθε καί πληθύνεσθε, καί πληρώσατε τήν γῆν καί κατακυριέυσαε αὐτῆς".  Ἐδῶ δίνεται ἐντολή γιά αὔξηση καί κατακυρίευση τῆς γῆς μέ τή πληθυσμιακή παρουσία τοῦ ἀνθρώπου πάνω σ' αὐτή.  Μέ τήν Καινοδιαθηκική νοοτροπία ὅμως ἀνιλαμβανόμασε ὅτι αὐτή ἡ ἐνολή ἔχει εὐρύτερες καί πνευματικότερες διαστάσεις.  Τό ζεῦγος πού μέ πίστη στήν ἄμετρη πρόνοια τοῦ Θεοῦ θά ἐκτελέσει τήν ἐντολή Του, πραγματικά αὐξάνεται καί πληθύνεται καί διευρύνεται καί ὁλοκληρώνεται σάν μιά ἁγία συζυγική ἑνότητα.  Ἀλλά καί ὁ ἄνδρας ἀνακαλύπτει τό νόημα καί τό σκοπό τῆς ζωῆς του καί ἡ γυναίκα, ἡ μητέρα καί σύζυγος σώζεαι διά τῆς τεκνογονίας κατά τόν ἀπόστολο Παῦλο.  Μέσα σέ μιά πολυμελή οἰκογένεια καί στό πρόσωπο κάθε παιδιοῦ  ὁ πατέρας βιώνει διπλά, τριπλά τετραπλά, πολλαπλά τήν πατρότητά του.  Ἡ σύζυγος καί μητέρα, ὑπάκουη στήν ἐντολή τοῦ Μεγαλοδύναμου αἰσθάνεται διπλά, τριπλά, πολλαπλάσια καί μυριοπλάσια μητέρα.  Αἰσθάνεται ἄπειρα καταξιωμένο τό φῦλο της, τό πρόσωπό της, τή ζωή της, τούς ἀνεξάντλητους κόπους της.  Γιά νά πραγματωθεῖ ἡ ἐντολή τοῦ Θεοῦ, χρειάζεται ἕνα πρότυπο καί ἕνα ἀρχέτυπο οἰκογενειάρχη πού μπορεῖ νά συνδυάζεται στό πρόσωπο τοῦ πνευματικοῦ.  Ὄχι ἄπειρος τῶν καθημερινῶν πολλαπλῶν οἰκογενειακῶν προβλημάτων δέν ἀναγκάζει μέ φορτία βαρέα καί ἀβάσταχτα τά πνευματικά του τέκνα, ἀλλά τά ἐμπνέει μέ τό προσωπικό του παράδειγμα καί τά ἐνθαρρύνει νά ἀναλάβουν τίς εὐθῦνες τους.

Μᾶλλον περιττό εἶναι να ἐπαναλάβουμε καί στό σημεῖο αὐτό ὅτι τό ὑπαρξιακό πρόβλημα μέ ἀποφασιστικό τρόπο ἐπιλύεαι μέσα στή πολυτεκνία πού, ὅταν τή δίνει ὁ Θεός (κι' ὄχι ἡ ἀνευθυνότητα τῶν γονέων) γίνεται ἀξιοθαύμαστη καλλιτεκνία πού εὐφραίνει τούς συζύγους καί ὅλη τήν ἐκκλησία γιά τά θαυμάσια πού τελεῖ ὁ ἴδιος ὁ Μεγαλοδύναμος μέσα σ' αὐτή.  Ἔτσι ἡ μικροψυχία, καρτερικότητα, ἁπλοχεριά, γενναιοψυχία καί ὁλοκλήρωση τῆς προσωπικότητας πού ἔχει τήν τιμή ἀπό τό Θεό νά συμμετέχει στό θαυμαστό ἔργο τῆς ἀνθρώπινης δημιουργίας.  Θέλεις δέ θέλεις μέσα στίς ἀδυσώπητες οἰκογενειακές ὑποχρεώσεις ἀναγκαστικά ξεχνᾶς τόν ἑαυτό σου, ἀπαρνεῖσαι κυριολεκικά τό θέλημά σου καί γιαυτό σέ ἀπαρνοῦνται τά πάθη και τά δυσκολοθεράπευτα ἁμαρτήματα.

Τέλος ἕνας σπουδαῖος τομέας πού πολύ μπορεῖ νά βοηθήσει ὁ πνευμαικός τό ζεῦγος εἶναι στήν ἀνατροφή τῶν παιδιῶν.  Ὁ π. Πορφύριος χαρακηριστικά λέει: Γίνετε γονεῖς χριστιανοί, ἀγαπεῖστε τό Χριστό καί τά παιδιά σας θά γίνουν καλά.  Ὅταν σεῖς ἔχετε ἐσωτερική εἰρήνη, εἶναι ἀδύνατο νά μή μεταγγίζεται στά παιδιά σας αὐτό τό κλῖμα της.  Τά παιδιά, σύμφωνα μέ τίς παιδαγωγικές παρατηρήσεις ἔχουν τή μυστική ἱκανότητα νά ὑποψιάζονται τήν ψυχική κατάσταση τῶν γονέων τους καί ἀνάλογα νά χαίρονται ἤ νά λυποῦνται, νά τραυματίζονται ἤ νά προοδεύουν.  Ἡ Παναγία μας δέν μεταχειρίστηκε κάποια παιδαγωγικά συστήματα γιά τήν ἀγωγή τοῦ ἁγίου Παιδός της.  Ἡ θεομητορική Παρθενικότητα καί οἱ μύχιες, κρύφιες καί ἄδηλες ἀρετές της ἦταν τά γερά καί βαθειά θεμέλια τῆς ἀνθρωπίνης προστασίας της πρός τόν Κύριό μας.  Τά Εὐαγγέλιά μας δέν διέσωσαν κάποιες πληροφορίες σχετικά μέ τήν ἀγωγή τῆς Θεοτόκου πρός τόν Σωτήρα μας. 

Ὁ Πνευματικός μπορεῖ νά παίζει διαρκῶς τό ρόλο τοῦ εἰρηνοποιοῦ μέσα στά οἰκογενειακά προβλήματα ἔτσι ὥστε οἱ λεπτομέρειες γρήγορα νά ἐξαφανίζονται καί οἱ σοβαρές διαφορές νά ἀμβλύνονται μέ βάση τίς προηγούμενες τοποθετήσεις ἀγωγῆς πού ἀναφέραμε.

Πέρα ὅμως ἀπό ὅλα αὐτά χάνεται ὁ σκοπός τοῦ γάμου.  Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας  βλέπουν τό γάμο καί σάν μιά διάβαση,  ἕνα πέρασμα.  Ἀπό τό γάμο τῶν δύο ἀνθρώπων, στό ἄνοιγμα τῶν περισσοτέρων μελῶν τῆς οἰκογενείας.  Ἀσκούμενος ὁ καί ἡ σύζυγος στήν ὑπεύθυνη φροντίδα τοῦ συζύγου καί τῶν παιδιῶν, προπονεῖται ἀσκεῖται καί ἐκπαιδεύεται γιά τήν τέλεση τοῦ εὐρυτέρου γάμου.  Ἰδιαίτερα σ' αὐτή τή διάβαση θά παίζει ἰσόβια πρωταρχικό ρόλο ὁ πνευματικός στό ζευγάρι.  Ὅσο ἡ καρδιά θά γίνεται μαλακή, κατανυκτική, ταπεινή, καί οἰκτείρμων κατά τόν ἅγιο Ἰσαάκ τόν Σύρο, τόσο περισσότερο θά ἀνοίγεται ὅπως ἀνοίγονται τά ἄνθη στόν ἥλιο.  Θά ἀγαποῦν μέ ἱερό πάθος τό Χριστό καί μέ ἀπαθές πάθος ὅλους τούς ἀδελφούς.  Ἔτσι χωρίς νά ὑπάρχουν συναισθηματικά μπερδέματα, μέ τίς προηγούμενες προδιαγραφές τοῦ γάμου πού ἀναφέραμε θά ἀνοίγεται ἡ ψυχή  πρός τή βίωση τοῦ μεγάλου Γάμου τῆς ψυχῆς μέ ὅλη τήν Ἐκκλησία. 

Σ' αυτό τό μακάριο τέλος προσβλέπει ἡ ἐκκλησία γιά τό ζεῦγος καί αὐτή εἶναι ἡ ἐλπίδα τοῦ Πνευματικοῦ.  Ἐλπίδα πού οὐσιαστικά καταλήγει σέ μιά κατάπαυση (ὄχι ἀκύρωση) τοῦ γάμου καί ἀρχή του καί εἴσοδος γιά τή ζωή τοῦ μεγάλου, μυστικοῦ καί ἄχραντου γάμου μέ τό Νυμφίο Χριστό καί ὅλη τήν Ἐκκλησία σύν πᾶσι τοῖς Ἁγίοις πού λέγει ὁ π. Ἰουστῖνος Πόποβιτς.  Σ' αὐτό τό ἔσχατο τέλος τό γάμο ὅλης τῆς Ἐκκλησίας φτάνουν καί οἱ μοναχοί πού ξεκίνησαν ἀπό ἄλλο δρόμο.

Αὐτό τό ἔσχατο τέλος εἶναι καί ὁ προορισμός κάθε ψυχῆς.  Μακάρι καθένας μας δι' εὐχῶν τῶν ἁγίων Πατέρων μας νά τόν κατακήσουμε.