Ζωή… MULTITASKING; Νεανικά ζητήματα. Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος

1. Ζωή… MULTITASKING;

Πρόκειται γιὰ μία νέα πραγματικότητα τῆς τεχνολογικῆς ἐποχῆς μας. Ἕνα ἄλλο εἶδος ζωῆς κυρίως γιὰ τὴ νέα γενιὰ, ἡ ὁποία – ἕνεκα αὐτοῦ – ἀπὸ «γενιὰ Χ», ποὺ ὀνομαζόταν ἐκεῖ στὰ τέλη τοῦ 20οῦ αἰώνα, τώρα ἀποκαλεῖται «γενιὰ Μ», δηλαδὴ «multitasking generetion »!
Πρόκειται γιὰ ἕνα φαινόμενο, ποὺ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν ταχύτητα, ποὺ ἐνεργοῦμε χρησιμοποιώντας ὅλα τὰ σύγχρονα τεχνολογικὰ μέσα.
Ὡστόσο ἔχει πολὺ μεγάλες συνέπειες ὄχι μόνο στὴν παραγωγικότητα, ἀλλὰ καὶ στὴν ἴδια τὴν ποιότητα τῆς σκέψης μας. Λένε πὼς ἔχει νὰ κάνει ἀκόμη καὶ μὲ τὴν διανοητικὴ σύγχυση τῆς ἐποχῆς μας!
 Κατέληξε δὲ νὰ γίνεται ἀκόμη καὶ τρόπος ζωῆς! Ἀξίζει νὰ τὸ δοῦμε…

Τί ἀκριβῶς συμβαίνει; 

Ζοῦμε κυριολεκτικὰ στὴν ἐπανάσταση τῆς πληροφορικῆς, τῶν τηλεπικοινωνιῶν καὶ τῶν νέων τεχνολογιῶν. Οἱ ἐξελίξεις εἶναι ὄντως ραγδαῖες σὲ βαθμὸ, ποὺ δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ τὶς παρακολουθήσει ὁ μέσος ἄνθρωπος!
Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ εἶναι νὰ κατακλυζόμαστε κυριολεκτικὰ ὄχι μόνο ἀπὸ τὰ τεχνολογικὰ μέσα (δηλαδὴ τὰ ἴδια τὰ μηχανήματα), ποὺ ὅλο καὶ ἐξελίσσονται μὲ πλῆθος ἀπὸ ἐφαρμογές, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ὑπερβολικὰ ποσὰ πληροφοριῶν, ποὺ διακινοῦνται ταχύτατα μέσῳ αὐτῶν!
Σύμφωνα μὲ τοὺς «New York Times », ὁ μέσος ἄνθρωπος μέσα σὲ 50 χρόνια (καὶ συγκεκριμένα ἀπὸ τὸ 1960 ὡς τὸ 2010), ἔφθασε νὰ μαθαίνει καθημερινὰ τρεῖς φορὲς περισσότερες πληροφορίες! Ὑπολογίζεται ὅτι ὁ μέσος χρήστης τοῦ ὑπολογιστῆ ἀλλάζει τὸ παράθυρο, ποὺ βλέπει στὸν ὑπολογιστὴ του κατὰ μέσον ὅρο 37 φορὲς τὴν ὥρα καὶ ἐπισκέπτεται 40 ἱστοσελίδες τοῦ διαδικτύου τὴν ἡμέρα!
 Ἔρευνα, ποὺ ἔγινε στὴ Μ. Βρετανία γιὰ λογαριασμὸ τῶν Πανεπιστημίων τοῦ Μπρίστολ καὶ τοῦ Λάφμπορο1, κατέδειξε πώς, πολλὰ ἀπʼ τὰ σημερινὰ παιδιὰ ἡλικίας 10-11 ἐτῶν, μποροῦν νὰ ἀπασχολοῦνται ταυτόχρονα ἕως καὶ σὲ 5 ὀθόνες!
Ἀπὸ τὸ κινητὸ καὶ τὴν παιχνιδομηχανή, μέχρι τὸν φορητὸ ὑπολογιστή, τὸν ντέσκτοπ καὶ τὴν τηλεόραση! 3 στὰ 4 παιδιὰ ἔχουν καθημερινὴ πρόσβαση σὲ συσκευὲς χειρὸς (π.χ. nintendo, playstation), 7 στὰ 10 διαθέτουν φορητὸ ὑπολογιστὴ καὶ 1 στὰ 2 ἔχουν πρόσβαση στὰ smartphones, ποὺ συνήθως δανείζονται ἀπʼ τοὺς μεγάλους!
Οἱ ἐρευνητὲς ἀναρωτήθηκαν πῶς γίνεται ἕνα παιδὶ νὰ χρησιμοποιεῖ ταυτόχρονα τόσες ὀθόνες (2 ἕως 5); Ἡ ἀπάντηση ἦταν αὐτὴ, ποὺ ἔδωσαν τὰ ἴδια τὰ παιδιά: «Στὸ nintendo μου εἶμαι στὸ MSN καὶ στὸ λάπτοπ μου εἶμαι στὸ facebook, ἐνῶ ἡ τηλεόραση μένει ἀνοικτή»!
Τί σημαίνει αὐτό; Πώς τὸ εὔχρηστο τῶν συσκευῶν (π.χ. φορητὲς) καὶ οἱ πολλαπλές τους λειτουργίες ἐπιδεινώνουν τὸ πρόβλημα! Ἄλλες ἔρευνες ἔχουν δείξει πώς οἱ ἄνθρωποι σήμερα καταναλώνουν «media» περίπου 12 ὧρες τὴν ἡμέρα!
Καὶ πῶς εἶναι δυνατὸ νὰ γίνει αὐτό; Ἁπλούστατα παρακολουθοῦν ταυτόχρονα διάφορα μέ- σα (π.χ. τηλεόραση καὶ διαδίκτυο)! Ἀκριβῶς ἀπʼ αὐτὴ τὴν διαδικασία, ποὺ πολλαπλασιάζει τοὺς ρυθμοὺς τῆς καθημερινότητάς μας καὶ μᾶς μεταμορφώνει σὲ «ζογκλὲρ» δραστηριοτήτων, προέρχεται τὸ πρόβλημα, ποὺ ἔχει νὰ κάνει ἀκόμη καὶ μὲ ἕνα ἄλλο τρόπο ζωῆς.

Τί σημαίνει «multitasking»; 

Τώρα μποροῦμε νὰ κατανοήσουμε καλύτερα αὐτὴ τὴν ὁρολογία. Λοιπόν, multitasking αὐτὸ σημαίνει ἀκριβῶς: Πολλὲς δραστηριότητες ταυτόχρονα!
 Νὰ διευκρινιστεῖ πὼς δὲν μιλᾶμε γιὰ πολλαπλὲς δραστηριότητες μέσα στὴν ἑβδομάδα, ἀλλὰ μέσα στὸ ἴδιο τὸ λεπτό! Γιὰ παράδειγμα ἂν κάποιος βλέπει βίντεο στὸ youtube, ἀκούει μουσική, γράφει στὸ adslgr, μιλάει στὸ MSN καὶ δουλεύει, εἶναι ἀπόλυτα φυσιολογικό, ἂν ὅλα αὐτὰ γίνονται σʼ ἕνα ὀκτάωρο ἂς ποῦμε.
Ἂν ὅμως ὅλα αὐτὰ γίνονται ταυτόχρονα, τότε ἔχουμε τό συζητούμενο πρόβλημα τοῦ multitasking! Ἀντιλαμβάνεται πλέον κανεὶς πὼς τὸ multitasking δὲν ἔχει καμμιὰ σχέση μὲ τὴν πολυπραγμοσύνη, ὅπως τὴν γνωρίζαμε ὡς τώρα.
Καὶ τί παράξενο! Στὴν κατεύθυνση αὐτὴ ἔχουν ἐξελιχθεῖ καὶ ὅλες οἱ μηχανές, ποὺ ἔγιναν κι αὐτὲς multitasking! Κατεβάζουν ταινίες, παίζουν μουσική, ἐκτελοῦν παρασκηνιακὰ ἕνα πλῆθος ἀπὸ ἐργασίες κ.λπ.
Ἔγραψαν γιὰ τὸ iphone: «Τὸ μηχάνημα δὲν εἶναι multitasking, κοινῶς δὲν μπορεῖτε νὰ τρέξετε δύο ἐφαρμογὲς ταυτόχρονα. Αὐτὸ ὅμως θὰ λυθεῖ σὲ προσεχεῖς ἐκδόσεις»! Λὲς καὶ ὅλα εἶναι δρομολογημένα γιὰ νὰ μᾶς κάνουν τὴ ζωὴ μας multitasking, γιὰ νὰ ζοῦμε multitasking! Ἕνας ἔφηβος σήμερα, κλεισμένος ἐκεῖ στὸ δωμάτιό του, διαβάζει.
Ταυτόχρονα ὅμως φοράει ἀκουστικὰ γιὰ νὰ ἀκούει μουσική, μιλάει στὸ skype, τσεκάρει κατὰ διαστήματα τὸ msn καὶ τὸ facebook γιὰ τυχὸν μηνύματα, τὸ κινητό του εἶναι ἀκριβῶς δίπλα ἀπʼ τὸ βιβλίο του, ἐνῶ παρακολουθεῖ καὶ βιντεάκια στὸ youtube.
Τὸ ἴδιο κάνει καὶ ὁ ὑπολογιστής του. Κατεβάζει ταινίες, τρέχει 3-4 προγράμματα μαζὶ κι ἔχει 5-6 παράθυρα ἀνοιχτά! Ὅμως αὐτὰ ὁ ἔφηβος θὰ λέγαμε πὼς τὰ διδάχθηκε ἀπʼ τοὺς μεγαλύτερους, τοὺς γονεῖς του κατʼ ἀρχήν.
Οἱ ὁποῖοι μπορεῖ νὰ μὴ κάνουν αὐτὸ ἀκριβῶς, ὅμως μιλοῦν στὸ τηλέφωνο, ἐνῶ φτιάχνουν καφέ, ἐπιβλέπουν τὰ παιδιά, ἔχουν τὴν τηλεόραση ἀνοιχτὴ καὶ τὴν ἐφημερίδα τὸ ἴδιο! Ὡστόσο, ὅπως πολὺ ὡραῖα παρατηρήθηκε, ἐνῶ τὶς τελευταῖες δεκαετίες ὅλα ἔχουν ἐξελιχθεῖ πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση, δὲν ἔχουν ἐξελιχθεῖ ἀνάλογα καὶ οἱ ἴδιες οἱ δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου. Ὁπότε δὲν μένει πλέον, παρὰ νὰ ὑποφέρει ὁ ἄνθρωπος ἀπʼ αὐτὸ τὸν τρόπο ζωῆς, ὅπως πιὸ κάτω θὰ δοῦμε ἀναλυτικά.

 Ὑπάρχουν ὀφέλη;

 Ὡς τὸ πλέον βασικὸ πλεονέκτημα τῶν νέων τεχνολογιῶν, ποιὸ μᾶς λένε ὅτι εἶναι; Ὅτι αὐτές σοῦ ἐπιτρέπουν νὰ κάνεις πολλὰ πράγματα ταυτόχρονα. Καὶ συνεπῶς κερδίζεις χρόνο, γίνεσαι πιὸ παραγωγικὸς καὶ δραστήριος.
Γιὰ τὰ δύο τελευταῖα, θὰ ἀναφερθοῦμε πιὸ κάτω ἀναλυτικά. Γιὰ τὸ πρῶτο, τὸν χρόνο, εἶναι ἀλήθεια ὅτι τὸ λεγόμενο multitasking φέρνει κάποια ἀποτελέσματα μόνο ὅταν πρόκειται γιὰ κάποιες ἐργασίες ρουτίνας, ὄχι ὅμως καὶ γιὰ ἐργασίες ἀπαιτητικὲς καὶ κρίσιμες.

Ποιὲς εἶναι οἱ ἐπιπτώσεις;

 Μὲ βάση τὸ ἀξίωμα «ὅποιος δὲν κατακτήσει τὴν τεχνολογία, δὲν θὰ μπορέσει νὰ κατακτήσει ποτὲ τὴ σύγχρονη ζωή, οὔτε καὶ νὰ ἀναρρι- χηθεῖ ἐπαγγελματικὰ». Τὰ παιδιὰ ἀφήνονται ἐντελῶς ἀνεξέλεγκτα μπροστὰ στὶς ὀθόνες καὶ ὅλα τὰ σύγχρονα τεχνολογικὰ ἐπιτεύγματα.
Ὅμως ποιὲς μπορεῖ νὰ εἶναι οἱ ἐπιπτώσεις μιᾶς… multitasking ζωῆς; Ἀκριβῶς ἐδῶ εἶναι καὶ ἡ οὐσία τοῦ θέματος.
Ἡ ἀπάντηση τὴν ὁποί α θὰ μπορούσαμε νὰ δώσουμε εἶναι ἡ ἑξῆς: 1. Αὐξάνει τὶς μαθησιακὲς δυσκολίες, ἐξασθενεῖ τὴν πρόσφατη μνήμη καὶ τὴν ἀδυναμία συγκέντρωσης! Κι ὅλα αὐτὰ ἄν καὶ ἐπικρατεῖ εὐρέως ἡ ἄποψη ὅτι ἡ ταυτόχρονη ἐνασχόληση μὲ πολλὰ πράγματα εἶναι ἔνδειξη ὑψηλῶν νοητικῶν ἱκανοτήτων!
Στὸ βιβλίο του «The Shallows» (= Οἱ Ρηχοί), o Ἀμερικανὸς συγγραφέας καὶ δημοσιογράφος Nicholas Carr ἀναλύει πῶς τὸ διαδίκτυο ἔχει ἀλλάξει τὸν τρόπο ποὺ σκεπτόμα- στε, διαβάζουμε καὶ θυμόμαστε. Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν ἐξελιχθεῖ σὲ κυνηγοὺς πληροφοριῶν, ὑποστηρίζει.
Ἀναζητοῦμε – ἀνακαλύπτουμε – θυμόμαστε. Ἂν τὸ διαδίκτυο μᾶς βοηθᾶ νὰ ἀνακαλύπτουμε πληροφορίες, ὡστόσο κάνει ζημιὰ στὴν ἱκανότητά μας νὰ ἀπορροφήσουμε καὶ νὰ παρακρατήσουμε τὴν πληροφορία.
 Ἐξ οὗ καὶ ὁ τίτλος τοῦ βιβλίου του! Ἐπιπλέον ἐξηγεῖ σʼ αὐτό, πῶς ὁ ἐγκέφαλός μας δὲν ἐκτοξεύει ταυτόχρονα χιλιάδες βέλη σὲ διάφορες κατευθύνσεις, ἀλλὰ μὲ ἀπίστευτη ταχύτητα καὶ ἀκρίβεια ἕνα – ἕνα τὰ βέλη του, σὰν τὸν Ρομπὲν τῶν Δασῶν, πρὸς συγκεκριμένη κατεύθυνση καὶ στόχο!
Σύμφωνα μὲ τὶς μελέτες, ὁ καλύτερος multitasker (ἂν μπορούσαμε νὰ τὸν ὀνομάσουμε ἔτσι), εἶναι αὐτὸς ποὺ δὲν ἐπιδίδεται σὲ μανιακοὺς ρυθμοὺς σὲ multitasking!
Δηλαδὴ ὅσο πιὸ «καθαρὸς» εἶναι κανεὶς ἀπʼ τὸ multitasking, τόσο τὰ καταφέρνει καλύτερα σὲ multitasking, ὅταν τὸ ἀπαιτοῦν οἱ ἀνάγκες!
Κι αὐτὸ γιατί ὅσο μεγαλύτερος multitasker εἶναι κάποιος, τόσο πιὸ ἐπιρρεπὴς εἶναι στὸ νὰ τοῦ ἀποσπᾶται ἡ προσοχή! Κι αὐτὸ γιατί δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπικεντρωθεῖ ἡ προσοχὴ μας ἀδιάλειπτα σὲ κάτι, πόσο μᾶλλον σὲ πλῆθος πραγμάτων.
Ὁ Nicholas Carr, πάλι, σὲ ἄρθρο του, πού δημοσιεύτηκε στὸ περιοδικὸ «The Atlantic» ὑπὸ τὸν τίτλο «Μᾶς κάνει ἠλίθιους τὸ Google;» ὑποστήριξε ὅτι αὐτοὶ, ποὺ περνοῦν πάρα πολλὴ ὥρα στὸ διαδίκτυο συνηθίζουν στὸ νὰ χειρίζονται πλῆθος ἐρεθισμάτων, χάνουν ὅμως τὴν ἱκανότητα νὰ ἐμβαθύνουν σὲ συγκεκριμένα πράγματα, κείμενα ἢ ἰδέες.
Ἐπίσης σὲ ἄλλο του ἄρθρο στὸ περιοδικὸ «Wired» τόνισε τοῦτο: «Τὸ πρόβλημα εἶναι ὅτι ἡ ἐπιπόλαιη κατανάλωση πληροφορίας ἔχει γίνει ἡ κυρίαρχη μορφὴ σκέψης». Ἔρευνα τοῦ Ἀμερικανικοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Στάνφορντ, ποὺ δημοσιεύτηκε στὸ περιοδικὸ τῆς Ἐθνικῆς Ἀκαδημίας Ἐπιστημῶν τῶν ΗΠΑ ἔδειξε ὅτι ἀντιμετωπίζουν προβλήματα συγκέντρωσης καὶ προσοχῆς ὅσοι ἐπιδίδονται στὸ multitasking.
Ὡς ἕνα ἀπʼ τὰ βασικὰ αἴτια τοῦ φαινομένου αὐτοῦ θεωρεῖται ἡ συνεχὴς διατήρηση ἄχρηστων πληροφοριῶν στὴ βραχυπρόθεσμη μνήμη τῶν «multitaskers», κάτι ποὺ ἐπηρεάζει τὴ δυνατότητα συγκέντρωσής τους2.
Κατὰ τὸν Καθηγητὴ τῆς Ἰατρικῆς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ν. Καρολίνα Γκάρι Ἄστον Τζόουνς «ἀπʼ τὴν ἔρευνα αὐτὴ προκύπτει πὼς ἡ σύγχρονη κοινωνία, ποὺ μᾶς πιέζει νὰ ἀσχολούμαστε ταυτόχρονα μὲ ὅλο καὶ περισσότερα ἀντικείμενα θὰ κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ χάνει ὅλο καὶ περισσότερο τὴ δυνατότητα νὰ συγκεντρώνεται γιὰ μεγάλα χρονικὰ διαστήματα».
Τὸ πρόβλημα αὐτὸ δὲν ἀφορᾶ μόνο τοὺς νέους, ἀλλὰ καὶ τοὺς μεγάλους, ὅπως τὰ στελέχη ἐπιχειρήσεων γιὰ παράδειγμα, τὰ ὁποῖα ἔχουν πολὺ μεγάλη ἀνάγκη γιὰ ἀπερίσπαστη ἐργασία, προκειμένου νὰ ἀντιμετωπίσουν μεγάλα προβλήματα τῶν ἑταιρειῶν τους καὶ νὰ πάρουν τὶς σωστὲς ἀποφάσεις.
 Ὑποστηρίζεται ὅτι ὁ ἡγέτης, ποὺ θέλει νὰ εἶναι ἀποτελεσματικός, θὰ πρέπει νὰ ξεφύγει ὁπωσδήποτε ἀπʼ αὐτὸ τὸν φαῦλο κύκλο! Ὁ ὑπʼ ἀριθμὸν 1 εἰδικὸς στὸ multitasking Καθηγητὴς David Meyer τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Μίτσιγκαν3 ὑποστηρίζει ὅτι, «ὅταν ἐμεῖς θεωροῦμε ὅτι κάνουμε πολλὰ πράγματα ταυτόχρονα, ἁπλῶς περνᾶμε πολὺ γρήγορα ἀπὸ τὴν μία διανοητικὴ ἐργασία στὴν ἄλλη, σὰν νὰ ἀνοιγοκλείνουμε διακόπτες.
Μὲ κάθε κλὶκ τοῦ διακόπτη σπαταλᾶμε διανοητικὲς δυνάμεις, γινόμαστε ἀπρόσεκτοι, ξεχνᾶμε, κάνουμε λάθη». Κατὰ τὸν ἴδιο «τὸ πιὸ ἐπικίνδυνο multitasking εἶναι τὸ νὰ μιλᾶμε στὸ κινητὸ, ἐνῶ ὁδηγοῦμε. Ἔχει, ἐξ ἄλλου, καταγραφεῖ ὡς μία ἀπὸ τὶς πρῶτες αἰτίες ἀτυχημάτων».
Καὶ ἐπιπλέον πὼς «τὸ μόνο ἐφικτὸ εἶδος multitasking εἶναι αὐτὸ, ποὺ καταλαμβάνει διαφορετικὰ νοητικὰ κανάλια.
Π.χ. τὸ νὰ διπλώνεις τὰ ροῦ χα, ἐνῶ συγχρόνως ἀκοῦς τὸν καιρὸ στὶς εἰδήσεις»4. Ὁ Αὐστριακὸς Ψυχίατρος δρ. Μάνφρεντ Σπίτσερ τῆς Ψυχιατρικῆς Κλινικῆς τοῦ Πανεπιστημίου Οὒλμ τονίζει πὼς ἡ ἱκανότητα αὐτοσυγκέντρωσης τῶν μαθητῶν δέχεται στὴν ἐποχὴ μας «ἠλεκτρονικὸ πόλεμο», γιὰ δὲ τὰ βιντεοπαιχνίδια τονίζει: «Τὰ βιντεοπαιχνίδια μαθαίνουν στὰ παιδιὰ νὰ συγκεντρώνονται σὲ διαφορετικὰ σημεῖα τῆς ὀθόνης.
Αὐτὸ πλασάρεται ἀπὸ τὶς ἑταιρεῖες ὡς ἐνίσχυση τῆς προσοχῆς. Ἡ προσοχὴ στὸ σχολεῖο ὅμως, μεταφράζεται στὴν ἱκανότητά του νὰ μπορεῖ νὰ συγκεντρωθεῖ σὲ ἕνα πράγμα κάθε φορά. Καὶ τὴν ἱκανότητα αὐτὴ ἀκριβῶς “χάνουν” τὰ παιδιὰ, ὅταν μαθαίνουν νὰ συγκεντρώνονται στὰ πάντα. Πρόσφατη μελέτη μᾶς ἔδειξε ὅτι, ἂν δώσουμε σʼ ἕνα μαθητὴ μία παιχνιδομηχανή, τότε μέσα σὲ διάστημα 4 μηνῶν οἱ σχολικές του ἐπιδόσεις θὰ κάνουν βουτιά»!5
 Τί φοβερό! Νὰ μπορεῖς νὰ ἑστιάζεις στὰ πάντα, ὄχι ὅμως καὶ σὲ ἕνα! Ἐπιπλέον ἄλλες ἔρευνες ἔχουν δείξει ὅτι τὰ παιδιὰ ποὺ διαβάζουν τὰ μαθήματά τους καὶ ταυτόχρονα ἀκοῦνε μουσική ἤ εἶναι συνδεδεμένα μὲ τὸ διαδίκτυο ἤ ἔχουν ἀνοικτὴ τὴν τηλεόραση, τὸ πιθανότερο εἶναι τὴν ἑπόμενη ἡμέρα νὰ μὴ θυ- μοῦνται σχεδὸν τίποτε!
Τέλος, κατὰ τοὺς εἰδικοὺς νευρολόγους – ψυχιάτρους, «ἡ ὑπερ- κινητικότητα καὶ μειωμένη προσοχὴ τῶν παιδιῶν δὲν εἶναι παρὰ αὐτὴ ἡ ἀνισορροπία στὸ ἰσοζύγιο τῶν ἐρεθισμάτων, ποὺ δεχόμαστε καὶ ἐκείνων, ποὺ μποροῦμε νὰ δια- χειριστοῦμε»!

Ὑποσημειώσεις:
1. Στόχος τῶν ἐπιστημόνων ἦταν νὰ ἐξετάσουν τρόπους, γιὰ νὰ περιοριστεῖ ὁ χρόνος, ποὺ περνοῦν τὰ παιδιὰ μπροστὰ στὶς διάφορες ὀθόνες.
2. Πηγή: kathimerini.gr
3. Μὲ τὴν ἐρευνητική του ὁμάδα με- λετᾶ τὴ νευρολογία τοῦ ἐγκεφάλου καὶ τὴν ἱκανότητα διαχείρισης πληροφοριῶν.
4. Πηγή: Περιοδικὸ «ΕΨΙΛΟΝ»
5. Πηγή: Ἐφημ. «ΤΟ ΒΗΜΑ»

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος

  Ὀρθόδοξος Τύπος ἀρ. φύλ. 1975, 17 Μαΐου 2013