Περί φιλαυτίας καί Ἐλευθερίας. Ἀρχιμανδρίτου Γεωργίου, Καθηγουμένου Ἱ. Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου. (Μέρος Β΄)

Ἀπομαγνητοφωνημένη ( με κάποιες τροποποιήσεις ) ὁμιλία, εἰς την Θεολογικήν Σχολήν Ἀθηνῶν, μετά τήν τέλεσιν τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Μ. Ἀποδείπνου, τῆ Ἁγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστῆ τοῦ ἔτους 1988.

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐγωκεντρισμός

Ἡ φιλαυτία δέν εἶναι ἡ σωστή ἀγάπη πού ὀφείλομε στόν ἑαυτό μας, ἀλλά εἶναι ἡ ἀρρωστημένη, ἡ ἐγωϊστική, ποῦ ἔχομε πρός τόν ἑαυτό μας. Τό νά ἀγαπᾶμε τόν ἑαυτό μας εἶναι θέλημα Θεοῦ: «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν». Ἀλλά, τό νά ἀγαπᾶμε ἀρρωστημένα καί ἐγωϊστικά καί ἐγωκεντρικά τόν ἑαυτό μας εἶναι φιλαυτία, ἄλογος ἀγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας. 

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής λέγει: «Ἀρχή μέν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία, τέλος δέ ἡ ὑπερηφανία. Φιλαυτία δέ ἐστιν ἡ πρός τό σῶμα ἄλογος φιλία, ὁ ταύτην ἐκκόψας, συνέκοψε πάντα τά πάθη τά ἐξ αὐτῆς». Πράγματι ὁ φίλαυτος ἀποφεύγει τήν σωματική ἄσκησι, γιά νά μή κουράσῃ ἤ ταλαιπωρήσῃ τό σῶμα του.

Καί ὁ ἅγιος Θαλάσσιος πάλι λέγει: «Προηγεῖται μέν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία, ἕπεται δέ πάντων ἔσχατον ἡ ὑπερηφανία».

Ὅταν κανείς κατορθώσῃ καί ἀποβάλῃ τήν φιλαυτία, ὅλα τά κακά ἀποβάλλονται, γιατί ὅπως εἴπαμε  ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν. «Ὁ τήν μητέρα τῶν παθῶν ἀποβαλών φιλαυτίαν, καί τά λοιπά εὐχερῶς, σύν Θεῶ, ἀποτίθεται, οἶον ὀργήν, λύπην, μνησικακίαν καί τά ἑξῆς. Ὁ δέ ὑπό τοῦ πρώτου κρατούμενος, ὑπό τοῦ δευτέρου, κἄν μή θέλῃ, τιτρώσκεται». Αὐτός ὅμως πού κρατεῖται ἀπό τήν φιλαυτία, καί χωρίς νά τό θέλῃ πληγώνεται καί ἀπό τά ἄλλα πάθη. 

Ἀπό τήν φιλαυτία γεννῶνται, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο, καί ὅλοι οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί. «Ἡ φιλαυτία, ὡς πολλάκις εἴρηται, πάντων τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν αἰτία καθίσταται. Ἐκ γάρ ταύτης γεννῶνται οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί, ὁ τῆς γαστριμαργίας καί τῆς φιλαργυρίας καί τῆς κενοδοξίας, ἐκ δέ τῆς γαστριμαργίας, γεννᾶται ὁ τῆς πορνείας, ἐκ δέ τῆς κενοδοξίας, ὁ τῆς ὑπερηφανίας, οἱ δέ λοιποί πάντες, ἐκάστῳ τῶν τριῶν ἀκολουθούσιν, ὅ τε τῆς ὀργῆς καί ὁ τῆς λύπης καί ὁ τῆς μνησικακίας καί φθόνου καί καταλαλιᾶς καί οἱ λοιποί».

Γιά τούς λογισμούς τῶν κακῶν ἐπιθυμιῶν λέγει πάλι ὁ ἅγιος Θαλάσσιος ὅτι προέρχονται ἀπό τήν φιλαυτία: «Οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί, ἐκ τοῦ πάθους τῆς φιλαυτίας τήν γέννησιν ἔχουσιν. Νοεῖς πάντως τούς τε τῆς γαστριμαργίας καί τῆς κενοδοξίας καί τῆς φιλαργυρίας λογισμούς, οἶς ἕπονται πάντες οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί…».

Μέ τήν φιλαυτία προσέβαλε ὁ διάβολος τόν ἄνθρωπο καί τόν ἐχώρισε ἀπό τόν Θεό καί ἀπό τόν συνάνθρωπό του. Λέγει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Πρέπει νά γνωρίζωμε ὅτι ὁ διάβολος μέ δόλο καί μέ κακότητα χρησιμοποιώντας ὡς ὄργανο τήν φιλαυτία, ἀφοῦ μᾶς ἐξαπάτησε προσβάλοντάς μας μέ τήν ἡδονή, μᾶς ἐχώρισε ἀπό τόν Θεό καί μεταξύ μας». Λέγει ὡραῖα ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Μή ἔσο αὐτάρεσκος καί οὐκ ἔση μισάδελφος καί μή ἔσο φίλαυτος καί ἔση φιλόθεος». Δηλαδή, μήν εἶσαι αὐτάρεσκος καί δέν θά μισῆς τόν ἀδελφό σου, καί μήν εἶσαι φίλαυτος καί θά ἀγαπᾶς τόν Θεό. 

Ἀπό ὅσα εἴπαμε καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἕνας ἐγωκεντρισμός: νά προτιμᾶς τά δικά σου θελήματα καί νοήματα ἀπό τά θελήματα καί νοήματα τοῦ Θεοῦ. Λέγει ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, ἕνας ἀπό τούς Πατέρας τῆς Φιλοκαλίας: «Αὕτη δέ ἐστιν ἡ ἀρχή τῆς σωτηρίας, τουτ’ ἔστι, τό καταλεῖψαι τά ἴδια θελήματα καί νοήματα ὁ ἄνθρωπος, καί ποιῆσαι τά τοῦ Θεοῦ νοήματά τε καί θελήματα». 

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀφήσῃ τά δικά του θελήματα καί ἀρχίσῃ νά δέχεται στήν ζωή του καί νά κάνῃ τά θελήματα καί νοήματα τοῦ Θεοῦ, τότε ξεπερνάει τήν φιλαυτία του. Λέγει: «πολλοί δίκαιοι εὑρέθησαν πρό τοῦ νόμου καί ἐν τῷ νόμῳ καί μετά τόν νόμον». Καί αὐτοί ἤσαν δίκαιοι. Γιατί; Διότι «προετίμησαν τήν γνῶσιν τοῦ Θεοῦ καί τό θέλημα Αὐτοῦ, τῶν οἰκείων νοημάτων τε καί θελημάτων». Ἀπό τά δικά τους θελήματα, προτίμησαν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. 

Ἡ φιλαυτία μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό καί ἀπό τούς ἀδελφούς μας

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐκείνη ποῦ μᾶς ἐμποδίζει νά ἀγαποῦμε τόν Θεό ἀληθινά καί νά ἀγαποῦμε καί τόν συνάνθρωπό μας. Λέγει πάλι ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός: «Ἐπειδή ἐάν τις τήν ἑαυτοῦ ψυχήν φιλεῖ, οὐκ ἀγαπᾶ ἐξ ὅλης ψυχῆς τόν Θεόν, ἀλλ’ ἐξ ἠμισείας» , δηλαδή, ὅποιος ἀγαπᾶ μέ φιλαυτία τόν ἑαυτό του, δέν μπορεῖ νά ἀγαπήσῃ ὁλοκληρωτικά τόν Θεό, ἀλλά τόν ἀγαπᾶ κατά τό ἥμισυ, «εἰ δέ ἑαυτούς καί ἄλλα ἀναρίθμητα ἀγαπῶμεν, πῶς τόν Θεόν ἀγαπᾶν δυνάμεθα ἤ τολμῶμεν τοῦτο εἰπεῖν;» . 

Καί ὅταν, λέει, ἀγαπᾶμε τόν ἑαυτό μας καί ἔχουμε προσκολληθῆ καί σέ τόσα ἄλλα μάταια πράγματα, πῶς μποροῦμε ἤ τολμοῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε ἀληθινά τόν Θεόν; «Ἄν τήν πρόσκαιρον ζωήν, τάχα δέ καί τήν μέλλουσαν μή ὑπέρ τοῦ πλησίον ἀποβαλώμεθα, ὡς ὁ Μωυσῆς καί ὁ Ἀπόστολος, πῶς λέγομεν ἀγαπᾶν αὐτόν;». 

Αὐτός εἶναι ἕνας φοβερός λόγος. Ἐάν, λέγει, δέν εἴμεθα πρόθυμοι νά θυσιάσωμε χάριν τοῦ πλησίον ὄχι μόνον τήν παροῦσα ζωή ἀλλά καί τήν μέλλουσα ζωή, πῶς μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε τόν πλησίον; «Διότι ὁ μέν (Μωϋσῆς) ἔφη περί τοῦ λαοῦ πρός τόν Θεόν, εἰ μέν ἀφήσεις αὐτοῖς τά πταίσματα, ἄφες», δηλαδή, ἐάν εἶναι νά συγχωρήσῃς καί τόν λαό, συγχώρησέ τον, «εἰδ’ οὔν», ἐάν ὅμως ὄχι, «καί ἐμέ ἑξάλειψον ἐκ τῆς βίβλου τῆς ζωῆς ἧς ἔγραψας», δηλαδή, σβῆσε καί μένα ἀπό τό βιβλίο τῆς ζωῆς. 

«Ὁ δέ Ἀπόστολος φησίν (ὁ ἀπόστολος Παύλος), ἀνάθεμα εἶναι ἀπό Χριστοῦ, καί τά ἑξῆς, ηὔχετο γάρ τήν ἑαυτοῦ ἀπώλειαν γενέσθαι, ἴνα ἄλλοι σωθῶσι, καί ταῦτα οἱ ζητοῦντες αὐτόν ἀποκτεῖναι, οἵτινες εἰσιν Ἰσραηλῖται». Καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος τί ἔκανε; Ηὔχετο νά γίνῃ ἀνάθεμα αὐτός ἀπό τόν Χριστό, γιά νά σωθοῦν οἱ Ἰσραηλῖται. Ποιοί Ἰσραηλῖται;  Ἐκεῖνοι πού ζητοῦσαν νά τόν ἀποκτείνουν. 

«Τοιαῦται ψυχαί εἰσιν αἱ τῶν Ἁγίων», αὐτές εἶναι οἱ ψυχές τῶν Ἁγίων, «τούς ἐχθρούς ὑπέρ ἑαυτούς φιλοῦσιν», ἀγαποῦν τούς ἐχθρούς των περισσότερο ἀπό τόν ἑαυτό τους, «ὥστε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι καί ἐν τῷ μέλλοντι προτιμῶσι τόν πλησίον ἐν πᾶσι, κἄν ἴσως ἐχθρός αὐτῶν ἐκ κακῆς προαιρέσεως ὑπάρχῃ». Ἔχουν τόση ἀγάπη, ὥστε νά προτιμοῦν τήν σωτηρία τοῦ πλησίον καί σ’ αὐτή τήν ζωή καί στήν ἄλλη, ἔστω κι ἄν εἶναι ἐχθρός τους ἐκ προαιρέσεως. Αὐτό εἶναι τό φοβερό μυστήριο τῆς ἀγάπης τῶν Ἁγίων, ποῦ ἐμεῖς πολύ βέβαια δυσκολευόμαστε νά τό καταλάβουμε.

Ἀντίθετος τῆς φιλαυτίας εἶναι ἡ φιλοθεΐα καί ἡ φιλαδελφία. Κατά τόν ὅσιο Πέτρο τόν Δαμασκηνό, «ὁ ἄφρων φίλαυτός ἐστι καί οὐ δύναται φιλάδελφος εἶναι, οὐδέ φιλόθεος». Δέν μπορεῖ νά εἶναι κανείς φίλαυτος καί συγχρόνως φιλάδελφος καί φιλόθεος. Ὅταν εἶναι φίλαυτος, δέν θά εἶναι οὔτε φιλάδελφος οὔτε φιλόθεος. 

Ὅταν πάλι εἶναι φιλόθεος καί φιλάδελφος, δέν θά εἶναι φίλαυτος. Καί ὁ ἄνθρωπος ποῦ εἶναι φίλαυτος, «οὔτε ἐγκράτειαν τῶν ἡδονῶν, ἤτοι τῶν θελημάτων τῶν ἀρεσκόντων αὐτῶ ἔχει», βλέπετε δέν ἔχει ἐγκράτεια ἀπό τίς ἡδονές, «οὔτε ὑπομονήν τῶν ὀδυνηρῶν», καί ἡ ἔλλειψις τῆς ὑπομονῆς εἶναι δεῖγμα φιλαυτίας, «ἀλλά ποτέ μέν ἐπιτυγχάνοντι τοῦ ἰδίου θελήματος, αὔξεται ἐν αὐτῶ ἡδονή καί ἔπαρσις, «ὅταν ἐπιτυγχάνη, λέει, τό ἐγωϊστικό του θέλημα, αὐξάνει μέσα του ἡ ἡδονική διάθεσις καί ἡ ἔπαρσις, ποτέ δέ ἀποτυχών», ὅταν δέ ἀποτυγχάνῃ, «καί ὑπέρ τῆς τούτου ὀδύνης τυραννούμενος», δηλαδή τυραννεῖται ἀπό μία ὀδύνη, διότι ἀποτυγχάνει,  «ἔρχεται εἰς μικροψυχίαν καί πνιγμόν τῆς ψυχῆς, ἥτις ἐστίν ἀρραβών τῆς γεέννης». 

Δηλαδή, ἐκεῖνος πού δέν μπορεῖ νά ἱκανοποιήσῃ τά πάθη του, ἔρχεται σέ μικροψυχία, σέ δειλία ψυχική καί πνιγμό τῆς ψυχῆς, σάν νά πνίγεται ἡ ψυχή του, καί αὐτή ἡ κατάστασις ποῦ ζῆ εἶναι ἀρραβών τῆς κολάσεως, εἶναι κόλασις πρό τῆς κολάσεως. Εἶναι ἀξιοπρόσεκτο πῶς οἱ Πατέρες ἐμελέτησαν καί γνωρίζουν τήν ψυχολογία τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου! 

Ὁ φίλαυτος εἶναι ἀδιάφορος ἀπέναντι τῶν συνανθρώπων του. Λέγει ὁ Μ.Βασίλειος στούς «Ὅρους κατ’ ἐπιτομήν»: «Φίλαυτος οὖν ἐστιν ὁ ἑαυτόν δῆθεν φιλῶν». Πράγματι, κατά βάθος ἡ φιλαυτία εἶναι ψευδοαγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας, δέν εἶναι ἡ ἀληθινή ἀγάπη, διότι ὁ φίλαυτος τελικά ἀδικεῖ καί τόν ἑαυτό του. Χαρακτηριστικό, ὅπως εἴπαμε, τοῦ φιλαύτου ἀνθρώπου εἶναι ὅτι δέν θέλει νά θυσιάσῃ τίποτε ἀπό τόν ἑαυτό του χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ συνανθρώπου του. Τό λέγει ὁ Μ.Βασίλειος: «Διότι τό νά παραλείψῃ χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ ἑαυτοῦ του κάτι ποῦ ἔχει ἀνάγκη ὁ ἀδελφός, εἴτε ψυχικό εἴτε σωματικό, φανερώνει καί στούς ἄλλους τήν κακία τῆς φιλαυτίας, τῆς ὁποίας τό τέλος εἶναι ἡ ἀπώλεια».

Ἀλλά καί ἡ καταλαλιά καί ἡ συκοφαντία καί ἡ κατάκρισης καί αὐτά εἶναι ἀποτελέσματα τῆς φιλαυτίας. «Εἰ γάρ τις τά ἑαυτοῦ κακά τοῦ τῆς φιλαυτίας περικαλύμματος ἀνακαλύψας, θεάσαιτο ἀκριβῶς, οὐδενός λοιπόν ἄλλου τῶν ἐν τῷ βίω φροντίδα ποιήσεται, λογιζόμενος μηδέ πρός τό οἰκεῖον πένθος ἐξαρκεῖν αὐτῶ τόν ἑαυτοῦ χρόνον, κἄν ἑκατόν ἔτη ζήσειε, κἄν τόν Ἰορδάνην ποταμόν ὅλον δάκρυον ἐκ τῶν αὐτοῦ ὀφθαλμῶν ἴδοι ἐκπορευόμενον», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος.
Αὐτός ὁ ὁποῖος ξεσκέπασε ἀπό τήν ψυχή του τήν φιλαυτία καί εἶδε σωστά τόν ἑαυτό του δέν θά κατακρίνῃ ποτέ τούς ἄλλους οὔτε ἀσχολεῖται μέ τούς ἄλλους, διότι ξέρει ὅτι καί ἑκατό χρόνια νά ζήσῃ ἐν μετανοία, καί ὅλον τόν Ἰορδάνη ποταμό νά χύσῃ σέ δάκρυα, δέν τοῦ φθάνουν γιά νά ἐξαλείψῃ τά δικά του ἁμαρτήματα. Ἄρα πῶς θά κατακρίνῃ τόν ἄλλον;

 Ἄν ὅμως ἔχῃ τήν φιλαυτία, δέν μπορεῖ νά δῆ τήν δική του ἀσθένεια, βλέπει τίς ἀσθένειες τῶν ἄλλων.     

Ἀπόσπασμα ἀπό τήν Ἐτήσια Ἔκδοση της
Ι. Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὅρους
Περίοδος Β΄  Ἔτος 2010 Ἀριθμός 35
σελίδες 90 -98

Διαβάστε περισσότερα πατῶντας στο Έκδοση Όσιος Γρηγόριος



________________________


Ψηφιοποίηση κειμένου Κωνσταντῖνος