Μορφές της Ρωμηοσύνης: Νικηφόρος Φωκάς και Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης

Κωνσταντίνος Χολέβας

Ὑπῆρξαν στιγμές κατά τίς ὁποῖες ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας καί ἡ πίστη μας ἐδιώχθησαν ἀπό τούς κρατοῦντες καί ἀνέδειξαν πλῆθος μαρτύρων. Ὑπῆρξαν, ὅμως, καί ἱστορικές ἐποχές κατά τίς ὁποῖες οἱ ἄρχοντες τοῦ κόσμου τούτου συνεργάσθηκαν κατά τρόπο θαυμαστό μέ τούς Ἁγίους , τούς Πατέρες καί τούς ἀσκητές καί ἡ συνεργασία αὐτή ἀπέβη λίαν ἐπωφελής γιά τήν Ἐκκλησία, τήν κοινωνία καί τήν πατρίδα. Ἕνα τέτοιο παράδειγμα συνεργασίας μέ λαμπρά ἀποτελέσματα εἶναι καί ἡ συνάντηση τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου μέ τόν στρατηγό καί μετέπειτα αὐτοκράτορα Νικηφόρο Φωκᾶ, ἀπό τήν ὁποία προέκυψε ἡ οἰκοδόμηση τῆς Μονῆς τῆς Μεγίστης Λαύρας καί οὐσιαστικά ἡ ἵδρυση τῆς μοναστικῆς πολιτείας τοῦ Ἄθωνος.

Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος γεννήθηκε στήν Τραπεζοῦντα τοῦ Πόντου μεταξύ τοῦ 927 καί τοῦ 930. Σπούδασε

στήν Κωνσταντινούπολη καί μόνασε ἀρχικά στή Μονή τοῦ Κυμινᾶ, τῆς ὁποίας ἡγούμενος ἦταν ὁ Μιχαήλ Μαλεΐνος, θεῖος τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ. Ὁ Ἅγιος εἶχε βίαιο θάνατο ἀπό ἀτύχημα στή Μονή τῆς Λαύρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους τό ἔτος 1001. Οἱ βιογράφοι του καταγράφουν τήν ἔντονη παρουσία τῆς Παναγίας στή ζωή του καί τίς ἐμφανίσεις της, ὅταν τόν καθοδηγοῦσε νά κτίσει τό μοναστῆρι. Κοντά στή Μονή ὁ σημερινός ἐπισκέπτης μπορεῖ νά προισκυνήσει στό Ἁγίασμα, τό ὁποῖο ἀναβλύζει ἀπό τό σημεῖο ὅπου ὁ Ἀθανάσιος εἶδε τή μορφή τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Ὁ ἅγιος συνέγραψε τό θαυμαστό Τυπικό τῆς Μονῆς, πού θεωρεῖται τό θεμέλιο τοῦ Ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ, καθώς καί δύο ἄλλα σημαντικά κείμενα, τήν Ὑποτύπωση καί τήν Διατύπωση. Καταγράφονται πάμπολλα θαύματά του καί ἐν ζωῇ καί μετά τήν κοίμησή του. ¨Ο τάφος του βρίσκεται στό καθολικό τῆς Μεγίστης Λαύρας, ὅπου μπορεῖ νά προσκυνήσει ὁ εὐλαβής ἐπισκέπτης.

(Μιλάει για αυτόν ο γέρων Εφραίμ από τη σκήτη του αγίου ανδρέα από τις Καρυές στην εκπομπή του Μανώλη Μελινού στο Ρ/Σ Εκκλησίας).

Ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς, γόνος μεγάλης οἰκογενείας στρατηγῶν καί ἀρχόντων, βασίλευσε ἀπό τό 963 ἕως τό 969, ὁπότε δολοφονήθηκε. Στή σύντομη βασιλεία του δόξασε τό Ἑλληνορθόδοξο κράτος τῆς Ρωμανίας, αὐτὀ πού σήμερα ἀποκαλοῦμε Βυζαντινό. Ἦταν δίκαιος , αὐστηρός καί γενναῖος. Κατετρόπωσε ὅλους τούς ἐπιβουλευομένους τήν Ρωμηοσύνη καί κυρίως τούς Ἄραβες καί τούς Βουλγάρους. Ὡς στρατηγός τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β΄ ἐξεδίωξε τό 961 τούς Σαρακηνούς Ἄραβες ἀπό τήν Κρήτη, ἀπ’ ὅπου ἐξορμοῦσαν μέ πειρατικές διαθέσεις κατά τῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου ἀκόμη καί κατά τοῦ Ἄθωνος, ὅπου ὑπῆρχαν ἤδη ἀσκητές. Ὁ Γάλλος ἱστορικός Σλουμπερζέ στήν τριλογία του γιά τήν ἀκμή τοῦ Βυζαντίου κατά τόν 10ο αἰῶνα ἀφιερώνει ἕναν μεγάλο τόμο στή βιογραφία τοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ.

Ἡ συνάντηση τῶν δύο ἀνδρῶν ἔγινε στή Μονή τοῦ Κυμινᾶ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ὅταν ὁ Νικηφόρος ἐπερσκέφθη τόν θεῖο του Μιχαήλ Μαλεΐνο. Ὁ στρατηγός γοητεύθηκε ἀπό τήν ἀσκητική καί πνευματική μορφή τοῦ Ἀθανασίου καί τοῦ ὑποσχέθηκε ὅτι συντόμως θά ἐγκαταλείψει τά κοσμικά ἀξιώματα καί θά μονάσει κοντά του. Αὐτή ἡ ὑπόσχεση δέν τηρήθηκε, ὅμως ὁ σεβασμός τοῦ Νικηφόρου πρός τόν Ἅγιο παρέμεινε ἀδιάπτωτος καί ὁ δεσμός τους κατέστη ἰσχυρός. Τό 961 ὅταν ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἐστάλη στήν Κρήτη γιά νά τήν ἀπελευθερώσει ζήτησε μετ’ ἐπιτάσεως νά ἔχει κοντά του τόν Ἄγιο Ἀθανάσιο. Παρά τόν ἀρχικό δισταγμό του ὁ Ἅγιος ἦλθε στήν Κρήτη καί προσηύχευτο συνεχῶς ὑπέρ τῆς ἐπιτυχίας τῶν ἑλληνικῶν στρατευμάτων. Ὁ Νικηφόρος τόν ὑπεδέχθη μέ συγκίνηση καί τόν κράτησε κοντά του ἐπί μῆνες ὡς σύμβουλο. Ὅταν ἔπεσε ὁ Χάνδαξ, τό σημερινό Ἡράκλειο, οἱ Ἄραβες ὑπέγραψαν συνθήκη καί ἀπεχώρησαν ἀφήνοντας πολλά λάφυρα. Ἀπό αὐτά τά λάφυρα προῆλθαν τά πρῶτα χρήματα τά ὁποῖα ἔδωσε Ὁ Φωκᾶς στόν Ἀθανάσιο γιά τήν οἰκοδόμηση τῆς Λαύρας. Βλέπουμε, δηλαδή, ὅτι ὁ Ἅγιος εἶχε πατριωτικά αἰσθήματα καί βοήθησε πνευματικά στήν ἀπελευθέρωση ἑλληνικῶν ἐδαφῶν. Παρατηροῦμε ἐπίσης ὅτι ἡ ἵδρυση τοῦ πρώτου καί ἱστορικοῦ μοναστηριοῦ τοῦ Ἁγίου Ὄρους ὀφείλεται σέ χρήματα πού προῆλθαν ἀπό ἕναν ἀπελευθερωτικό ἀγῶνα τῶν Βυζαντινῶν Ρωμηῶν καί ἀπό τήν εὐλάβεια καί τό φιλομόιναχο πνεῦμα ἑνός στραηγοῦ καί μετέπειτα αὐτοκράτορος.

Ὅταν τό 963 ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς ἐστέφθη αὐτοκράτωρ, διότι ἦσαν ἀνήλικα τά τέκνα τοῦ ἀποθνόντος Ρωμανοῦ Β΄, τότε ὁ Ἀθανάσιος τόν ἐπεσκέφθη στήν Κωνσταντινούπολη καί ὁ βασιλεύς ἐξέδωσε Χρυθσόβουλλο, διά τοῦ ὁποίου χορηγήθηκε στήν Λαύρα βοήθεια ἐκ 244 χρυσῶν νομισμάτων. Στήν ἴδια Μονή παρεχωρήθη καί ἡ Μονή τῶν Περιστερῶν, ἡ ὁποία βρισκόταν στήν Θεσσαλονίκη. Κατά τήν ἐπίσκεψή του αὐτή ὁ Ἅγιος ἔλαβε ἀπό τόν Νικηφόρο βοήθεια χρηματική καί γιά τήν οἰκοδόμηση τοῦ Ναοῦ τοῦ Πρωτάτου, κατόπιν αἰτήματος τῶν μοναχῶν τῶν Καρυῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Γιά τήν ἀποπεράτωση τῆς Λαύρας, ἡ ὁποία ἔχει μορφή καστροπολιτείας, τόν Ἀθανάσιο βοήθησαν ἀργότερα καί ἄλλοι Ρωμαῖοι -Ρωμηοί αὐτοκράτορες, ὅπως ὁ Ἰωάννης Τσιμισκῆς, ὁ Βασίλειος Β΄ ὁ Μακεδών (Βουλγαροκτόνος), ὁ Μιχήλ Στ΄Στρατιωτικός, ὁ Κωνσταντῖνος Ι Δούκας καί ὁ Ἀλέξιος Α΄ Κομνηνός.

Ὁ Ἀθανάσιος ὅταν ἐπισκέφθηκε στή Βασιλεύουσα τόν νέο αὐτοκράτορα καί πνευματικό του φίλο τόν συνεβούλευσε νά διάγει «λιτῶς καί ἐν ταπεινώσει», νά μετανοεῖ καί νά ἐξομολογεῖται καθημερινῶς γιά ὅλες τίς ἁμαρτίες του καθώς καί γιά τό γεγονός ὅτι δέν ὑλοποίησε τήν ὑπόσχεσή του νά γίνει μοναχός. Ἐπίσης τοῦ ὑπέδειξε νά εἶναι ἐπεικής πρός τούς πολίτες καί νά κάνει ἐλεημοσύνες.

Στό Τυπικόν τῆς Μεγίστης Λαύρας, τό ὁποῖο ἐγράφη μεταξύ τοῦ 970 καί τοῦ 975 ὁ Ἀθανάσιος ἀναφέρεται τιμητικά καί στόν ἀοίδιμο πλέον Νικηφόρο. Τόν χαρακτηρίζει ζηλωτή τοῦ μοναχικοῦ βίου, μέγαν ἐν βασιλεῦσι καί πολύν τήν ἀνδρείαν καί τήν ἀρετήν, τόν ὁποῖον ὁ ἀπροιστοτέχνης Θεός τόν ἀξίωσε «ὡς γέρας ( βραβεῖον) ἄξιον» νά ἐκπορθήσει τίς βαρβαρικές πόλεις. Ὅμως δέν κατόρθωσε νά ἐπληρώσει τήν φιλόθεο πρόθεσή του νά γίνει μοναχός, διότι κατέλαβε «τά τῆς βασιλείας τῶν Ρωμαίων σκῆπτρα». Τόν ἐπαινεῖ ἐπίσης, διότι ἔζησε μέσα στόν κόσμο ὡς μοναχός μέ μακρές νηστεῖες καί κοιμώμενος κάτω στό σκληρό πάτωμα, γεγονός πού βεβαιώνουν καί οἱ βιογράφοι τοῦ αὐτοκράτορος Νικηφόρου. Ὁ Ἀγιος Ἀθανάσιος τιμᾶ τόν Νικηφόρο γράφοντας ὅτι ξεπέρασε τούς μοναχούς τῶν ὀρέων μέ τίς ἀγρυπνίες του , τίς συνεχεῖς γινυκλισίες καί μέ τήν σωφροσύνη του. Εἶναι πράγματι ἐντυπωσιακό ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη πνευματικότητα εἶχε τόσο βαθειά ἐπηρεάσει πολλούς Βυζαντινούς αὐτοκράτορες ὥσρτε ἄλλοι ἐξ αὐτῶν τελείωναν τόν βίο τους ἐνδυόμενοι τό μοναχικό σχῆμα καί ἄλλοι, ὅπως ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς, ζῶντας μέ νηστεία, ἄσκηση καί προσευχή. Παρά τό φιλομόναχο πνεῦμα του ὁ Νικηφόρος ὡς αὐτοκράτωρ ἐτάχθη κατά τῆς ἱδρύσεως πολλῶν Μονῶν μέσα στίς πόλεις καί εὐνόησε τήν ἵδρυση Μονῶν στήν ὕπαιθρο.

Ἡ ἐξύμνηση τοῦ ἤθους τοῦ Φωκᾶ ἀπό τόν Ἀγιο Ἀθανάσιο καί ἡ συγκίνηση γιά τό μαρτυρικό του τέλος -δολοφονήθηκε μετά ἀπό συνωμοσία συνεργτῶν του- ὁδήγησαν τόν ἁγιογράφο τοῦ Καθολικοῦ τῆς Λαύρας νά παραστήσει τόν Νικηφόρο μέ φωτοστέφανο Ἁγίου καί νά κρατεῖ στά χέρια του τό Χρυσόβουλλο-ἐπίσημο διάταγμα-μέ τό ὁποῖο δίδει χρηματική δωρεά γιά τήν ἀνέγερση τῆς Λαύρας. Ὅποιος ἐπισκέπτεται σήμερα τό Ἅγιον Ὄρος καί πολύ περισσότερο τήν ἀρχαιοτέρα Μονή, δηλ. τήν Μεγίστη Λαύρα, ἄς ἀνάβει ἕνα κερί ἐπικαλούμενος τήν βοήθεια τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου καί ἕνα ἄλλο κερί γιά νά ἀναπαυθεῖ ἡ ψυχή τοῦ ἐνδόξου καί εὐλαβοῦς αὐτοκράτορος Νικηφόρου Φωκᾶ. Ἡ Θεία Πρόνοια εὐδόκησε νά ἔχουμε τήν συνεργασία τῶν δύο αὐτῶν μορφῶν τῆς Ρωμηοσύνης γιά νά ἱδρυθεῖ καί νά ἀνθήσει ἡ ὀργανωμένη μοναστική κοινότητα τοῦ Ἄθωνος. Κάι γιά ἐκείνους πού διερωτῶνται ἄν ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί πρέπει νά ἀσχολούμεθα καί μέ τά ζητήματα τοῦ ἔθνους καί τῆς πατρίδος θυμίζω ὅτι ἡ Παναγία εὐλόγησε τήν ἵδρυση τοῦ πρώτου Ἀθωνικοῦ μοναστηριοῦ ἀπό τόν Ἄθανάσιο, ὁ ὁποῖος μόλις εἶχε γυρίσει ἀπό τήν ἀπελευθερωμένη Κρήτη. Ἕνας μοναχός, πού προσηύχετο γιά νά ἐνισχυθεῖ ὁ Νικηφόρος καί ὁ στρατός του κατά τῶν Σαρακηνῶν, ἔλαβε τήν μεγάλη εὐλογία ἀπό τήν Ὑπέρμαχο Στρατηγό τοῦ Γένους νά οἰκοδομήσει τό πρῶτο Ἀγορείτικο μοναστῆρι καί νά καταγράψει τίς ἀρχές πού διέπουν τά ἀθωνικά κοινόβια.

Ἄς εὐχηθοῦμε ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος νά πρεσβεύει ὑπέρ τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί τῶν εὐλαβῶν προσκυνητῶν του. Ἐπίσης ἄς προσευχηθοῦμε ὁ Ἐλληνορθόδοξος λαός μας νά βρεῖ καί σήμερα κυβερνῆτες μέ πίστη καί πατριωτισμό, ὅπως ὁ ἀοίδιμος Νικηφόρος Φωκᾶς.


Κ.Χ. ΙΟΥΝΙΟΣ 2010

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Παύλου Μοναχοῦ Λαυριώτου: Ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης, Στ΄ Ἔκδοση, Ἅγιον Ὄρος 2007.
2) Μοναχοῦ Νικοδήμου Μπιλάλη: Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης, τόμοι 2, Β΄ἔκδοσις, ἐκδ. Παρουσία, Ἀθῆναι 2000.
3) Γεωργίου Κρασανάκη: Ἅγιον Ὄρος, Ὅσιος Ἀθανάσιος καί Κρήτη, ἄρθρο στό περ. Πρωτᾶτον, ἀριθμ. 117, Καρυές 2010.

  antibaro.gr