Συγκριτική προσέγγισις τοῦ διαλόγου. Διαθρησκευτικός συγκριτισμός.Ὀρθοδοξία καί Ἰσλάμ. Π. Γεώργιος Καψάνης. Μέρος Ε'. (Περιέχεται μετάφραση στά Ἀραβικά). (الارثوذكسية والاسلام)

 Συγκριτική προσέγγισις τοῦ διαλόγου

Ὀρθοδοξία καί Ἰσλάμ

 Μέρος Ε'

1)Διαθρησκευτικός συγκριτισμός.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἶχε ἐκτενῆ συνομιλία μέ τούς ἐξισλαμισθέντας Χιόνας καί τούς παρεστῶτας Τούρκους. Τοῦ εἶχε ζητηθῆ νὰ ἐκθέση τήν Πίστι τῶν Χριστιανῶν.
Τό πρῶτο θέμα πού ἀνέπτυξε ὁ Ἅγιος ἦταν τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος: «Τό γοῦν μυστήριον τῆς καθ’ ἡμᾶς εὐσεβείας οὕτως ἔχει. Μόνος ὁ Θεός ἐστιν, ὁ ἀεί ὤν καί διαμένων εἰς τούς αἰῶνας... Αὐτός γοῦν ὁ Θεός, ὁ μόνος ἄναρχος, οὐκ ἔστιν ἄλογος· αὐτός ὁ Θεός, ὁ μόνος ἄναρχος, οὐκ ἔστιν ἄσοφος....».
 Καί ὡλοκλήρωσε τήν περί Ἁγίας Τριάδος ὁμολογία του μέ τό ἑξῆς συμπέρασμα: «Οὐκοῦν ὁ Θεός τρία, καί τά τρία ταῦτα εἷς ἐστι Θεός καί Δημιουργός»20.
Στήν συνέχεια ὁ Ἅγιος συνεπλήρωσε τήν ἔκθεσι τῆς Χριστιανικῆς Πίστεως μέ τήν διδασκαλία περί τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ ἀπαντῶν σέ ποικίλα ἐρωτήματα τῶν Τούρκων. Εἶναι σημαντικό νά λεχθῆ ἐδῶ ὅτι ὁ Ἅγιος δέν διελέγετο ἐπί ἴσοις ὅροις, ὅπως ἐμεῖς σήμερα, ἀλλά κάτω ἀπό συνθῆκες αἰχμαλωσίας, στερήσεων καί σωματικῶν κακώσεων21, καί παρ’ ὅλα αὐτά δέν ὑπέστειλε τό χριστιανικό του φρόνημα χάριν τῆς ὁποιαδήποτε γηίνης ἀπολαβῆς.
Ὁμιλοῦντες περί τοῦ Ἁγίου Γηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, θεωροῦμε ἀπαραίτητο νά ἐπισημάνουμε τήν θλιβερά παρανόησι μιᾶς ἐκφράσεως τοῦ Ἁγίου.
Ἐλέχθη ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος συνεφώνησε τάχα ὅτι «θά ἔλθῃ ποτέ ὁ χρόνος καθ’ ὅν θὰ ἐπέλθῃ ἡ μεταξύ αὐτῶν (Ὀρθοδόξων καί Ἰσλάμ) ἀλληλακατανόησις», τό ὁποῖον καί εὐχήθηκε νά ἔλθη σύντομα22. Μία τέτοια ἑρμηνεία τῶν λόγων τοῦ ἁγίου Γρηγορίου ἐξυπηρετεῖ βέβαια τούς στόχους τοῦ συγχρόνου ὀρθοδοξο-ισλαμικοῦ διαλόγου γιά «ἀλληλοκατανόησι».
Πρόκειται ὅμως γιά παρερμηνία. Στήν συνέχεια τοῦ κειμένου ὁ Ἅγιος ἑρμηνεύει τόν λόγο του «ἔσται ποτέ ὅτε συμφωνήσομεν ἀλλήλοις», λέγοντας: «Συνεθέμην γάρ μνησθείς τῆς τοῦ ἀποστόλου φωνῆς, ὅτι ἐπί «τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ πᾶν γόνυ κάμψει καί πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεται ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστός εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός»·  τοῦτο δ’ ἔσται πάντως ἐπί τῇ δευτέρᾳ παρουσίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ» ( Ἐπιστολή πρός τήν ἑαυτοῦ Ἐκκλησίαν, Ε.Π.Ε., τ. 7, σελ. 190). Αὐτά λέγει ὁ Ἅγιος, χωρις νά ὑπονοῆ καμμία ἀλληλοκατανόηση συγκρητιστικοῦ τύπου, ἀλλά ἐννοῶν τήν πραγματική ἐπίγνωση τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ ἀπό τό Ἰσλάμ.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ἄν καί εἶναι συνοπτικώτερος στίς διατυπώσεις αὐτῶν τῶν δύο δογμάτων, ὅμως εὐθύς ἐξ ἀρχῆς προβαίνει σέ δραστικώτερη ἀνασκευή τῆς διδασκαλίας τοῦ Ἰσλάμ περί τοῦ Θεοῦ καί περί τοῦ Χριστοῦ. Στήν συνέχεια ἀσχολεῖται καί μέ ἄλλα θέματα.
Προφανῶς προτάσσει τά δογματικά ἐπειδή τά θεωρεῖ ὡς θεμελιωδέστερα τῶν ἄλλων23.
Τέλος ὁ Πατριάχης Γεννάδιος Σχολάριος σέ καιρούς κατ’ ἐξοχή δίσεκτους γιά τούς Ὀρθοδόξους, διελέχθη μέ ἀξιωματούχους Μουσουλμάνους καί στήν συνέχεια ἐπέδωσε δύο κείμενα μεταφρασμένα στήν ἀραβική, στά ὁποῖα: α) πραγματεύεται ἐκτενῶς περί τῆς μόνης σωτηρίου ὁδοῦ, τῆς πίστεως τῶν Χριστιανῶν, καί β) ἐκθέτει συνοπτικῶς τήν Χριστιανική διδασκαλία. Στά κείμενα αὐτά παρουσιάζεται ἡ διδασκαλία περί Ἁγίας Τριάδος καί περί τῆς θεανθρωπότητος τοῦ Χριστοῦ μέ σαφήνεια καί ὡς μοναδική πίστις πού ὁδηγεῖ στήν σωτηρία.
Ἐκτός τούτων ὁ ἱερός Γεννάδιος ἄφησε καί τρίτο κείμενο- διάλογο, περί τῆς θεότητος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μέ κάποιον μουσουλμάνο λόγιο στρατιώτη24.
Ὅταν κάποιος συγκρίνει τό θεολογικό πλαίσιο, μέσα στό ὁποῖο πραγματοποιεῖται ὁ σημερινός ὀρθοδοξο-ισλαμικός διάλογος, μέ τήν θεολογία πού διέπει ὅλους τούς ἀνωτέρω διαλόγους τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας, διαπιστώνει μέ πολλή λύπη ὅτι προωθεῖται ἕνας σοβαρώτατος διαθρησκευτικός συγκρητισμός. Πρῶτον, διότι παρασιωπῶνται καί δέν συζητοῦνται τά καιριώτατα αὐτά θέματα τῆς Πίστεως, καί δεύτερον, διότι ἡ παραδρομή των ἀπό τούς Ὀρθοδόξους ὑποδηλώνει «ἀναισθησία τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας»  (π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ). Δέν φανερώνουν ἄραγε συγκρητισμό οἱ κατώτερω ἐκφράσεις πού ἐνδεικτικῶς παραθέτουμε;
«Ὁ λόγος τῆς θρησκείας ἀποκαθιστᾶ τήν πνευματικήν ἰσορροπίαν τοῦ ἀνθρώπου»25. Ἀναρρωτώμεθα: καί ὁ λόγος τῆς θρησκείας τοῦ Ἰσλάμ;
«Οἱ δύο θρησκεῖες ἀποτελοῦν γιά τούς πιστούς τους δύο πλήρεις κύκλους πνευματικῆς ζωῆς..... Ἡ ἑτερόκεντρη αὐτή ἀφετηρία συντηρεῖ μία ἀναντίρρητη διπολικότητα στήν προσέγγιση ὅλων τῶν θεμάτων... Βεβαίως, ἡ προτροπή τῆς συμπτῶσεως τῶν κέντρων τῶν δύο κύκλων δέν εἶναι ὁρατή οὔτε στό ἐγγύς μέλλον.
Ὑπάρχει ὅμως ἡ δυνατότητα οἱ ἑτερόκεντροι αὐτοί κύκλοι νά μή παραμείνουν ἁπλῶς ἑφαπτόμενοι, ἀλλά νά καταστοῦν τεμνόμενοι κύκλοι μέ συνεχῶς διευρυνόμενο τό κοινό τμῆμα τους26. Δέν εἶναι λοιπόν πιθανόν νά γίνουν ὁμόκεντροι, ἔστω καί ἐάν ὁ Σεβ. Ἑλβετίας δέν τό βλέπει πιθανόν στό ἐγγύς μέλλον, ἐφ’ ὅσον ἤδη ἡ τομή τῶν κύκλων δέν ἀφορᾶ μόνο πρακτικά ζητήματα, ἀλλά καί θέματα πίστεως;
«Οἱ θρησκείες μας δέν εἶναι πρόθυμες νά διαταράξουν τή θεία εἰρήνη τοῦ οὐρανοῦ γιά νά ὑπηρετήσουν τήν ἀπαράδεκτη πολεμική ὑστερία τῶν ἀρχόντων τῆς γῆς»27. Ἀναρωτώμεθα: Ποιά κατάστασις χαρακτηρίζεται ὡς θεία εἰρήνη τοῦ οὐρανοῦ;

 ___________________________________________________________________________________________

20.Διάλεξις πρός τούς ἀθέους Χιόνος, Ε.Π.Ε. τ. 7, σελ 212 καί 216.
21.Ἐπιστολή πρός τήν ἑαυτοῦ Ἐκκλησίαν, ἔνθ’ ἀνωτ. σελ. 164.
22. Ἐπίσκεψις, 510 (31.10.1994) σελ. 7.
23. Περί αἱρέσεων, Ε.Π.Ε., τ. 2, σελ. 310-314.
24. Γιά τά τρία αὐτά κείμενα βλ. Γενναδίου Σχολαρίου, Ἅπαντα τά εὑρισκόμενα, ἐκδιδόμενα ὑπό τῶν  Louis Petit, X.A.  Siderides καί Martin Jugie,  τόμος 3, Paris 1930, σελ.434-475.
25. Ἐπίσκεψις, 532 (30.6.1996) σελ.11
26. Μητρ. Ἑλβετίας, ἔνθ’ ἀνωτ. σελ. 186.
27. Ἐπίσκεψις, 532 (30.6.1996) σελ. 15.

Ὀρθοδοξία καί Ἰσλάμ

Ἱερὰ Μονὴ Ὁσίου Γρηγορίου

Ἅγιον Ὄρος 1997

 σελ. 16-23

Ἀκολουθεί μετάφραση τοῦ κειμένου στά Ἀραβικά ἀπό τόν π. Ἀθανάσιο Χενείν


سار القديسون على نهج أخر مختلف تماما عن المعاصرين فى علاقتهم بالاسلام. كانوا يعترفون بالايمان المستقيم فى وقت عصيب كان من مصلحة الارثوذكس فيه أن يصمتوا أمام سلطة الاحتلال الاسلامى للشرق ولليونان. لم يصمتوا وجاهروا بالثالوث القدوس وبالعقيدة الخرستولوجية ولم يقدموا أية تنازلات فيما يخص عقيدة الايمان المستقيم الارثوذكسى ’ لقد كلفهم هذا الأمر حياتهم.

اذا ما ذكرنا القديسون الشهداء الجدد فسنجد أمثلة رائعة منيرة. القديس نيقوديموس الأثوسى يلخص موقف الشهداء الجدد أبان الاحتلال التركى-الاسلامى لليونان قائلا (لقد استشهد وا من أجل الايمان بالثالوث ’وسفكوا دمائهم من أجل اسم ربنا يسوع المسيح ’ بينما الشهداء الاوائل قد جاهدوا ضد الوثنية وعبادة الاوثان ’ فأن الشهداء الجدد قد ماتوا بسبب وقوفهم ضد التوحيد الغير التقى والذى من السهل أن يخدع البسطاء).لقد تحاور القديس غريغوريوس بالاماس كثيرا مع بعض الذين أسلموا ومع القادة الاتراك ’ الذين طلبوا منه عرض ايمان المسيحيين.قام القديس بشرح الايمان ومن أول الموضوعات التى عرضها الايمان بالثالوث القدوس (ان سر التقوى عندنا هو كالأتى ’الله واحد وهو الذائم الأحد والكائن الى دهر  الداهر ين ....الله الذى لا بداية له وحده لم يكن بلا عقل (اللوغوس)والله الذى لا بداية له لم يكن بلا حكمة (الروح القدس)........) ووصل الى شرح الثالوث القدوس قائلا (ان الله ثالوث ولكن الثالوث هو الله الواحد والخالق  ).قام القديس بالاماس بعرض الايمان الخرستولوجى والاجابة على الكثير من أسئلة الاتراك.يجب أن نلاحظ أن القديس لا يتحاور فى أجواء حرية ومساواة كما اليوم’ ولكن يتحاور فى ظروف سبى وعوز وتعذيب ’ بالرغم من ذلك كله لم يضحوا بايمانهم المستقيم من اجل الراحة الوقتية بل واظبوا ليل نهار على تفتيش الكتب فوجدوا فيها حياة دائمة.

لقد أساء البعض تفسير  بعض عبارات القديس بالاماس ’ حينما قالوا انه قد تنباء بزمن يأتى سيتفاهم فيه المسيحيون الارثوذكس والاسلام وأن هذا الوقت سيأتى عاجلا......ان هذا التفسير لكلام القديس بالاماس يخدم اهداف اتباع الحوار الارثوذكسى -الاسلامى .يقوم القديس بشرح قصده فى سياق النص قائلا ( ان كل ركبة ستسجد لاسم يسوع المسيح ويعترف كل لسان ان يسوع هو الرب لمجد الله الأب ).يدعوا بالاماس الاسلام الى الاعتراف الصريح بلاهوت المسيح.

القديس يوحنا الدمشقى تكلم عن تعاليم الاسلام  عن الله وعن المسيح ’ بعد أن شرح الايمان الارثوذكسى .لقد شرح بداية العقائد الاساسية للارثوذكسية وهو يعيش فى ارض سوريا التى صارت تحت سلطة العرب.

لقد تحاور الدمشقى مع كبار المسلمين  وقدم كتابين مترجمين باللغة العربية ويشرح فيهما ان الطريق الوحيد للخلاص هو طريق المسيحيين ’ ويشرح الايمان المسيحى والثالوث والتجسد المسيح على أنه الايمان الوحيد الذى يؤدى الى الخلاص مكا كتب عن الاسلام على أنه البجعة المائة من البجع المسيحية وهذه قضية تحتاج الى بحث معمق لكى نعرف من هم الهراطقة المسيحيون الشرقيون الغير الخلقيدونيين الذين ساهموا فى نشأة الاسلام.

لقد ترك لنا القديس جيناديوس نص حوار حول لاهوت ربنا يسوع  المسيح بينه وبين قائد عسكرى تركى مثقف. حينما نقارن بين هذه الحوارات وما يجرى الأن من حوار اسلامى –ارثوذكسى ’ نخلص  وبحزن كبير الى انه  ما يجرى ليس حوارا لاهوتيا ’ بل تلفيقا لاسباب غير سياسية طائفية ونفسية وغير لاهوتية.

سنقوم باقتباس بعص العبارات من الحوار الاكاديمى المذكور لكى نرى مدى تطابقها مع الايمان الارثوذكسى والتراث الابائى ومن هذه العبارات :

1 –(ان الفكر الدينى يجدد التوازن الروحى عند الانسان ) ونحن نتسأل هل الفكر الدينى الاسلامى يجدد التوازن الروحى الانسانى ؟

2 –(تشكل الدياناتان للمؤمنين بها دائرتين متكاملتين فى الحياة الروحية.....أن تلاقى الدائرتين  ليس أمرا منظورا فى المستقبل القريب وليس  هناك مجالات لأن تلتقى الدائرتان ولكن يمكن أن يتعاونوا فى سبل مشتركة.لا يرى المتروبوليت أى أمل فى االقاء لأانه ’ مجالات اللقاء لا ترتبط فقط بقضايا عملية بل بعقائد ايمانية.

3 –ان دياناتينا لا تحدوهم الرغبة فى أن يتسببوا فى ارباك السلام الالهى  السماوى لكى يخدموا الهيستيريا الحربية لرؤساء هذه الأرض).نتسأل : ما هى الحالة الواقعية التى نسميها السلام الالهى السماوى ؟

3- مفهوم تلاقى القيم بين الديانتين هل هو خطأ مأساوى أم محسنات لفظية بلا مضمون ؟

Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο  Ἀναβάσεις

Γιά νά διαβάσετε τά ὑπόλοιπα πατήστε  Ὀρθοδοξία καί Ἰσλάμ- π. Γεώργιος Καψάνης