Οι Άγιοι Δέκα Μάρτυρες που μαρτύρησαν στην Κρήτη
Από αυτούς, οι μεν Θεόδουλος, Σατορνίνος, Εύπορος, Γελάσιος και Ευνικιανός, ήταν από τη Γορτυνία της Κρήτης. Ο Ζωτικός, από την Κνωσό. Ο Αγαθόπους από το λιμένα Πανούρμου. Ο Βασιλειάδης (ή Βασιλείδης) από την Κυδωνιά. Ο Ευάρεστος και ο Μόβιος (ή Πόμπιος, ή Πόντιος) από το Ηράκλειο. Όλοι μαρτύρησαν τον 3ο αιώνα μ.Χ., όταν αυτοκράτορας ήταν ο Δέκιος.
Και οι δέκα με πολύ ζήλο εργάζονταν για τη διάδοση του Ευαγγελίου στο νησί. Καταγγέλθηκαν στον έπαρχο Κρήτης, που ήταν συνώνυμος του αυτοκράτορα, ονομαζόταν δηλαδή κι αυτός Δέκιος.
Ο έπαρχος, όταν είδε την ανθηρή νεότητά τους και το αρρενωπό τους παράστημα, προσπάθησε να τους παρασύρει με πολλές υποσχέσεις εγκόσμιων απολαύσεων και ηδονών. Αλλά όταν είδε ότι τίποτα δεν πετύχαινε, διέταξε να τους μαστιγώσουν, και κατόπιν τους λιθοβόλησαν.
Οι γενναίοι μάρτυρες του Χριστού υπέμειναν ηρωικά τα βασανιστήρια, ενθυμούμενοι τα λόγια του ψαλμωδού: "Ανδρίζεσθε και κραταιούσθω η καρδία υμών, πάντες οι ελπίζοντες επί Κύριον".
Δηλαδή, να έχετε γενναίο και ανδρείο φρόνημα, και η καρδιά σας ας γίνεται κραταιά και ατρόμητη, όλοι εσείς που ελπίζετε στον Κύριο. Κατόπιν, με διαταγή του έπαρχου, οι στρατιώτες έκοψαν με τα ξίφη τους τις τίμιες κεφαλές των δέκα χριστιανών Αγίων.
Απολυτίκιο. Ήχος γ’. Την ωραιότητα.
Κρήτης τα εύοσμα άνθη τιμήσωμεν, τα διαπνέοντα, οσμήν την ένθεον, Θεόδουλον και Ζωτικόν, Γελάσιον, Σατορνίνον, Εύπορον Ευάρεστον, Αγαθόποδα Πόμπιον, Ευνικιανόν ομού, Βασιλειάδην τε ένδοξον, βοώντες αυτούς αυτούς ομοφρόνως, χαίρε Δεκάς η των μαρτύρων.
Κοντάκιον. Ήχος δ’. Επεφάνης σήμερον.
Εωσφόρος έλαμψεν, η των Μαρτύρων, σεβασμία άθλησις, προκαταυγάζουσα ημίν, τον εν Σπηλαίω τικτόμενον, ον η Παρθένος, ασπόρως εκύησεν.
Ο Όσιος Παύλος Αρχιεπίσκοπος Νεοκαισαρείας
Υπήρξε στα χρόνια του βασιλιά Λικινίου (307-323) και ήταν επίσκοπος Νεοκαισάρειας. Ξακουστός για την αρετή του ο Παύλος, τον κάλεσε ο Λικίνιος με την ελπίδα ότι θα μετέστρεφε το φρόνημά του.
Αφού ούτε με απειλές, ούτε με υποσχέσεις κατάφερε να κλονίσει την πίστη του, διέταξε να τον κάψουν με πυρωμένα σίδερα στα χέρια. Κατόπιν τον εξόρισε σε κάποιο φρούριο, κοντά στον ποταμό Ευφράτη, όπου έμεινε μέχρι που κατέβηκε ο Μεγάλος Κωνσταντίνος στην Ανατολή.
Τότε απελευθερώθηκε, μαζί με άλλους κρατούμενους και ο Παύλος επανήλθε στην επισκοπή του. Στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε στη Νίκαια της Βιθυνίας, έλαβε μέρος και έδειξε τα τραύματά του, τα οποία ο Μέγας Κωνσταντίνος ασπάστηκε. Κατόπιν γύρισε στην επαρχία του, όπου μετά από λίγα χρόνια απεβίωσε ειρηνικά.
Ο Άγιος Ναούμ ο Θεοφόρος και θαυματουργός
Υπήρξε συνεργάτης του Κυρίλλου και Μεθοδίου, τον 9ο αιώνα (842), στους αγώνες τους για τη διάδοση της χριστιανικής πίστης στη Βουλγαρία. Και στο βαρύ αυτό έργο, όπου συνάντησαν μεγάλα εμπόδια και επικίνδυνες αντιστάσεις, η παρουσία του Ναούμ είχε μεγάλη επίδραση.
Διότι στη δύναμη της διδασκαλίας του, πρόσθετε και την εντύπωση, που προκαλούσαν τα θαύματα που ενεργούσε με τη χάρη του Θεού. Ο Ναούμ, επιστρέφοντας από τη Ρώμη, όπου πήγε στον τότε Πάπα Αδριανό, πέρασε και από τη Γερμανία, όπου υπήρχαν πολλές και διάφορες αιρέσεις.
Και αφού κήρυξε και εκεί αγωνιζόμενος για την Ορθοδοξία, επανήλθε και πάλι στη Βουλγαρία. Εκεί, οργάνωσε μαζί με άλλους συναγωνιστές του, σώμα εσωτερικής ιεραποστολής και εργάστηκε θερμότατα για τη διάδοση του χριστιανισμού με τα κηρύγματά του και τις συνεχείς διδακτικές περιοδείες του. Ο θάνατος τον βρήκε όρθιο, να κοπιάζει μέχρι τελευταίας του πνοής για τον ευσεβή σκοπό του.
Μνήμη Εγκαινίων της Αγίας Σοφίας (562 μ.Χ.)
Δεν έχουμε λεπτομέρειες για το γεγονός.
Ο Άγιος Σχίνων
Μαρτύρησε δια ξίφους.
Ο Όσιος Νήφων επίσκοπος Κωνσταντιανής
Άγνωστος στους Συναξαριστές και τα Μηναία. Η ζωή του βρίσκεται στους αρχαίους Κώδικες και μεταγενέστερους, όπως στους Λαυριωτικούς Β81 φ. 1-155,1 23 φ. 228α-278, Λ. 66 φ. 32α -58 και στον Βατοπεδινό 618 φ. 143α-159.Η επιγραφή της βιογραφίας του έχει ως εξής: "Βίος και πολιτεία του οσίου πατρός ημών Νήφωνος του εν Κωνσταντινουπόλει μεν ασκήσαντος, γενομένου δε επισκόπου Κωνσταντιανής κατά Αλεξάνδρειαν". Στον Λαυριωτικό Κώδικα Β 81, λέγεται επίσκοπος Αλμυρουπόλεως και ότι απεβίωσε 23 Δεκεμβρίου. Ακολουθία του βρίσκεται στον Κώδικα Δ. δ. II της Κρυπτοφέρης (Βλ. Κατάλογο Roechi σελ. 389). Ελεύθερη απόδοση της ζωής του από το βυζαντινό χειρόγραφο, βρίσκεται στο βιβλίο "ΕΝΑΣ ΑΣΚΗΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ"
έκδοση Ιεράς Μονής Παρακλήτου Ωρωπού (1993).
Ο Άγιος Χρυσογόνος
Ο Χρυσόγονος αυτός είναι άγνωστος στους Συναξαριστές και τα έντυπα Μηναία. Η μνήμη του αναφέρεται στον Σαβαϊτικό Κώδικα 635 την ήμερα αυτή, ως εξής: "Χρυσογόνου έπαρχου πόλεως Θεσσαλονίκης" (βλ. Δημητριεύσκη, Τυπικά, τόμος Β', σελ. 365).
Ο Άγιος Πομπίος
Η μνήμη του αναφέρεται επιγραμματικά στο "Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον" έκδοση "Αποστολικής Διακονίας" 1959, χωρίς άλλες πληροφορίες.
Πουθενά άλλου δεν αναφέρεται η μνήμη του (ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον μάρτυρα Μόβιο ή Πόμπιο, από τους 10 μάρτυρες της Κρήτης)
Πληροφορίες ἀπό Saint.gr καί Μέγα Συναξαριστή (synaxarion.gr)
Ο Μέγας Κωνσταντίνος Συγκέντρωσε ότι πιο πολύτιμα και σπάνια υλικά βρήκε, απ' όλη την -τότε γνωστή ως- οικουμένη: Πράσινα μάρμαρα από την Κάρυστο, ροδόχροα με λευκές φλέβες από τη Φρυγία, ανοιχτόμαυρα με γαλάζιες φλέβες από το Βόσπορο, κόκκινα με λευκά στίγματα από τη Θήβα της Αιγύπτου, και μάρμαρα με διάφορους άλλους χρωματισμούς από διάφορες περιοχές.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑλλά και το διακοσμητικό υλικό ήταν πρώτης τάξης: οι πολύτιμες πέτρες, το χρυσάφι, και το ασήμι κρατούσαν την πρώτη θέση.
Οι εργασίες του ναού, ξεκίνησαν στις 23 Φεβρουαρίου 532 και τελείωσαν στις 27 Δεκεμβρίου 537 (δηλαδή, 5 χρόνια, 10 μήνες και 4 ημέρες , οπότε και έγιναν τα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας. Για το χτίσιμο εργάστηκαν 10.000 εργάτες και τεχνίτες, ενώ ο ίδιος ο Ιουστινιανός επέβλεπε την πορεία των εργασιών και το συνολικά κόστος για το χτίσιμο, έφτασε τα 360 εκατομμύρια χρυσές δραχμές.
«Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντι με τοιούτον έργο επιτελέσας. Νεκίκηκά σε, Σολομών!» αναφώνησε –κατά την παράδοση– με ασυγκράτητο ενθουσιασμό ο Ιουστινιανός όταν πρωτοαντίκρυσε το επιβλητικό εσωτερικό με το άπλετο φωτισμό. Από τα 100 παράθυρα και τα 1.000 καντήλια το φως ν' αντανακλά στους 107 κίονες από λευκά και πολύχρωμα μάρμαρα με εξαιρετικά κιόκρανα και μαζί με τον πλούσιο διάκοσμο, φαντασθείτε, τι θαυμαστή! τι εκπληκτική! τι απερίγραπτη! υπερκόσμια ατμόσφαιρα παρουσίαζε! Προσθέστε τώρα και 525 κληρικούς που ορίστηκαν να υπηρετούν την «Μεγάλη Εκκλησιά» και ψάξτε να βρείτε κοσμητικά επίθετα για να περιγράψουν αυτό το «θαύμα»!!! Οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν το ναό επίγειο ουρανό ή δεύτερο στερέωμα «αγγέλων την των χειρών του Θεού ποίησιν».
Ο Ιουστινιανός, για να γιορτάσει όλος ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης τα εγκαίνια του ναού της Αγίας Σοφίας, διέταξε και σφάξανε χίλια βοοειδή, δέκα χιλιάδες αρνιά, εξακόσιες αίγες, χίλια χοιρίδια και είκοσι χιλιάδες όρνιθες και όλα αυτά, παρασκευάστηκαν και μοιράστηκαν στον κόσμο που πανηγύριζε.
Σχετικά με την εξυπηρέτηση των ναών αναφέρεται ότι μόνο η Αγία Σοφία, επί Ιουστινιανού, είχε χίλιους κληρικούς. Τον έβδομο αιώνα είχαν περιοριστεί σε εξακόσιους και η Νεαρά του Ηρακλείου αναφέρει:
Πρεσβυτέρους 80
Διακόνους 150
Διακόνισσες 40
Υποδιακόνους 70
Αναγνώστες 160
Ψάλτες 25
Θυρωρούς 75
Μπορεί λοιπόν να σχηματίσει κανείς μια ιδέα του πλήθους που εξυπηρετούσε τις εκκλησίες, αν αναλογισθεί ότι τον ενδέκατο αιώνα μόνο στην Αντιόχεια υπήρχαν 1.200 εκκλησίες και 360 μοναστήρια. (Πάνου Ζαμβακέλλη: Εισαγωγή στη Βυζαντινή ζωγραφική).
Η Αγία Σοφία είναι ορθογώνιο οικοδόμημα 78,16 μέτρων μήκους και 71,82 πλάτους. Ο τρούλος, σε ύψος 54 μέτρων, γεννά το αίσθημα ότι αιωρείται. Στηρίζεται πάνω σε τέσσερις πεσσούς που σχηματίζουν τετράγωνο και συνδέονται μεταξύ τους με τόξα. Η διάμετρός του είναι 31 μέτρα και έχει στη βάση του 40 παράθυρα. Οι πεσσοί κρύβονται πίσω από δύο κιονοστοιχίες που χωρίζουν το ναό σε τρία κλίτη, με αποτέλεσμα να φαίνονται μόνο τα γιγάντια τόξα.
Ο γυναικωνίτης βρίσκετε στον δεύτερο όροφο του ναού. Ο εσωνάρθηκας με το κύριο μέρος του ναού επικοινωνεί με 9 πύλες, απ' αυτές οι τρεις μεσαίες ονομάζονται βασιλικές, ενώ η μεσαία είναι πιο πλατειά και πιο ψηλή.
Μπροστά στον εξωνάρθηκα υπήρχε μία μεγάλη αυλή, εκεί βρισκόταν η φιάλη του εξαγνισμού μια καρκινική (= φράση που διαβάζεται και αντίστροφα) επιγραφή που έγραφε: «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ». Δυστυχώς δεν σώζεται σήμερα.
Ο τρούλος της Αγίας Σοφίας κατέρρευσε το Μάη του 558, και ξανακτίσθηκε από τον Ισίδωρο, συνώνυμο ανιψιό, του αρχιτέκτονα της. Αργότερα πάλι, το 867 συγκεκριμένα, ράγισε ο τρούλος μετά από σεισμούς, και τον επισκεύασε ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β'. Όμως την μεγαλύτεροι συμφορά συνολικά που βρήκε την Αγία Σοφία, ήταν το 1204 όταν οι Φράγκοι κυρίεψαν και λεηλάτησαν την Πόλη.
Σήμερα η Αγία Σοφία έχει συληθεί και ως ένα βαθμό παραμορφωθεί. Εξωτερικά έχουν προστεθεί τέσσερις μιναρέδες και εσωτερικά έχουν καλυφθεί τα μωσαϊκά με σοβά. Το 1935 μετατράπηκε σε μουσείο.