Ἡ προσευχή τῆς μετανοίας. «Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου». Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε

Ἡ προσευχή τῆς μετανοίας  

«Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου»

Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε 
Δικαίου Ρουμανικῆς Σκήτης Τιμίου Προδρόμου Ἁγίου Ὄρους

Ἡ προσευχή αὐτή τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου, πού λέγεται συνήθως στήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, εἶναι μία ἁπλή, σύντομη, ἀλλά γεμάτη ἀπό δύναμι καί πλοῦτο πνευματικό προσευχή, τήν ὁποία ἠμποροῦσε νά γράψη μόνο ὁ μεγάλος πατήρ Ἐφραίμ ὁ Σῦρος, "ἡ κιθάρα τοῦ Πνεύματος".

Τό τυπικό προβλέπει νά ἀπαγγέλεται μέ τά μάτια τοῦ σώματος καί τά χέρια κατεβασμένα πρός τήν γῆ, ἐνῶ τά νοερά μάτια ἀνεβασμένα στόν οὐρανό. Νά συνοδεύεται μέ ταπείνωσι, δάκρυα, φόβο Θεοῦ, μετάνοιες προσκυνητές καί έδαφιαίες. Ὅταν προφέρεται μέ μία τέτοια αἴσθησι καί νοερά συμμετοχή, μεταποιεῖ καί ἀνακαινίζει ὁλόκληρη τήν πνευματική ζωή τῆς ψυχῆς. Ἐάν ἐπιμείνουμε λίγο ἐπάνω στό περιεχόμενό της, θά ἀποκαλύψουμε ἕνα θαυμαστό πλοῦτο μετανοίας, ὥστε νά δικαιώνουμε τήν ὀνομασία της ὡς προσευχῆς τῆς μετανοίας.

Ἡ προσευχή αὐτή λέγεται σ᾿ ὅλες τίς ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες τοῦ ἡμερονυκτίου: στόν ἑσπερινό, ἀπόδειπνο, μεσονυκτικό, ὄρθρο, ὧρες καί τυπικά• συνολικά ἐννέα φορές καί ὀκτώ ὅταν τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων.
Ὁ ἀριθμός ὀκτώ καί ἐννέα μᾶς ὑπενθυμίζει τόν μέλλοντα αῖῶνα, πού συμβολίζεται μέ τόν ἀριθμό ὀκτώ καί τό ἐννέα τά ἀγγελικά τάγματα. Εἶναι ὡσάν νά μᾶς λέγη ὅτι μόνη ἡ μετάνοια μπορεῖ νά μᾶς ἀξιώση τῆς μακαρἰας ζωῆς καί κοινωνίας μέ τούς ἀγγέλους.


Ἡ προσευχή χωρίζεται σέ τρία διαφορετικά μέρη. Στό πρῶτο μέρος προσευχόμεθα στόν Θεό: "Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου! Πνευμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καί ἀργολογίας μή μοι δός". Στό δεύτερο μέρος: "Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καί ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ".
Καί τό τρίτο μέρος "Ναί Κύριε βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων, Ἀμήν!".
Ἀπό τό ἕνα μέρος προσευχόμεθα νά μᾶς φυλάξη ὁ Θεός ἀπό τά τέσσερα πνεύματα τῆς κακίας, τά τέσσερα πάθη, ἐνῶ ἀπό τό ἄλλο μέρος ζητᾶμε νά μᾶς χαρίση τά τέσσερα ἀγαθά πνεύματα, τίς τέσσερεις ἀρετές.

Ἐδῶ παρατηροῦμε ὅτι ὁ ἅγιος Ἐφραίμ ἐκθέτοντας δύο προτάσεις μέ πάθη καί ἀρετές, τά ὀνομάζει ὅλα ἐξ ἴσου "πνεύματα: πνεῦμα ἀργίας, σωφροσύνης... Πῶς νά ἐννοήσουμε ἄραγε τήν λέξι ἐδῶ "πνεῦμα";
Ὅσον ἀφορᾶ τά κακά πνεύματα τό πρᾶγμα εἶναι ἁπλό. Ἡ κάθε πηγή κακίας εἶναι τό πνεῦμα τῆς πλάνης, ὁ διάβολος, ὁ ὁποῖος, "ὡς λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ ζητῶν τίνα καταπίη" (Α' Πέτρ. 5,), καί ὁπότε τήν πάλη μας πρέπει νά τήν στρέψουμε "πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις". (Ἐφεσ. 6, 12).
Τά πάθη πού ὑποδουλώνουν τόν ἄνθρωπο δέν εἶναι τίποτε ἄλλο, παρά τό σημεῖο τῆς ἧττας τοῦ ἀνθρώπου στόν ἀγώνα του πού εἶχε μέ τίς δυνάμεις τοῦ ἐχθροῦ. Γι᾿ αὐτό οἱ Ἅγιοι Πατέρες συνηθίζουν νά λέγουν "Πνεῦμα" ὄχι μόνον τό πνεῦμα τῆς κακίας, τόν διάβολο, ἀλλά καί τό ἔργο του, λέγοντας ἐξ ἴσου πνεῦμα της ἀργίας τόν δαίμονα τῆς ἀργίας, τό πνεῦμα τῆς γαστριμαργίας, δηλ. τόν δαίμονα τῆς γαστριμαργίας κ.λ.π.
Αὐτός ὁ τρόπος ἐκφράσεως τῶν Πατέρων εἶναι πολύ περιεκτικός καί μᾶς βοηθεῖ νά καταλάβουμε πληρέστερα πώς ἐκδηλώνονται τά ἔργα. Ἕνα πάθος εἶναι βαρύτερο ἀπό μία ἀσθένεια τῆς ψυχῆς, εἶναι ἡ πτῶσις στήν αἰχμαλωσία μιᾶς σατανικῆς ἐξουσίας, ἡ ὁποία κυριαρχεῖ ἐπάνω μας βίαια, μᾶς πολιορκεῖ ἀνελέητα, ἕως ὅτου μᾶς ὁδηγήσει στόν αἰώνιο θάνατο τῆς ψυχῆς, διότι πίσω ἀπό κάθε πάθος κρύβεται ἡ ἐχθρική δύναμις τοῦ ἐχθρου μας διαβόλου.
Ἀλλά γιατί στό πρῶτο μέρος τῆς προσευχῆς αὐτῆς παρακαλοῦμε τὀν Θεό νά ἀπομακρύνη τά τέσσερα πνεύματα τῆς κακίας; Ἄραγε ὁ Θεός εἶναι πού μᾶς δίνει τήν ἀκηδία, ὀργή καί τά ἄλλα πάθη; Φυσικά ὄχι.
Τά πάθη περιέχουν δαιμονική ἐξουσία καί κανείς δέν θά ἠμπορέση νά λυτρωθῆ ἀπ᾿ αὐτά, ἐάν ὁ Θεός δέν τά κατευνάση, ἀφοῦ ὑποσχέθηκε ὅτι δέν θά ἐπιτρέψη νά πολεμηθῆ ὁ ἄνθρωπος περισσότερο ἀπό τίς δυνάμεις του. Γι᾿αυτό, ὅταν λέγωμεν: "Πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας... μή μοι δός", παρακαλοῦμε τόν Θεό νά μή μᾶς ἀφήση στήν δουλεία τοῦ πάθους τῆς ἀκηδίας, νά μή ἀφήση τόν δαίμονα αὐτόν νά μᾶς έξουσιάζη.

Ἐάν μέ τά πνεύματα τῶν παθῶν ἐννοοῦμε τούς δαίμονες, τότε μέ τά πνεύματα τῶν ἀρετῶν, τῆς σωφροσύνης, ταπεινώσεως κ.λ.π. πρέπει νά ἐννοοῦμε τά ἀγαθά πνεύματα, τούς ἀγγέλους. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ ἄγγελοι μᾶς βοηθοῦν ἀδιάκοπα στήν ἐπιτέλεσι τοῦ ἀγαθοῦ, ἐάν ἐμεῖς δέν ἀπομακρυνώμεθα ἀπ᾿ αὐτούς μέ τίς ἁμαρτίες μας, ὅπως ἀκοῦμε στόν ὄρθρο τῆς Δευτέρας τοῦ Τυροφάγου: "Οἱ φύλακες τῆς ζωῆς ἡμῶν ἄγγελοι, φιλοπονώτερον παραμένουσι τοῖς διά νηστείας ἡμῖν κεκαθαρμένοις".
 Ἐπίσης oἱ Ἅγιοι Πατέρες, ὅταν ὁμιλοῦν γιά τίς ἀρετές, ποτέ δέν ὁμιλοῦν ὅπως στήν περίπτωσι τῶν παθῶν, δηλαδή δέν λέγουν "ὁ ἄγγελος τῆς σωφροσύνης", "ὁ ἄγγελος τῆς ταπεινώσεως", κ.λ.π. ὅπως συμβαίνη μέ τήν ἄλλη κατηγορία τῶν παθῶν, πού λέγομεν, "ὁ δαίμων τῆς ὑπερηφάνειας", ὁ δαίμων τῆς ἀκηδίας ἤ γαστριμαργίας κ.λ.π. Ὁπότε λοιπόν αὐτά τά τέσσερα πνεύματα δέν εἶναι ἄγγελοι, ἀλλά κάτι ἄλλο.
Γνωρίζουμε ὅτι στό Ἅγιο Βάπτισμα ὁ ἄνθρωπος ἀρνεῖται τόν σατανᾶ καί ἐνδύεται τόν Χριστό, γίνεται κατοικητήριο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί λαμβάνει δύναμι γιά νά γίνη υἱός τοῦ Θεοῦ κατά χάριν. Ἔχει μέσα του ὅλα τά σπέρματα τῶν ἀρετῶν, "τάς δωρεάς τοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ Χρίσματος" καί στόν ἄνθρωπο δέν ἀπομένει τίποτε ἄλλο παρά νά ἐργασθῆ γιά τήν ἐκπλήρωσι τῶν θείων ἐντολῶν καί νά γίνη ὁ ἀνακαινισμένος ἐκ τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος ἄνθρωπος.
Γι᾿ αὐτό οἱ Ἅγιοι Πατέρες λέγουν γιά τήν πνευματική ζωή ὅτι εἶναι μία ἀξιοποίησις αὐτῶν τῶν δυνάμεων, μία δραστηριοποίησις τῶν δωρεῶν τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος καί Χρίσματος. Οἱ ἀρετές λοιπόν, ἐπειδή εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού δίδονται στόν ἄνθρωπο ὀνομάζονται καί αὐτές "πνεύματα", ὅπως καί ἡ Πηγή ἀπό τήν ὁποία προέρχονται. Ἔτσι ὀνομάζει καί ὁ Προφήτης Ἡσαΐας τίς δωρεές τοῦ Θείου Πνεύματος λέγοντας: "Πνεῦμα σοφίας, πνεῦμα συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς..." (Ἡσάίου 11,2-3).

Λοιπόν αὐτά τά τέσσερα ἀγαθά πνεύματα, δηλαδή τό πνεῦμα τῆς σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καί ἀγάπης δέν εἶναι ἄγγελοι, ἀλλά δωρεές τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί προσευχόμεθα στόν Θεό γιά νά μή παραμείνουν ἀνενέργητες.
Μία ἁπλῆ ματιά ἐπάνω σ᾿αὐτές τίς δύο προτάσεις πού ἀναφέρονται στά πνεύματα, μᾶς βοηθεῖ νά καταλάβουμε ἕνα πρᾶγμα πολύ σημαντικό γιά τήν πνευματική μας ζωή. Τά πνεύματα τῆς κακίας εὑρίσκονται ἔξω ἀπό ἐμᾶς, συνεπῶς καί τό κακό εἶναι ἐξωτερικό• τά πνεύματα τῶν ἀρετῶν, οἱ δωρεές τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ πηγή κάθε ἀγαθοῦ εἶναι μέσα στό ἐσωτερικό τῆς ψυχῆς μας.
Πρός τό κακό μᾶς προτρέπουν ἐξωτερικές δυνάμεις, ἐνώ πρός τό ἀγαθό ἡ θεία δύναμις καί οἱ προσωπικές μας δυνάμεις πού εὑρίσκονται μέσα μας. Συνεπῶς λοιπόν, εἶναι εὐκολώτερο νά κάνουμε τό ἀγαθό παρά τό κακό. Ἀπό ἐδῶ προέρχεται καί ἡ μεγάλη εὐθύνη τήν ὁποία ἔχει ὁ ἄνθρωπος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ γιά τήν ἐπιτέλεσι τοῦ ἀγαθοῦ καί τήν σκληρά τιμωρία, ὅταν ἐπιτελῆ τό κακό.

Σκόπιμα ἔθεσε ὁ ἅγιος Ἐφραίμ πρῶτα-πρῶτα τά πνεύματα τῆς κακίας καί κατόπιν τά πνεύματα τῶν ἀρετῶν. Δέν ἠμποροῦμε νά ἐργασθοῦμε τήν ἀρετή, ἐάν δέν καθαρισθοῦμε πρῶτα από τά πάθη. Ὅταν ὁμιλοῦν γιά πάθη οἱ Ἅγιοι Πατέρες, Ἐφραίμ ὁ Σῦρος, Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καί ἄλλοι, ἐννοοῦν ἕνα μεγάλο ἀριθμό αὐτῶν.Ἐπικεφαλῆς ὅλων αὐτῶν εἶναι ἡ παράλογη ἀγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ λεγόμενη φιλαυτία, ἐνῶ ἡ ἄγνοια, ἡ λήθη καί ἡ ἀδιαφορία εἶναι οἱ βάσεις ὅλων τῶν παθῶν.
Ἀπ᾿αὐτά πηγάζουν τά ἑπτά θανάσιμα πάθη ἀπό τά ὁποῖα πάλι ξεκινοῦν τά βαλτώδη νερά καί δηλητήρια ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν. Εἶναι φυσικό λοιπόν νά ἐρωτήσουμε, γιατί ἀπ᾿ αὐτό τό μεγάλο πλῆθος τῶν παθῶν ὁ Ἅγιος ἐξέλεξε μόνο τέσσερα πάθη καί γιατί αὐτά καί ὄχι ἄλλα;
Μήπως καί αὐτά δέν ἀνήκουν ἀνάμεσα στά πλέον θανάσιμα; Τήν ἀπάντησι σ᾿ αὐτή τήν ἀπορία θά τήν λάβουμε, ἀφοῦ σταματήσουμε γιά λίγο σέ καθένα ἀπ᾿ αὐτά τά τέσσερα τῆς κακίας πνεύματα.

ἀπόσπασμα από τό βιβλίο

Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε
Δικαίου Ρουμανικῆς Σκήτης Τιμίου Προδρόμου Ἁγίου Ὄρους
ΟΙ ΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ  ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ

Μετάφρασις-Ἐπιμέλεια
Ὑπό Ἀδελφῶν Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου
2003

Ἐπιμέλεια κειμένου  Αναβάσεις

Εὐχαριστοῦμε τόν πατέρα Δαμασκηνό Γρηγοριάτη καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.

Ἐπιτρέπεται ἡ ἀναδημοσίευση μέ τήν ὑποχρέωση ἀναφορᾶς τῆς πηγῆς