Ἡ Εὐθύνη τῆς ἐπιλογῆς μας. Κεφάλαιον Γ΄ Ὲνώπιον τῶν εὐθυνῶν μας «1.Ἡ χαρισματική ἐλευθερία» α. Τό αὐτοεξούσιον

ΙΕΡΟΝ ΚΕΛΛΙΟΝ
ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΟΥΡΑΖΕΡΗ
ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΜΑΣ 

Κεφάλαιο Γ΄ 

  Ὲνώπιον τῶν εὐθυνῶν μας

«1.Ἡ χαρισματική ἐλευθερία» α. Τό αὐτοεξούσιον  (σελ. 214- 219)

Γιά νά διαβάσετε ὅσα ἔχουν δημοσιευτεῖ πατῆστε

           ____________________________________

                                  Βιομετρικά διαβατήρια

                                  Ἡλεκτρονικές ταυτότητες

                                   666
                                   Bar code
                                   RFID
                                   Smart cards
                                   Ἐμφυτευόμενα μικροτσιπς

1Ἡ χαρισματική ἐλευθερία

α. Τό αὐτοεξούσιον

Ὁ ἄνθρωπος δημιουργήθηκε «κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ» (Γεν. 1, 26).  Κλασσική εἶναι ἡ ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ΄ «ἡ ἔκφρασι  ‘καθ’ εἰκόνα’ φανερώνει τό νοερό καί τό αὐτεξούσιο, ἡ δέ ἔκφρασι ‘καθ’ ὁμοίωσιν’ φανερώνει τήν ὁμοίωσι κατά τό δυνατόν πρός τήν ἀρετή»¹⁰. (¹⁰ ΕΠΕ 1, 210)  Γι’  αὐτό ὁ Μ. Βασίλειος ἐπισημαίνει: «Ἄνθρωπε, εἶ, μόνον τῶν ζῴων θεόπλαστον»¹¹ (¹¹PG 31, 212) καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀναφωνεῖ: «Τό μέγα τοῦτο καί τίμιον χρῆμα (πρᾶγμα) ὁ ἄνθρωπος»¹². (¹² PG 44, 132)  

 Καί σέ ἄλλο σημεῖο ἐξηγεῖ ὁ ἴδιος: «Ὁ Θεός κατά τή φύσι Του εἶναι κάθε τι πού εἶναι δυνατόν νά συλλάβωμε μέ τή διάνοια ὡς ἀγαθόν΄ ἤ μᾶλλον εὑρισκόμενος πέρα ἀπό κάθε ἀγαθό πού νοεῖται καί καταλαμβάνεται, δέν κτίζει γιά τίποτε ἄλλο τήν ἀνθρώπινη ζωή παρά γιά τό ὅτι εἶναι ἀγαθός.... 

Τό τέλειο εἶδος τῆς ἀγαθότητος ἔγκειται σέ τοῦτο, ὅτι καί παρήγαγε τόν ἄνθρωπο στή γένεσι ἀπό τό μή ὄν (δηλαδή ἀπό τήν ἀνυπαρξία), καί ἀνεδεή τῶν ἀγαθῶν τόν κατέστησε (δηλαδή χωρίς νά στερῆται κάποιου πράγματος, πλούσιο σέ ἀγαθά)... 

Πράγματι, ἄν τό θεῖον εἶναι πλήρωμα τῶν ἀγαθῶν, ἐκείνου δέ εἶναι εἰκόνα ὁ ἄνθρωπος, ἄρα ἡ εἰκόνα ἔχει τήν ὁμοιότητα πρός τό ἀρχέτυπο κατά τό ὅτι πλήρης παντός ἀγαθοῦ»¹³.  

(¹³ ΕΠΕ 5, 121. Πρβλ. ΕΠΕ 7, 499 ὅπου ὁ ἴδιος Πατήρ ἐπισημαίνει ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύσι «δέν προχώρησε λίγο λίγο στήν τελειότητα ὅπως καί τά ἄλλα ὄντα, ἀλλά ἀπό τή στιγμή τῆς ὑπάρξεως της συμπληρώθηκε μέ τήν τελειότητα΄ διότι δημιουργήθηκε, λέγει, ὁ ἄνθρωπος «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ καί ὁμοίωσιν».  Αὐτό δείχνει τό ἀκρότατο ἀγαθό καί τό τελειότατο.  

 Διότι τί ἀνωτέρω μπορεῖ νά βρεθῇ ἀπό τήν ὁμοίωσι μέ τόν Θεό;). Τόσο μανικός καί ὑπερφυής εἶναι ὁ ἔρωτας τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο, ὅπως τονίζει ὁ ἱερός Καβάσιλας¹⁴. (¹⁴ΕΠΕΦ 22, 273, 515)

 

Ἀλλά καί ὁ Θεολόγος Γρηγόριος ἀποφαίνεται κατηγορηματικῶς: «Ἔ δ ε ι χεθῆναι τό ἀγαθόν καί ὁδεῦσαι, ὡς πλείονα εἶναι τά εὐεργετούμενα (τοῦτο γάρ τῆς ἄκρας ἦν ἀγαθότητος)»^15. (¹⁵ ΕΠΕ 5, 48) Δηλαδή ἔπρεπε νά διασκορπισθῇ  τό ἀγαθόν καί νά ἐξαπλωθῇ, ὥστε νά γίνουν περισσότερα τά εὐεργετούμενα –διότι αὐτό ἀποτελεῖ ἀπόδειξι τῆς ἀπείρου ἀγαθότητος.  

Καί συνεχίζει ὁ ἴδιος ἅγιος: «Ἔτσι ἐννόησε καί δημιούργησε τό νοητό κόσμο (τούς ἀγγέλους), τόν ὁρατό κόσμο καί τέλος τόν ἄνθρωπο ἀπό ὁρατή καί ἀόρατη φύσι.  Τόν ἔστησε στή γῆ ὡς δεύτερο κόσμο, μεγάλο μέσα στή μακαριότητά του, ὡς ἄλλον ἄγγελο, ὡς μικτό προσκυνητή, φύλακα τῆς ὁρατῆς κτίσεως καί ἱερουργό τῆς ἀοράτου, βασιλέα τῶν εὑρισκομένων στή γῆ καί κυβερνώμενο ταυτοχρόνως ἀπό τόν οὐρανό, ἐπίγειο καί οὐράνιο, προσωρινό καί ἀθάνατο, ὁρατό καί ἐννοούμενο, εὑρισκομένο στό μέσον μεταξύ ταπεινότητος καί μεγαλείου΄ τόν ἴδιον πνεῦμα καί σάρκα!... 

Ὄν τό ὁποῖο διαμένει μέν στή γῆ, ἀλλά μεταβαίνει σ’ ἄλλο κόσμο, καί ὡς τέλος τοῦ μυστηρίου γίνεται θεός (ὁ ἄνθρωπος) ἀπό τήν ἐπιθυμία του πρός Αὐτόν (τόν Θεόν)»^{16 .} (¹⁶ ἔ.ἀ.,σ.53-55). Γι’ αὐτό ἀκριβῶς ἀναφωνεῖ μέ θαυμασμό ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Μηδέν λοιπόν μικρόν φαντασθῇς περί τοῦ ζώου τούτου τοῦ λογικοῦ, ἀλλ’ ἐννοῶν τῆς τιμῆς τό μέγεθος, καί τήν περί αὐτό εὔνοιαν τοῦ Δεσπότου, ἐκπλήττου τήν ἄφατον αὐτοῦ φιλανθρωπίαν».¹⁷ (¹⁷ΕΠΕ 2, 254)  Νά μή φαντασθῇς λοιπόν, λέγει, τίποτε τό ἀσήμαντο γι’ αὐτό τό λογικό ζῶο (δηλαδή τόν ἄνθρωπο), ἀλλά κατανοώντας τήν ὑπερβολική τιμή καί τήν ἀγάπη τοῦ Δεσπότου γι’ αὐτό, νά ἐκπλήτττεσαι μέ τήν ἀνέκφραστη φιλανθρωπία Του.

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας λέγουν ὅτι δέν φθάνει νά γεννηθῇ κάποιος βιολογικά γιά νά ὀνομασθῇ ἄνθρωπος, ἀλλά πρέπει νά ἔχῃ μέσα του τό Ἅγιον Πνεῦμα.  Πράγματι, ἡ σχέσι μεταξύ τῆς ψυχῆς καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ὅπως ἡ σχέσι μεταξύ σώματος καί ψυχῆς. Ἀναφέρει ὁ ἱερός Χρυσόστομος αὐτό τό χαρακτηριστικό παράδειγμα, λέγοντας ὅτι, ὅπως τό σῶμα νεκρώνεται τότε, ὄταν τό ἐγκαταλείψῃ ἡ ψυχή του στερημένο ἀπό τήν ἐνέργειά της, «ἔτσι καί ἡ ψυχή τότε νεκρώνεται, ὄταν τήν ἀφήσῃ ἔρημη ἀπό τήν ἐνέργειά Του τό Πνεῦμα τό Ἅγιον»¹⁸. (¹⁸ΕΠΕ 21, 151-153).   

Ὅταν λοιπόν ὁ ἄνθρωπος παύῃ νά εἶναι δεκτικός τῆς ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τήν ὁποία οἰκειώνεται μέ τήν ἀρετή, τότε χάνει τήν ὁμοίωσι, καί τό λογικό δημιούργημα πού πλάσθηκε «κατ’ εἰκόνα καί ὁμοιωσιν» Θεοῦ κατατάσσεται στή θέσι τῶν ἀνοήτων κτηνῶν (πρβλ. Ψαλμ. 48,13). «Τοῦτο γάρ ἄνθρωπος, ὅταν ἀρετήν μετίῃ»¹⁹, (¹⁹ ΕΠΕ 2,704) ὁρίζει τό χρυσοῦν στόμα τῆς Ἐκκλησίας.  Δηλαδή: Αὐτό σημαίνει ἄνθρωπος, ὅταν καταγίνεται κανείς στήν ἀρετή. 

Καί συνχίζει: «Βεβαίως τό νά ἔχῃ κανείς τήν μορφή τοῦ ἀνθρώπου καί μάτια καί μύτη καί στόμα καί μάγουλα καί τά ὑπόλοιπα μέλη, αὐτο δέν ἀποδεικνύει τόν ἄνθρωπο, διότι αὐτά εἶναι μέλη τοῦ σώματος.  Θά μπορούσαμε νά καλέσωμε ἄνθρωπο ἀκριβῶς ἐκεῖνον πού διασώζει τήν εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου.  Καί τί εἶναι ἡ εἰκονα τοῦ ἀνθρώπου; Τό λογικό του... Τό νά εἶναι ἐνάρετος, καί τό νά ἀποφεύγῃ τά κακά καί τό νά νικᾷ τά παράλογα πάθη του, τό νά ἐκτελῇ πιστά τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, αὐτό εἶναι ἄνθρωπος»²⁰. (²⁰ἔ.ἀ.,σ.705).

Ὅπως ἐξηγεῖ ὁ ἴδιος ἅγιος, ὁ ἄνθρωπος εἶναι κύριος τοῦ ἑαυτοῦ του καί τῶν ἀποφασεών του, ἐπειδή ἔχει τό προνόμοιο τοῦ «ἄρχειν». «Ἐλεύθεροι καί προαιρέσεως ἔσμεν κύριοι»²¹. (²¹ ΕΠΕ 33, 321. Πρβλ. Θεοδότου Ἀγκύρας,  PG 77, 1381                                                                        Ὁ ἱ. Χρυσόστομος ἔχει ἀναπτύξει διεξοδικά τό θέμα τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου σέ δύο πραγματεῖες του:

α) «Ἐκ ῥαθυμίας ἡ κακία καί ἀπό σπουδῆς ἡ ἀρετή, καί οὐδέν οὔτε οἱ πονηροί ἄνθρωποι, οὔτε αὐτός ὁ διάβολος τόν νήφοντα παραβλάψαι δύνανται», ΕΠΕ 31, 98-133.

β) «Τόν ἑαυτόν μή ἀδικοῦντα οὐδείς παραβλάψαι δύνανται», ΕΠΕ 31, 496-563.

Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος ὁρίζει ὄτι: «Τοῦτο γάρ ἡ ὄντως αὐτεξουσιότης, τό μή ὑφ’ ἑτέρου τινός τῷ  οἱῳδήποτε τρόπῳ δεσπόζεσθαι».  Δήλαδή, αὐτό ἀκριβῶς εἶναι ἡ ἀληθινή αὐτεξουσιότης, τό νά μήν ἐξουσιάζεται κανείς ἀπό ὁποιονδήποτε ἄλλον καί μέ ὁποινδήποτε τρόπο (ΕΠΕΦ 19Γ, 445). 

Ἐπίσης πρβλ. Ἁγ. Νεκταρίου, Περί ἐπιμελείας ψυχῆς, Ὁμιλία β΄, Περί τοῦ ἀπαραβίαστου τοῦ αὐτεξουσίου, Ἀθῆναι, σ. 16.) Εἴμεθα ἐλεύθεροι καί κυρίαρχοι στή θέλησί μας. «Καί στόν Θεόν –τονίζει μέ ἔμφασι ὁ Μ. Βασίλειος- δέν ἀρέσει ὅ,τι γίνεται ἐξ ἀνάγκης, ἀλλ’ αὐτό πού ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἀρετή.  Ἡ δέ ἀρετή ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἐλεύθερη βούλησι καί ὄχι μέ τόν ἐξαναγκασμό. Ἡ ἐλεύθερη βούλησι ἔχει ἐξαρτηθεῖ ἀπό τά «ἐφ’ ἡμῖν».  Τό δέ «ἐφ’ ἡμῖν» δηλαδή τά ὅσα ἐξαρτῶνται ἀπό τή θέλησι τοῦ ἀνθρώπου- εἶναι τό αὐτεξούσιον²². 

(²²ΕΠΕ 7, 111. Πρβλ. ΕΠΕ 7, 180, ὄπου ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀποφαίνεται: «Ἀδέσποτον γάρ ἡ ἀρετή καί ἑκούσιον καί πάσης ἀνάγκης ἐλεύθερον». Ἐδῶ ἀκριβῶς φαίνεται ἡ ἀξία τῆς αὐτεξουσίου κινήσεως -ὅπως παρατηρεῖ ὁ ἴδιος ἄγιος- «διότι ἔχοντας ἐκεῖνος ὁ δερμάτινος χιτών ὅλες ἐκεῖνες τίς ἰδιότητες ὅσες εἶχε ὅταν περιέκλειε τήν ἄλογη φύσι, τή φιληδονία, τό θυμό, τή γαστριμαργία, τήν ἀπληστία καί τά ὄμοια, ἀνοίγει δρόμο στήν ἀνθρωπίνη προαίρεσι καί γίνεται πεδίο τῆς ροπῆς καί πρός τά δύο,τῆς ἀρετῆς καί τῆς κακίας (ΕΠΕ 10, 185-187).  Βλ. ἐπίσης καί ΕΠΕΦ 19Γ, 442 κ.ἑ., ὅπου ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος ἀναπτύσσσει αὐτό τό θέμα. 

                                                                                                    

 Ὁ δέ ἱερός Χρυσόστομος διευκρινίζει γιατί ὁ Χριστός δέν μετέβαλε μέ ἐξαναγκασμό σέ σώφρονα καί ἀγαθό τόν Ἰούδα΄ ἀλλά θέλοντας νά διορθώσῃ τή γνώμη καί προαίρεσι τοῦ ἀθλίου μαθητοῦ Του, «οὐδέν, οὐ μικρόν, ἤ μέγα ἐνέλιπεν, ὁ δέ (Ἰούδας) ἑ κ ώ ν ἔμεινεν ἀδιόρθωτος».  Δηλαδή: τίποτε, οὔτε μικρό, οὔτε μεγάλο παρέλειψε, ἀλλ’ ὅμως ὁ Ἰούδας παρέμεινε μέ τή  θέλησί του αδιόρθωτος (Βλ. ΕΠΕ 14, 335-337΄ 35, 569-573).                                                                    

Ὑπό τήν ἄποψι τοῦ ὅτι μποροῦσε ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου νά συντελέσῃ πλήρως στή μετοχή καί κοινωνία του μέ τόν Θεό, ὁ ἅγιος Γρήγόριος Νύσσης λέγει ὅτι «ἰσοθεόν ἐστι τό αὐτεξούσιον» (ΕΠΕ 10, 182).

Ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο δέν εἶναι μόνον ἡ λογική, δηλαδή ἡ δυνατότης γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, ἀλλά καί ἡ ἐλευθερία ἐκλογῆς. Ἔτσι κατανοεῖται, γιατί ὁ ἱερός Καβάσιλας ταυτίζει τό αὐτεξούσιο τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο.    «Τ α ὐ τ ό ν  γάρ ἐστιν εἰπεῖν ἀπολέσαι τό αὐτεξούσιον καί ἀπολέσαι τόν ἄνθρωπον»²³. (²³PG 150, 638C.) Δηλαδή, εἶναι ἀκριβῶς τό ἴδιο νά λέμε ὅτι χάνεται τό αὐτεξούσιο καί ὄτι χάνεται ὁ ἄνθρωπος. 

Ὁ δέ μέγας Μάξιμος συμπεραίνει: «Ἄνελε γάρ ἡμῶν τό αὐτεξούσιον, καί οὔτε εἰκών Θεοῦ ἐσόμεθα, οὔτε ψυχή λογική καί νοερά, καί τῷ ὄντι φθαρήσεται ἡ φύσις, οὐκ οὖσα ὅπερ ἔδει αὐτήν εἶναι»²⁴. (²⁴ ΕΠΕΦ 14ΣΤ,204). Ἀφαίρεσέ μας δηλαδή τό αὐτεξούσιο, καί οὔτε εἰκονα τοῦ Θεοῦ θά εἴμεθα, οὔτε ψυχή λογική καί νοερή, καί πραγματικά θά καταστραφῇ ἡ φύσι μας, ἐπειδή δέν εἶναι αὐτό πού ἔπρεπε νά εἶναι.

Ἐάν ἡ δημιουργία ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι ἔργο τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀναγωγή ἐκ τῆς ὕλης εἰς τό πνεῦμα εἶναι ἔργο τοῦ ἀνθρώπου.  Αὐτή ἡ ἐλεύθερη ἀνύψωσι τῆς ὑλικῆς δημιουργίας σέ πνευματική βασιλεία εἶναι τό ἐσχατολογικό σχέδιο τοῦ Θεοῦ.  Πρόκειται γιά δεύτερη δημιουργία, ὄχι βεβαίως ἐκ τοῦ μηδενός, διότι δέν εἶναι δημιουργία οὐσίας, ἀλλά ἀναδημιουργία ἀπό ὕλη σέ βασιλεία τοῦ Θεοῦ.  

 Ἡ δεύτερη εἶναι ἔργο τοῦ ἀνθρώπου, «Ἐγώ οὐσίαν εἰργασάμην, σύ καλλώπισον τήν προαίρσετιν, λέγει χαρακτηριστικά ὁ Ἅγιος Χρυσόστομος. Ἐγώ λέγει, δημιούργησα τήν οὐσία, ἐσύ στόλισε τήν προαίρεσι²⁵. (²⁵ ΕΠΕ 23, 402)  Γι’ αὐτό ἀκριβῶς ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, παρ’ ὅλο πού ἦταν καί θέλημα τοῦ Θεοῦ, δέν ἦταν ἕνα τετελεσμένο γεγονός.  Μεσολαβοῦσε τό θέλημα τοῦ ἀνθρώπου καί ἡ ἀπόφασι βρισκόταν στήν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία εἶναι θεῖο δῶρο. Ὁλόκληρο τό ἐσχατολογικό σχέδιο τοῦ Θεοῦ ἔμενε στό χέρι τοῦ ἀνθρώπου καί στήν πρόθεσί του. Ἁπλῶς κλήθκε νά τό πραγματοποιήσῃ.

 ____________________

Ψηφιοποίηση κειμένου Κατερίνα