῾Η διάκρισις καί ἐπιλογή, ἀποτελεῖ δημιουργία. Αἱρέσεις καί σχίσματα ἐν τῷ χριστιανισμῶ. Κεφάλαιο Α'. Μέρος Β'. Πέτρος Μοναχός Γρηγοριάτης

 «῾Η διάκρισις καί ἐπιλογή, ἀποτελεῖ δημιουργία»

Αἱρέσεις καί σχίσματα ἐν τῷ χριστιανισμῶ

Μοναχός Πέτρος Γρηγοριάτης

῾Ο Χριστός, κατά τόν Μαρκίωνα, ἐνεφανίσθη μέ φαινομενικό σῶμα καί φαινομενικῶς ἐσταυρώθη. 'Απέδιδεν εἰς αὐτόν πραγματικήν σωτηριώδη ἐνέργειαν. ῎Απέρριπτε τά βιβλία τῆς Π. Διαθήκης καί μερικά τῆς Νέας. ῎Εδέχετο τό Εὐαγγέλιον τοῦ Λουκᾶ καί δέκα (10) ἐπιστολάς τοῦ 'Αποστόλου Παύλου, ὅστις ἦτο ὁ μόνος ὁποῖος ἐννόησε τόν Χριστόν, ἐνῶ οἱ ἄλλοι ἐπανέπεσον εἰς τόν 'Ιουδαϊσμόν.
῞Ιδρυσεν ἰδιαιτέραν 'Εκκλησίαν. ῾Η διάκρισις κλήρου καί λαοῦ ἦτο ἀσαφής καί τήν Θ. Εύχαριστίαν ἐτέλει μέ ἄρτον καί ὕδωρ, μεταβάλλων τούς λόγους τοῦ Χριστοῦ «τοῦτο ἐστί τό Σῶμα μου», εἰς «τοῦτο ἐστί τό σχῆμα τοῦ σώματός μουὅ» καί ἀπήτει ἀσκητικόν βίον.
Αἱ κοινότητες τῶν Μαρκιωνιτῶν διετηρήθησαν μέχρι της δ$ ἐκατ/ρίδος, ὅτε ὁ Μ. Κων/ντῖνος ἀπηγόρευσε τόν Μαρκιωνισμόν. 'Εν τῇ 'Ανατολῇ διετηρήθησαν μέχρι τῆς ζ΄ ἑκατ/ρίδος, ὅτε τῇ μεσολαβήσει συμπληρωματικῶν παραγόντων, παρή-γαγον τόν «Παυλικιανισμόν», ἐνῶ ἐν τῇ Δύσει συνεχωνεύθη-σαν μετά τῶν Μανιχαίων.
῾Η διδασκαλία τῶν Γνωστικῶν καί Μαρκίωνος, εἶχε θεολογικήν σημασίαν, διότι ἐπραγματεύοντο περί Θεοῦ, δημιουργίας, πτώσεως, σωτηρίας καί ἔσχατου, ἕνα σύστημα δογματικῆς διάφορον πρός τήν Χριστιανική διδασκαλίαν. 'Ιδίως διέφερεν εἰς τά κύρια σημεῖα:
α) οἱ Γνωστικοί διέκρινον ἀπό τοῦ Θεοῦ τόν δημιουργόν καί ἀπέρριπτον τήν Π. Διαθήκη κατά συνέπεια καί τάς Μεσσιανικάς προφητείας ἐπί τῶν ὁποίων ἡ Χριστιανική θρησκεία ἐστήριζε τό κῦρος της καί ἐταύτιζεν ἀμφότερα, καί δημιουργόν καί Π. Διαθήκη τήν ὁποίαν ἐθεώρει βιβλίον ἀποκαλύψεως.
β) Οἱ Γνωστικοί ἐδέχοντο φαινομενικήν ἐναθρώπισιν καί φαινομενική Σταύρωσιν τοῦ Σωτῆρος, ἐν ἀντιθέσει πρός τήν Χριστιανική θρησκείαν ἡ ὁποία ἐδέχετο ἀμφότερα ὡς πραγματικά καί τήν διά τοῦ 'Ιησοῦ Χριστοῦ πραγματικήν σωτηρίαν τοῦ ἀνθρώπου.
 Πρός καταπολέμησιν τῶν λεχθέντων, ἡ 'Εκκλησία μετεχειρίσθη τά ἑπόμενα τρία μέσα. α) Τόν ἐπισκοπικόν βαθμόν β) τό Σύμβολο τῆς πίστεως καί
γ) τόν κανόνα τῆς Κ. Διαθήκης, ἅτινα ἔγιναν τά τρία διακριτικά γνωρίσματα τῶν ἀληθῶν Χριστιανῶν. ῾
Ο κατά τῶν Γνωστικῶν καί Μαρκίωνος ἀγών, εἶχε καί ἀντίθετον ἀντίδρασιν. ῾Η ἰδέα ὅτι «ἐγγύς ὁ Κύριος» καί αἱ ἐπελθοῦσαι ἐνθουσιατικαί τάσεις, ἤρχισαν νά ὑποχωροῦν, καί ἡ 'Εκκλησία πρός ἐξαφάνισιν αὐτῶν, ἔλαβε μέτρα περί τῶν βαρέων ἁμαρτημάτων περιορίσασα αὐτά εἰς τρία.
α) Τήν ἐκ τοῦ Χριστιανισμοῦ ἔκπτωσιν, β) τήν ἀκολασίαν καί γ) τόν φόνον. Οἱ περιπίπτοντες εἰς ἕνα ἐκ τούτων δέν ἀπεκλείοντο ὁλοτελῶς, ἀλλά εἰς ἰσόβιον μετάνοιαν. 'Ενα-ντίων τῶν μέτρων τούτων ἐπαρουσιάσθησαν ἀντιδράσεις.
῾Ιδρυτής τοῦ «Μανιχαϊσμοῦ» ἦτο ὁ Πέρσης Μάνης. Οὗτος θεωρῶν τάς προηγουμένας θρησκείας ὡς ἐλλειπῆ, ἠσθάνθη πρῶτον, ὅτι οἱ ἰδρυταί αὐτῶν δέν ἄφησαν συγγραφάς ('Ιησοῦς, Ζωροάστρης, Βούδας) ὥστε νά γνωρίζωμε γνησίαν τήν διδασκαλία αὐτῶν, καί δεύτερον ὁ Χριστιανισμός δέν εἶχεν εἰσχωρήσει εἰς τήν ῎Απω 'Ανατολή καί ὀ Βουδισμός εἰς τήν Δύσιν, ἐσκεύφθη ν' ἀναπληρώσῃ τάς ἐλλείψεις ταύτας καί ἑνώσῃ θρησκευτικῶς 'Ανατολήν καί Δύσιν.

'Εκήρυξε τήν διδασκαλίαν του διά συγγραφῶν καί τῶν μαθητῶν αὐτοῦ. Τό 276 προσέκρουσεν εἰς τήν ἀντίδρασιν των ῾Ιερέων τῆς περσικῆς θρησκείας, κατηγορήθη καί κατεδικάσθη εἰς τόν διά σταυροῦ θάνατον ὡς μάγος.
῾Ο Μάνης ἐθεώρει τάς ἄλλας θρησκείας ὡς προπαρασκευ-αστικά στάδια καί προδρόμους αὐτοῦ, τόν Βούδα, Ζωροάστρην καί 'Ιησοῦν, ἑαυτόν δέ, ὡς τόν ὑπό τοῦ 'Ιησοῦ προαγγελθέντα «παράκλητον». Τήν διδασκαλίαν του διεμόρφου ἀναλόγως τῶν λαῶν εἰς τούς ὁποίους ἐδίδασκεν.
Κατά τήν γ΄ ἑκατ/ρίδα, προὐκλήθη τό ζήτημα, πόθεν τό κακόν ἐπί τῆς γῆς. ῾Η 'Εκκλησία ἀνῆγε τήν ἀρχήν εἰς τήν ἐλευθέραν θέλησιν  τοῦ ἀνθρώπου (πτῶσις τῶν πρωτοπλάστων), οἱ Γνωστικοί, ὅτι ὁ κόσμος ἦτο δημιούργημα κατωτέρου θεοῦ, προελθόντος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ. ῾Ο Μάνης, συμφώνως πρός τόν αὐστηρόν περσικόν διαλυσμόν, ἐδέχθη ἀνεξάρτητον καί αὐτοτελῆ κακόν θεόν.
Τό ἀπόλυτον ἀγαθόν καί τό ἀπόλυτον κακόν εὑρίσκονται ἀπέναντι ἀλλήλων (φῶς καί σκότος), δι' αὐτό ἀπέρριπτε τήν ἐλευθέραν θέλησιν τοῦ ἀνθρώπου. Δέν παρεδέχετο 'Εκκλησίαν, ἱεροτελεστίας, εἰκόνας, ἁγίους, λείψανα. Μόνη λατρεία ἡ ἰδιωτική προσευχή.
῾Εορταί ἦσαν αἱ ἡμέραι τῆς συναθροίσεως τοῦ βήματος.῾Η ἑορτή τοῦ Πάσχα δέν ἦτο ὑποχρεωτική. Διηροῦντο εἰς δύο κατηγορίας, κατηχουμένους καί τελείους ἤ ἐκλεκτούς, οἱ ὁποῖοι εἶχον ἰδιαιτέρας συναθροίσεις μέ μυστικόν περιεχόμενον.

῾Ο μανιχαϊσμός διεδόθη πρός 'Ανατολάς μέχρι τῆς Κίνας καί πρός Δυσμάς μέχρι τῆς 'Ισπανίας καί Ν. Γαλλίας. ὁ Διοκλητιανός κατά τήν δ΄ ἑκατ/ρίδα, πρῶτος κατεδίκασε τόν μανιχαϊσμόν. Τελικά τήν στ΄ ἑκατ/ρίδα, ἐπί διωγμῶν 'Ιουστίνου - 'Ιουστιανοῦ (523) ἐπέφερον τό ἐπιδιωκόμενον ἀποτελέσμα.
Κατά τῶν βαρέων ἁμαρτημάτων ἀντίδρασιν ἐπεχείρσεν ὁ «Μοντανισμός». ῾Ιδρυτής τοῦ Μοντανισμοῦ, ἦτο ὁ Μοντανός περί τό 170 μ.χ παρουσιασθείς ὡς ἐκκλησιαστικός ἀναμορφωτής. ῾Η κίνησις αὐτοῦ ἀρχικῶς ὠνομάσθη «αἵρεσις τῶν Φρύγων ἤ καταφρύγων».
Δέν ἦτο ὅμως αἵρεσις, ἀλλά σχίσμα διότι δέν ἔθιγε τήν δογματική διδασκαλίαν. ῾Ο Μοντανός ἤθελε νά διατηρήσῃ τάς ἐνθουσιαστικάς τάσεις καί ἐκδηλώσεις αὐτῶν, κατά συνέπειαν καί τήν αὐστηρότητα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου, δι' αὐτό ὠνομάσθησαν «Παλαιοχριστιανοί». ῾
Ο Μοντανός εἶχεν ἐκστάσεις, ὀράσεις καί προφητείας. Παρουσίαζεν ἑαυτόν ὡς ὄργανον τοῦ Θεοῦ τοῦ «Παρακλήτου» καί ὅτι διά τοῦ στόματος αὐτοῦ ὠμίλει ὁ Θεός εἰς πρῶτο πρόσωπον. Διετήρει τήν ἀντίληψιν, ὅτι τά βαρέα ἁμαρτήματα εἶναι περισσότερα τῶν τριῶν καί κατηγόρει τήν 'Εκκλησίαν ἡ ὁποία συνεχώρει αὐτά.
Οἱ Μοντανισταί εἶχον γενικήν ῾Ιερωσύνην, ἦσαν ἅπαντες ῾Ιερεῖς. Βραδύτρερον ἀπέκτησαν εἰδικήν ῾Ιερωσύνην ὁμοίαν πρός τήν τῆς 'Εκκλησίας, περιελάμβον ὅμως ἄνδρας καί γυναῖκας. Εἰς τἠν λατρείαν εἶχον τήν προφητείαν, ἥτις βραδύτερον ἔλαβε τυπικήν καί τελετουργική μορφήν.
Τό βάπτισμα ἐγένετο εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Μοντανοῦ καί τῆς Πρίσκιλλας. Μερίς δέ αὐτῶν ἐτέλουν τήν Θ. Εὐχαριστίαν μέ ἄρτον καί τυρόν, δι' αὐτό καί ὠνομάσθησαν «ἀρτοτυρῖται». 'Εν τῇ εὑρέσει τοῦ Πάσχα τήν 14ην τοῦ ἑβραϊκοῦ μηνός Νισάν, ὥρισαν μονίμως τήν 6ην 'Απριλίου, καί ἑώρταζον τήν ἐπομένη Κυριακήν τό Πάσχα, ἀλλ' ὡς κυρίαν ἑορτήν εἶχον τήν Πεντηκοστήν.
Ηὔξησαν τόν ἀσκητισμόν καί ἐζήτουν τό μαρτύριον. Αἱ προφητεῖαι τῶν μοντανιστῶν ἐκ τῶν πρωτέρων παρασκευασθεῖσαι, ἀπετέλεσαν ἰδιαιτέραν ῾Αγίαν Γραφήν ἀνωτέραν τῶν Εὐαγγελίων. Περί τό 170 μ.χ ἐν 'Ασίᾳ, συνῆλθον Σύνοδοι αἱ ὁποῖαι κατεδίκασαν καί ἀφώρισαν τόν μοντανισμόν.
῾Ο μοντανισμός διεδόθη παντοῦ καί εἰς τήν Δύσιν (Ρώμη, Γαλλία, Β. 'Αφρική).
 'Εν τῇ Δύσει εὗρεν ἀπήχησιν χάριν τῶν συγ-γραμμάτων τοῦ Τερτυλλιανοῦ, ὅστις τό 207, ἔγινε μοντανιστής. Διετηρήθησαν ἐν τῇ Δύσει μέχρι τῆς στ΄ ἑκατ/ρίδος καί ἐν τῇ 'Ανατολῇ μέχρι τῆς θ΄ ἑκατ/ρίδος.
῾Η ἀντιμετώπισις τῶν βαρέων ἁμαρτημάτων ἐγένετο θέμα διαφωνιῶν καί ἐρίδων, μεταξύ 'Ιππολύτου καί Καλλίστου, ὅστις ἐζήτει νά ἐπιβάλῃ τήν ἄφεσιν τῶν βαρέων ἁμαρτημάτων εἰς ὁλόκληρον τήν Δύσιν, μέ ἀποτέλεσμα νά προκύψῃ τό 220 σχίσμα καλούμενον «σχίσμα 'Ιππολύτου».
'Εκ τοῦ γεγονότος τούτου ἀναζωογονήθησαν αἱ μοντανιστισταί ἰδέαι, καί διά τοῦ Νοβατιανοῦ  ἐγένοντο αὐστηροτέρων ἀρχῶν. Σύνοδος ἐνέκρινε τήν συγκατάβασιν τῆς 'Εκκλησίας νά δέχεται εἰς τούς κόλπους της τούς ἰσοβίως μετανοῦντας εἰς τήν ἐπιθανάτιον κλίνην καί ἀνεθεμάτισε τούς ἀντιθέτους.
Οἱ Νοβατιανοί ὠνόμαζον ἑαυτούς «καθαρούς» καί ἀνεβάπτιζον τούς ἐπανερχομένους. Τελικά περί τοῦ τρόπου ἐπιστροφῆς αὐτῶν εἰς τήν 'Εκλησίαν ἠσχολήθη ἡ Α΄ Οἰκ/νική Σύνοδος.
Οἱ Νοβατιανοί διετηρήθησαν μέχρι της γ΄ ἑκατ/ρίδος, ἐν δέ τῇ Μ. 'Ασίᾳ ἡνώθησαν μέ τά λείψανα τῶν Μοντανιστῶν.
῾Η διαφορά μεταξύ 'Εκκλησίας καί ὁμολογητῶν, οἱ ὁποῖοι δι' ἐπιστολῶν συνεχώρουν τά βαρέα ἁμαρτήματα, ἐπροκάλεσαν ἀντιδράσεις, καί οὕτως ἐσχηματίσθησαν σχισματικαί ὁμάδες, αἱ ὁποῖαι μέ πραγματικόν ἀρχηγόν τόν ἐν Καρχιδόνι πρεσβύτερον Ναβᾶτον, διάφορον τοῦ Ρώμης Νοβατιανοῦ, φανερός δέ ἀρχηγός, ὁ λαϊκός Φιλικίσσιμος, ὁ ὁποῖος ἐχειροτονήθη ἐν ἀπουσίᾳ τοῦ ἐπισκόπου Κυπριανοῦ, εἰς Διάκονον.
Τό σχίσμα του ὠνομάσθη «σχίσμα τοῦ Φιλικισσίμου». ῾Ο Κυπριανός ἐπανελθών συνεκάλεσε Σύνοδον ἡ ὁποία ἔλαβεν ἀποφάσεις περί τῶν ἐκπεσόντων Χριστιανῶν καί ἀφώρισε τούς σχισματικούς.
῞Ετερον ζήτημα ἐτέθη τό πῶς πρέπει νά γίνεται δεκτός ὁ δεχθείς βάπτισμα αἱρετικῆς 'Εκκλησίας. Αἱ γνῶμαι διηρέθησαν διά τό βάπτισμα τῶν Μοντανιστῶν. ῾Η Ρώμη ἐδέχθη τό βάπτισμα ὡς ἔγκυρον. ῾Η Σύνοδος τῆς Καρχιδόνος τό 220 τό ἀπέρριψεν ὡς ἄκυρον, ὁμοῦ μετά τῶν γνωστικῶν καί μαρκιωνιτῶν. Τελικά τοῦ ζητήματος ἐπελήφθη ἡ Β΄ Οἰκ/νική Σύνοδος τό 381, ὁρίσασα τίνων αἱρετικῶν τό βάπτισμα εἶναι ἔγκυρον.
῾Ο 'Αλεξανδρείας Πέτρος, ἐφάνει διαλλακτικώτερος πρός τούς ἐκπεσόντας Χριστιανούς,  ἐν ἀντιθέσει πρός τόν Λυκοπόλεως τῆς Αἰγύπτου, Μελέτιον ὁ ὁποῖος ὑπεστήριζεν αὐστηράς ἀρχάς. Τούς ἐδέχετο εἰς πρόσκαιρον μετάνοιαν καί ἀπήτει πραγματικήν μεταμέλειαν καί ἔργα ἐξ αὐτῆς.
῾Ο Μελέτιος προσέδιδε μοντανιστικήν χροιάν εἰς τάς ἰδέας του, διότι ἐζήτει τό μαρτύριον, ἐν ἀντιθέσει πρός τόν Πέτρον ὅστις ἀπέφευγε, καί διά τῆς φυγῆς του ὁ Μελέτιος τόν κατηγόρει ὡς ἐκπεσόντα.
῾Ο Πέτρος καθήρεσε τόν Μελέτιον καί οὕτω προέκυψε τό λεγόμενο «Μελετιανόν σχίσμα».῾Ο Μελέτιος συλληφθείς ὑπό τῶν Ρωμαίων ὠδηγήθη εἰς Παλαιστύνην, ἔνθα τό σχίσμα του εὗρε μεγάλη διάδοσιν. Τό 311 ἐπέστρεψεν εἰς Αἴγυπτον, ὅπου τό σχίσμα του ἐπεξετάθη εἰς ὅλην τήν χώραν. 'Εχειροτόνησε ἐπισκόπους καί ὠνόμαζε τήν 'Εκκλησία των «'Εκκλησία μαρτύρων». Μετά τόν θάνατόν του οἱ ὁπαδοί του ἦλθον εἰς σχέσεις μέ τούς 'Αρειανούς.
Συνεχιζομένων τῶν ἐρίδων, ἐν Καρχιδόνι ἐνεφανίσθη ἕτερον ζήτημα. ῾Ο Καρχιδόνιος Μενσούριος ἀρχάς δ΄ ἑκατ/ρίδος καί ὁ ἀρχηδιάκονος Καικιλιανός, ἐδέχοντο ὅτι ἀντί νά ἀρνῆταί τις εἰς τά ὄργανα τῆς ἐξουσίας τήν παράδοσιν τῶν ἱερῶν βιβλίων καί κινδυνεύει νά ὑποστῇ μαρτύριον, δύναται νά ἀντικαθιστᾷ αὐτά δι' ἄλλων καί κυρίως αἱρετικῶν, καί κατεδίκαζον τήν ἐπιζήτησιν τοῦ μαρτυρίου.

Αἱ ἰδέαι αὐταί προσέκρουον εἰς τήν αὐστηράν μερίδα, ἥτις ἐθεώρει τήν παράδοσιν τῶν ἱερῶν βιβλίων καί σκευῶν, ὡς ἔκπτωσιν ἐκ τοῦ Χριστιανισμοῦ, οἱ δέ ἐπιζητοῦντες καί ἐπιτυγχάνοντες τοῦ μαρτυρίου, ἦσαν ἄξιοι μεγαλυτέρας τιμῆς, σύμφωνα μέ τάς ἰδέας τοῦ Μοντανισμοῦ.Ἐκ τῆς μερίδος ταύτης βραδύτερον προῆλθον «οἱ περιπλανώμενοι», οἵτινες παρεκάλουν τούς διαβάτας νά τούς φονεύσουν καί ἐν ἀνάγκῃ ἐφόνευον ἑαυτούς. 'Εκ τῶν ἐρίδων τούτων ἐπῆλθε σχίσμα.

῾Η αὐστηροτέρα μερίς ὠνόμαζεν ἑαυτήν, ὡς καί οἱ μελετιανοί, «ἐκκλησία μαρτύρων». Πρωτεύων πρόσωπον ἦτο ὁ Δονᾶτος ἐπίσκοπος Μαύρων Καλυβῶν. 'Επίσκοπος τῆς ἑτέρας μερίδος, ἦτο ἕτερος Δονᾶτος ὁ Μέγας, διά τοῦ ὁποίου τό σχίσμα ἐπεξετάθη εἰς ὁλόκληρον τήν Β. 'Αφρική, καί ἐκ τοῦ ὀνόματος τῶν δύο Δονάτων, ἔλαβε τό ὄνομα «Σχίσμα Δονατιστῶν». Διά τό σχίσμα τοῦτο συνῆλθον δύο Σύνοδοι ἐν Λατερανῷ 313 καί Ἀρελάτῃ τῆς Ν. Γαλλίας τό 414, κηρυχθεῖσαι ἀμφότεραι κατά τῶν Δονατιστῶν. Τά δύο σχίσματα μελετιανῶν καί Δονατιστῶν, ἦσαν αἱ τελευταῖαι δραστηριότη-τες τῆς μεγάλης μοντανιστικῆς κινήσεως.

Ἐπιμέλεια κειμένου   Αναβάσεις

________________________________________________

Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.

Διαβάστε τά ὑπόλοιπα πατῶντας  Αἱρέσεις καί σχίσματα - Μον.Πέτρος Γρηγοριάτης