Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ. Μέρος Γ'. Π. Γεώργιος Καψάνης

  Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ

 Μέρος Γ'

Τί εἶναι ὅμως αὐτό τό Φῶς, γιά τό ὁποῖο μέχρι τώρα ὁμιλοῦμε;
Ὁ Δυτικός μοναχός Βαρλαάμ ἐπηρεασμένος ἀπό τήν φιλοσοφία καί τόν οὑμανισμό δέν ἠμποροῦσε νά ἐννοήσῃ τόν ὀρθοδοξο τρόπο ἀσκήσεως καί προσευχῆς τῶν Ἁγιορειτῶν μοναχῶν, οὔτε τήν θεωρία τοῦ Θεοῦ ὡς Φωτός, τήν ὁποία ἀπελάμβαναν οἱ ἐξ ἀυθτῶν πενυματικότεροι.
Γι’ αὐτό ἄρχισε νά κατηγορῇ τούς μοναχούς, ὅτι τό βλεπόμενο ἀπό αὐτούς φῶς ἦταν ἤ κτιστό ἤ τό φυσικό φῶς τοῦ νοῦ16. Ἔτσι οἱ μοναχοί, πού κατά τόν Βαρλαάμ ἐξελάμβαναν τά κτιστά καί φυσικά φῶτα ὡς τό θεῖο Φῶς, ἐπλανῶντο. Κατά τόν ἴδιο φιλόσοφο, ὁ ἄνθρωπος δέν ἠμπορεῖ νά ἰδῇ τό θεῖο Φῶς, ὡς φῶς τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ, διότι οὐσία του Θεοῦ εἶναι ἀπρόσιτη.
Ἐάν ὁ Βαρλαάμ εἶχε δίκαιο, τότε ὁ ἄνθρωπος δέν θά ἠμποροῦσε νά ἔλθῃ σέ πραγματική κοινωνία ζωῆς μέ τόν πλάστη καί πατέρα του Θεό καί νά ἑνωθῆ μαζί Του. Δέν θά ἠμποροῦσε νά λάβῃ ἐμπειρία τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Δέν θά ἠμποροῦσε νά ἀγιασθῇ, φωτισθῇ, θεωθῇ, καί ἄρα θά ἔμενε ἔξω ἀπό τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ θά ἀπέβαινε ἐπί ματαίῳ.
Τότε ὁ θεολόγος μας ἅγιος Γρηγορίος ἀπέδειξε τήν πλάνη τοῦ Βαρλαάμ καί διευκρίνισε ὅτι ὁ καθαρός καί ἀπαθής ἄνθρωπος ἠμπορεῖ νά ἰδῇ τό Φῶς τοῦ Θεοῦ, δηλαδή νά οἰκειωθῇ τήν θεία Χάρι νά θεωθῇ, διότι τό Φῶς αὐτό δέν εἶναι οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀλλά ἐνέργεια τῆς θείας οὐσίας.
Ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ πράγματι εἶναι ἀπρόσιτη στόν ἄνθρωπο. Οἱ ἐνέργειές Του ὅμως πού εἶναι ἐξ ἴσου ἄκτιστες καί θεῖες, ὅπως ἡ οὐσία Του, εἶναι μεθεκτές, προσιτές καί κοινωνητές ἀπό τόν ἄνθρωπο.
Τό θεῖο καί Ἄκτιστο Φῶς εἶναι ἐνέργεια τῆς θείας ἀκτίστου οὐσίας καί ἄρα, χωρίς νά εἶναι οὐσία τοῦ Θεοῦ, εἶναι θεῖο καί γι’ αὐτό φωτίζει καί θεώνει τόν ἄνθρωπο.
Ὁ Βαρλαάμ δέν ἠμποροῦσε νά διακρίνῃ οὐσία καί ἐνέργεια στόν Θεό καί γι’ αὐτό ἠρνεῖτο τήν θέα τοῦ Ἀκτίστου Φωτός καί ἅρα τήν θέωσι τοῦ ἀνθρώπου.
Ὁ Βαρλαάμ ἐπέμενε στήν πλάνη του καί παρέσυρε πολλούς οὑμανιστάς τοῦ Βυζαντίου. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἔκανε τότε μεγάλον ἀγῶνα, γιά νά στήρίξῃ τήν ὀρθόδοξο πίστι καί νά ἐξοβελίσῃ ἀπό τήν Ὀρθοδοξία τήν πλάνη. Ὁ ἀγών του δέν ἦταν γιά τήν δικαίωσι κάποιας φιλοσοφικῆς προτάσεως, ἀλλά γιά τήν δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νά θεωθῇ. Ὁ Βαρλαάμ κατ’ οὐσίαν ἦταν στήν γραμμή τοῦ Ἀρείου. Ὁ θεός τοῦ Βαρλαάμ δέν εἶναι ὁ Θεός τοῦ Εὐαγγελίου ἀλλά ὁ θεός τῶν φιλοσόφων. Προβολή τοῦ ἀνθρώπου στόν οὐρανό καί ὄχι ἀποκάλυψις τοῦ Ζῶντος Θεοῦ στόν ἄνθρωπο.
Ἡ Ἐκκλησία ἐδικαίωσε τόν ἅγιο Γρηγόριο καί μέ μεγάλες Συνόδους στήν Κωνσταντινούπολι ἀνεκήρυξε τήν διδασκαλία του ὡς διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τόν ἅγιο Γρηγόριο ἀπλανῆ διδάσκαλό της. Ἀπεκήρυξε καί ἀνεθεμάτισε τούς ἀντιφρονοῦντας ἤ μέλλοντας νά ἀντιφρονήσουν στόν ἅγιο Γρηγόριο17, γεγονός τό ὁποῖο ὡς φαίνεται δέν ἔλαβον ὑπ’ ὄψιν τους ἰδικοί μας νεώτεροι θεολόγοι πού κατηγόρησαν τόν ἅγιο Γρηγόριο κατ’ ἐπίδρασιν δυτικήν.

____________________________________________________________________________

16. Μοναχοῦ Θεκλήτου Διονυσιάτου, Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, Ἅγιον Ὄρος –Θεσ/νικη, 1976, σελ. 142.
17. «Ἀλλά καί εἴ τις ἕτερος τῶν ἁπάντων τά αὐτά ποτε φωραθείη ἤ φρονῶν ἤ λέγων ἤ συγγραφόμενος κατά τοῦ ἱερωτάτου Θεσσαλονίκης, μᾶλλον δέ κατά τῶν ἱερῶν θεολόγων καί τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς, τά αὐτά κατ’ αὐτοῦ ψηφιζόμεθα καί τῇ αὐτῇ καταδίκῃ καθυποβάλλομεν, εἴτε τῶν ἱερωμένων εἴη τις, εἴτε τῶν λαϊκῶν. Αὑτόν μέντοι τόν πολλάκις ῥηθέντα Θεσσαλονίκης ἱερώτατον μητροπολίτην, μηδέν ἀπᾷδον τῶν θείων λογίων γράφοντά τε καί φρονοῦντα μετ’ ἐξετάσεως καταλαβόντες, μᾶλλον δέ τῶν θείων λογίων καί τῆς κοινῆς ἡμῶν εὐσεβείας καί παραδόσεως, ὡς προσῆκεν, ὑπερμαχοῦντα, οὐκ ἀνώτερον μόνον παντάπασι τῶν κατ’ αὐτοῦ μᾶλλον δέ τῶν κατά τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας ἐρεσχελιῶν, ὡς καί οἱ πρώην συνοδικοί τόμοι προβάντες ἔχομεν ἀλλά καί ἀσφαλέστερον τῆς Ἐκκλησίας καί εὐσεβείας πρόμαχον καί προαγωγνιστήν καί βοηθόν ταύτης ἀποφαινόμεθα». ( Συνοδικός Τόμος κατά τοῦ Βαρλαάμ καί Ἀκινδύνου, ἐν Ἰω. Καρμίρη, Δογματικά καί Συμβολικά Μνημεῖα, τ. 1, ἐν Ἀθήναις 1960, σελ. 405.

ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου
Ἅγιον Ὄρος
2000

σελ. 14-17

Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο  Ἀναβάσεις

Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς - Ἀρχιμ. Γεώργιος Καψάνης