Θεολογικαί παρατηρήσεις ἐπί τεσσάρων εἰσηγήσεων τοῦ Μητροπολίτου Δαμιέττης κ. Bishoy περί τῶν κοινῶν δηλώσεων τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου Ὀρθοδόξων καί Ἀντιχαλκηδονίων
Μέρος Γ'
Ὑπεστηρίχθη προσφάτως εἰς Θεσσαλονίκην διά δύο διδακτορικῶν διατριβῶν ὅτι ὁ Ἀλεξανδρείας Διόσκορος καί ὁ Ἀντιοχείας Σεβῆρος δέν ἠρνοῦντο τάς δύο φύσεις ἐν Χριστῷ.
Δημοσιεύσαμεν τήν ἐπί τῆς ἀπόψεως αὐτῆς κριτικήν μας ὑπό τόν τίτλον «Διόσκορος καί Σεβῆρος, οἱ ἀντιχαλκηδόνιοι αἱρεσιάρχαι. Κριτική δύο διδακτορικῶν διατριβῶν» (ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου, Ἅγιον Ὄρος 2003), ἡ ὁποία μεταξύ ἄλλων διευκρινίζει ὑπό ποίαν ἔννοιαν οἱ ἀνωτέρω ἀντιχαλκηδόνιοι διδάσκαλοι ἠρνοῦντο δύο ἐν Χριστῷ φύσεις καί δύο φυσικάς ἐνεργείας.
Εἰς τήν ἰδίαν κριτικήν μας τονίζεται ὅτι εἶναι ἐσφαλμένος ὁ ἰσχυρισμός μελετητῶν τοῦ Σεβήρου Ἀντιοχείας, ὅτι ἀκολουθεῖ πιστῶς τήν διδασκαλίαν τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας. Ἡ ἀδυναμία τῶν ἀντιχαλκηδονίων διδασκάλων νά δεχθοῦν τήν Δ΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον ἀποδεικνύει, κατά τήν ἐν λόγῳ κριτικήν μας, τήν ἀδυναμίαν των νά κατανοήσουν τόν ἅγιον Κύριλλον.
Γίνεται ἀντιληπτόν ὅτι ἤδη ἐπικρίνομεν τό θεολογικόν περιεχόμενον τῶν Α΄ καί Β΄ Κοινῶν Δηλώσεων, ὅτι δηλαδή ἡ Ὀρθόδοξος καί ἡ ἀντιχαλκηδόνιος Χριστολογία ἀποτελοῦν αὐθεντικήν ἔκφρασιν τῆς ἀποστολικῆς πίστεως.
Εἰς τήν ἰδίαν κριτικήν μας τονίζεται ὅτι εἶναι ἐσφαλμένος ὁ ἰσχυρισμός μελετητῶν τοῦ Σεβήρου Ἀντιοχείας, ὅτι ἀκολουθεῖ πιστῶς τήν διδασκαλίαν τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας. Ἡ ἀδυναμία τῶν ἀντιχαλκηδονίων διδασκάλων νά δεχθοῦν τήν Δ΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον ἀποδεικνύει, κατά τήν ἐν λόγῳ κριτικήν μας, τήν ἀδυναμίαν των νά κατανοήσουν τόν ἅγιον Κύριλλον.
Γίνεται ἀντιληπτόν ὅτι ἤδη ἐπικρίνομεν τό θεολογικόν περιεχόμενον τῶν Α΄ καί Β΄ Κοινῶν Δηλώσεων, ὅτι δηλαδή ἡ Ὀρθόδοξος καί ἡ ἀντιχαλκηδόνιος Χριστολογία ἀποτελοῦν αὐθεντικήν ἔκφρασιν τῆς ἀποστολικῆς πίστεως.
Δέν θά ἐπαναλάβωμεν τά ἐπιχειρήματα, τά ὁποῖα ἔχομεν διατυπώσει εἰς τήν ἐργασίαν μας «Συμβολή στόν ἐνδοορθόδοξο διάλογο γιά τήν “Ὀρθοδοξία” τῶν Ἀντιχαλκηδονίων» (βλ. Εἶναι οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι Ὀρθόδοξοι; ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου, Ἅγιον Ὄρος 1995, σελ. 67-128), οὔτε ὅσα ἡ Ἱερά Κοινότης τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἔχει γράψει εἰς τό βιβλίον της «Παρατηρήσεις περί τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου Ὀρθοδόξων καί Ἀντιχαλκηδονίων. Ἀπάντησις εἰς κριτικήν τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἑλβετίας κ. Δαμασκηνοῦ», Ἅγιον Ὄρος 1996, οὔτε ὅσα Ὀρθόδοξοι Ἱεράρχαι καί ἔγκριτοι θεολόγοι5 ἐδημοσίευσαν κατά τά τελευταῖα ἔτη.
Εἰς τό βιβλίον μας «Διόσκορος καί Σεβῆρος...», Ἅγιον Ὄρος 2003, ὑποστηρίζομεν ὅτι μέ τάς ἀνωτέρω ἀντιχαλκηδονίους διατυπώσεις ἐκφράζεται χριστολογικόν φρόνημα διάφορον ἐκείνου, τό ὁποῖον ἐκφράζεται μέ τάς διατυπώσεις τῶν Δ΄, Ε΄ καί ΣΤ΄ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, καθώς καί τῶν Ὀρθοδόξων διδασκάλων Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου, Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Φωτίου Κων/πόλεως, οἱ ὁποῖοι ἑρμηνεύουν ὀρθῶς τήν Χριστολογικήν διδασκαλίαν τοῦ Συμβόλου Νικαίας-Κων/πόλεως καί τῆς ἐπί ἁγίου Κυρίλλου Συνόδου εἰς τήν Ἔφεσον.
Ἡ αἰτία τῆς διαφοροποιήσεως τῶν ἀντιχαλκηδονίων διδασκάλων ἀπό τήν κοινήν Χριστολογικήν Πίστιν τῆς Ἐκκλησίας εἶναι προφανῶς ἡ ἀδυναμία των νά ἀποδεσμευθοῦν ἀπό τό βεβαρυμένον παρελθόν των.
Εἰς τό βιβλίον μας «Διόσκορος καί Σεβῆρος...», Ἅγιον Ὄρος 2003, ὑποστηρίζομεν ὅτι μέ τάς ἀνωτέρω ἀντιχαλκηδονίους διατυπώσεις ἐκφράζεται χριστολογικόν φρόνημα διάφορον ἐκείνου, τό ὁποῖον ἐκφράζεται μέ τάς διατυπώσεις τῶν Δ΄, Ε΄ καί ΣΤ΄ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, καθώς καί τῶν Ὀρθοδόξων διδασκάλων Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου, Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Φωτίου Κων/πόλεως, οἱ ὁποῖοι ἑρμηνεύουν ὀρθῶς τήν Χριστολογικήν διδασκαλίαν τοῦ Συμβόλου Νικαίας-Κων/πόλεως καί τῆς ἐπί ἁγίου Κυρίλλου Συνόδου εἰς τήν Ἔφεσον.
Ἡ αἰτία τῆς διαφοροποιήσεως τῶν ἀντιχαλκηδονίων διδασκάλων ἀπό τήν κοινήν Χριστολογικήν Πίστιν τῆς Ἐκκλησίας εἶναι προφανῶς ἡ ἀδυναμία των νά ἀποδεσμευθοῦν ἀπό τό βεβαρυμένον παρελθόν των.
Ὁ Διόσκορος δέν ἠδύνατο νά κατανοήσῃ καί ἀποδεχθῇ τάς Διαλλαγάς τοῦ ἁγίου Κυρίλλου, ἑπομένως καί τάς ἐκφράσεις «ἐν δύο φύσεσι» καί «δύο φύσεις» τῆς Συνόδου τῆς Χαλκηδόνος.
Ὁ Σεβῆρος δέν ἠδύνατο νά ὑπερβῇ τήν ἀντιχαλκηδόνιον νοοτροπίαν, τήν ὁποίαν ἐκληρονόμησε ἀπό τούς διαδόχους τοῦ Διοσκόρου Τιμόθεον Αἴλουρον, Πέτρον τόν Ἴβηρα κ.λπ., καί διά τοῦτο ᾠκοδόμησε τό γνωστόν φιλοσοφικοθεολογικόν του σύστημα, προκειμένου νά δείξῃ τήν ταυτότητα τοῦ Χριστολογικοῦ του φρονήματος πρός ἐκεῖνο τοῦ ἁγίου Κυρίλλου.
Ὁ Σεβῆρος δέν ἠδύνατο νά ὑπερβῇ τήν ἀντιχαλκηδόνιον νοοτροπίαν, τήν ὁποίαν ἐκληρονόμησε ἀπό τούς διαδόχους τοῦ Διοσκόρου Τιμόθεον Αἴλουρον, Πέτρον τόν Ἴβηρα κ.λπ., καί διά τοῦτο ᾠκοδόμησε τό γνωστόν φιλοσοφικοθεολογικόν του σύστημα, προκειμένου νά δείξῃ τήν ταυτότητα τοῦ Χριστολογικοῦ του φρονήματος πρός ἐκεῖνο τοῦ ἁγίου Κυρίλλου.
Διά τούς μεταγενεστέρους ἀντιχαλκηδονίους διδασκάλους, ὅταν πλέον εἶχε διαμορφωθῆ χωριστή ἀντιχαλκηδόνιος κοινότης καί ἱεραρχία, ἡ προσήλωσις εἰς τόν κατ’ αὐτούς μάρτυρα τῆς πίστεως Διόσκορον Ἀλεξανδρείας καί εἰς τήν Χριστολογικήν σκέψιν τοῦ Σεβήρου Ἀντιοχείας ἦτο πλέον πολύ πιό ἰσχυρή.
Ἡ ἐνδεχομένως εἰλικρινής ἀντινεστοριανή διάθεσις καί προοπτική των ὑπῆρξε μονόπλευρος, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀναπτυχθῇ ὅ,τι ἐπιγραμματικῶς δύναται νά ὀνομασθῇ διοσκόρειον-σεβηριανόν μονοφυσιτικόν φρόνημα.
4) Εἰς τό σημεῖον τοῦτο, προκειμένου νά βοηθήσωμεν εἰς τήν κατανόησιν τῶν ἀνωτέρω λεγομένων καί νά διασαφήσωμεν ὅτι αἱ Κοιναί Δηλώσεις τῶν ἐτῶν 1989 καί 1990 ἐσφαλμένως ταυτίζουν τήν Χριστολογικήν πίστιν τῶν Ὀρθοδόξων καί τῶν Ἀντιχαλκηδονίων, προβαίνομεν εἰς τάς κάτωθι ἐπισημάνσεις ἐπί τῶν τεσσάρων εἰσηγήσεων τοῦ Μητροπολίτου κ. Bishoy, διά τῶν ὁποίων ἑρμηνεύει καί βεβαιώνει τάς
Ἡ ἐνδεχομένως εἰλικρινής ἀντινεστοριανή διάθεσις καί προοπτική των ὑπῆρξε μονόπλευρος, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀναπτυχθῇ ὅ,τι ἐπιγραμματικῶς δύναται νά ὀνομασθῇ διοσκόρειον-σεβηριανόν μονοφυσιτικόν φρόνημα.
4) Εἰς τό σημεῖον τοῦτο, προκειμένου νά βοηθήσωμεν εἰς τήν κατανόησιν τῶν ἀνωτέρω λεγομένων καί νά διασαφήσωμεν ὅτι αἱ Κοιναί Δηλώσεις τῶν ἐτῶν 1989 καί 1990 ἐσφαλμένως ταυτίζουν τήν Χριστολογικήν πίστιν τῶν Ὀρθοδόξων καί τῶν Ἀντιχαλκηδονίων, προβαίνομεν εἰς τάς κάτωθι ἐπισημάνσεις ἐπί τῶν τεσσάρων εἰσηγήσεων τοῦ Μητροπολίτου κ. Bishoy, διά τῶν ὁποίων ἑρμηνεύει καί βεβαιώνει τάς
Κοινάς Δηλώσεις.
α) Περί τῶν δύο ἐν Χριστῷ φύσεων.
Εἰς τήν εἰσήγησιν τῆς Δαμασκοῦ λέγεται ὅτι «αἱ φύσεις, τουτέστιν ἡ θεότης καί ἡ ἀνθρωπότης, ἐξ ὧν συνίσταται ὁ σεσαρκωμένος Θεός Λόγος, συνεχίζουν νά ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει»6.
Ἡ διαβεβαίωσις αὕτη θά ἦτο βοηθητική πρός τήν κατεύθυνσιν τῆς δογματικῆς συμφωνίας, ἐάν δέν ἦτο προφανές ἐκ τῶν συμφραζομένων ὅτι ὁ ὅρος «φύσεις» ἐνταῦθα δέν ἔχει ἀποφορτισθῆ ἀπό τό σεβηριανόν Χριστολογικόν περιεχόμενον, τό ὁποῖον ἐξυπηρετεῖ τήν ὁμολογίαν μιᾶς συνθέτου φύσεως.
Γράφεται σχετικῶς: «... (οἱ ἀκολουθοῦντες τόν Πάπαν Διόσκορον) πάντοτε διεκήρυσσον ὅτι αἱ δύο φύσεις συνεχίζουν νά ὑπάρχουν ἐν τῇ μιᾷ σεσαρκωμένῃ φύσει τοῦ Θεοῦ Λόγου. Οὐδεμία τῶν φύσεων ἐξ αἰτίας τῆς ἑνώσεως ἔπαυσε νά ὑπάρχῃ ... Οἱ Ἀνατολικοί Ὀρθόδοξοι δέν πιστεύουν εἰς μίαν μοναδικήν φύσιν ἐν τῷ Ἰησοῦ Χριστῷ, ἀλλά μᾶλλον εἰς μίαν ἡνωμένην θεανθρωπίνην φύσιν»7.
Καί ἐπί τῇ βάσει ἀποσπάσματος τῆς β΄ πρός Σούκενσον ἐπιστολῆς τοῦ ἁγίου Κυρίλλου, πρός ἐπιβεβαίωσιν τῶν Κοινῶν Δηλώσεων, ἐπισημαίνεται εἰς τήν εἰσήγησιν τῆς Μόσχας: «αἱ δύο φύσεις μεθ’ ὅλων τῶν ἰδιοτήτων αὐτῶν συνεχίζουν νά ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει, ἡ ὁποία ἐσχημάτισε μίαν σεσαρκωμένην φύσιν ἤ μίαν σύνθετον ἡνωμένην φύσιν ἤ, ὡς ἐλέχθη εἰς τήν Κοινήν Δήλωσιν: ‘μίαν ἀχωρίστως καί ἀσυγχύτως ἡνωμένην πραγματικήν θεανθρωπίνην ὕπαρξιν’»8.
Ὁπωσδήποτε, εἶναι κατ’ ἀρχήν θετικόν τό βῆμα νά φρονοῦν οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι σήμερον, ἐν ἀντιθέσει πρός τήν ἀρχαίαν σεβηριανήν διδασκαλίαν, ὅτι αἱ φύσεις ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει μετά τῶν ἰδιοτήτων αὐτῶν.
Ὡς γνωστόν ὁ Σεβῆρος Ἀντιοχείας ἐδέχετο νά ὁμολογήσῃ δύο φύσεις ἐν Χριστῷ, ἀλλ’ ἠρνεῖτο μετά πεισμονῆς καί ἀναθεματισμῶν νά ἀποδώσῃ εἰς ἑκάστην ἐξ αὐτῶν ἰδιότητας καί ἐνεργείας. Παρά ταῦτα, ἐφ’ ὅσον ὁμολογοῦν οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι ὅτι αἱ δύο φύσεις ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει καί ταυτοχρόνως εἶναι ἡνωμέναι εἰς μίαν θεανθρωπίνην φύσιν, ὁ ὅρος φύσις δέν δύναται νά ἔχῃ ὀρθόδοξον ἔννοιαν.
α) Περί τῶν δύο ἐν Χριστῷ φύσεων.
Εἰς τήν εἰσήγησιν τῆς Δαμασκοῦ λέγεται ὅτι «αἱ φύσεις, τουτέστιν ἡ θεότης καί ἡ ἀνθρωπότης, ἐξ ὧν συνίσταται ὁ σεσαρκωμένος Θεός Λόγος, συνεχίζουν νά ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει»6.
Ἡ διαβεβαίωσις αὕτη θά ἦτο βοηθητική πρός τήν κατεύθυνσιν τῆς δογματικῆς συμφωνίας, ἐάν δέν ἦτο προφανές ἐκ τῶν συμφραζομένων ὅτι ὁ ὅρος «φύσεις» ἐνταῦθα δέν ἔχει ἀποφορτισθῆ ἀπό τό σεβηριανόν Χριστολογικόν περιεχόμενον, τό ὁποῖον ἐξυπηρετεῖ τήν ὁμολογίαν μιᾶς συνθέτου φύσεως.
Γράφεται σχετικῶς: «... (οἱ ἀκολουθοῦντες τόν Πάπαν Διόσκορον) πάντοτε διεκήρυσσον ὅτι αἱ δύο φύσεις συνεχίζουν νά ὑπάρχουν ἐν τῇ μιᾷ σεσαρκωμένῃ φύσει τοῦ Θεοῦ Λόγου. Οὐδεμία τῶν φύσεων ἐξ αἰτίας τῆς ἑνώσεως ἔπαυσε νά ὑπάρχῃ ... Οἱ Ἀνατολικοί Ὀρθόδοξοι δέν πιστεύουν εἰς μίαν μοναδικήν φύσιν ἐν τῷ Ἰησοῦ Χριστῷ, ἀλλά μᾶλλον εἰς μίαν ἡνωμένην θεανθρωπίνην φύσιν»7.
Καί ἐπί τῇ βάσει ἀποσπάσματος τῆς β΄ πρός Σούκενσον ἐπιστολῆς τοῦ ἁγίου Κυρίλλου, πρός ἐπιβεβαίωσιν τῶν Κοινῶν Δηλώσεων, ἐπισημαίνεται εἰς τήν εἰσήγησιν τῆς Μόσχας: «αἱ δύο φύσεις μεθ’ ὅλων τῶν ἰδιοτήτων αὐτῶν συνεχίζουν νά ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει, ἡ ὁποία ἐσχημάτισε μίαν σεσαρκωμένην φύσιν ἤ μίαν σύνθετον ἡνωμένην φύσιν ἤ, ὡς ἐλέχθη εἰς τήν Κοινήν Δήλωσιν: ‘μίαν ἀχωρίστως καί ἀσυγχύτως ἡνωμένην πραγματικήν θεανθρωπίνην ὕπαρξιν’»8.
Ὁπωσδήποτε, εἶναι κατ’ ἀρχήν θετικόν τό βῆμα νά φρονοῦν οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι σήμερον, ἐν ἀντιθέσει πρός τήν ἀρχαίαν σεβηριανήν διδασκαλίαν, ὅτι αἱ φύσεις ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει μετά τῶν ἰδιοτήτων αὐτῶν.
Ὡς γνωστόν ὁ Σεβῆρος Ἀντιοχείας ἐδέχετο νά ὁμολογήσῃ δύο φύσεις ἐν Χριστῷ, ἀλλ’ ἠρνεῖτο μετά πεισμονῆς καί ἀναθεματισμῶν νά ἀποδώσῃ εἰς ἑκάστην ἐξ αὐτῶν ἰδιότητας καί ἐνεργείας. Παρά ταῦτα, ἐφ’ ὅσον ὁμολογοῦν οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι ὅτι αἱ δύο φύσεις ὑπάρχουν ἐν τῇ ἑνώσει καί ταυτοχρόνως εἶναι ἡνωμέναι εἰς μίαν θεανθρωπίνην φύσιν, ὁ ὅρος φύσις δέν δύναται νά ἔχῃ ὀρθόδοξον ἔννοιαν.
Τοῦτο συνάγεται ἐκ τῶν κάτωθι.
Ὁμολογοῦμεν ὀρθοδόξως τάς τρεῖς θείας Ὑποστάσεις, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί τήν μίαν καί κοινήν θείαν φύσιν τῶν τριῶν Ὑποστάσεων. Ἡ τριαδολογική αὕτη διάκρισις φύσεως καί ὑποστάσεως δέν καταργεῖται ἐν τῇ σαρκώσει τοῦ Ἑνός τῆς Τριάδος, κατά τόν Θεολόγον ἅγιον Γρηγόριον: «Φύσεις μέν γάρ δύο Θεός καί ἄνθρωπος, ἐπεί ψυχή καί σῶμα˙ υἱοί δέ οὐ δύο ... Καί εἰ δεῖ συντόμως εἰπεῖν, ἄλλο μέν καί ἄλλο τά ἐξ ὧν ὁ Σωτήρ ... Λέγω δέ ἄλλο καί ἄλλο, ἔμπαλιν ἤ ἐπί τῆς Τριάδος ἔχει.
Ἐκεῖ μέν γάρ ἄλλος καί ἄλλος, ἵνα μή τάς ὑποστάσεις συγχέωμεν˙ οὐκ ἄλλο δέ καί ἄλλο» (Ἁγ. Γρηγορίου Θεολόγου, Ἐπιστολή α΄ πρός Κληδόνιον). Ὅπως δηλαδή εἰς τήν Τριαδολογίαν ὁμολογοῦμεν μίαν φύσιν καί τρεῖς ὑποστάσεις, ἔτσι καί εἰς τήν Χριστολογίαν ὁμολογοῦμεν δύο φύσεις καί μίαν ὑπόστασιν.
Ὁμολογοῦμεν ὀρθοδόξως τάς τρεῖς θείας Ὑποστάσεις, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί τήν μίαν καί κοινήν θείαν φύσιν τῶν τριῶν Ὑποστάσεων. Ἡ τριαδολογική αὕτη διάκρισις φύσεως καί ὑποστάσεως δέν καταργεῖται ἐν τῇ σαρκώσει τοῦ Ἑνός τῆς Τριάδος, κατά τόν Θεολόγον ἅγιον Γρηγόριον: «Φύσεις μέν γάρ δύο Θεός καί ἄνθρωπος, ἐπεί ψυχή καί σῶμα˙ υἱοί δέ οὐ δύο ... Καί εἰ δεῖ συντόμως εἰπεῖν, ἄλλο μέν καί ἄλλο τά ἐξ ὧν ὁ Σωτήρ ... Λέγω δέ ἄλλο καί ἄλλο, ἔμπαλιν ἤ ἐπί τῆς Τριάδος ἔχει.
Ἐκεῖ μέν γάρ ἄλλος καί ἄλλος, ἵνα μή τάς ὑποστάσεις συγχέωμεν˙ οὐκ ἄλλο δέ καί ἄλλο» (Ἁγ. Γρηγορίου Θεολόγου, Ἐπιστολή α΄ πρός Κληδόνιον). Ὅπως δηλαδή εἰς τήν Τριαδολογίαν ὁμολογοῦμεν μίαν φύσιν καί τρεῖς ὑποστάσεις, ἔτσι καί εἰς τήν Χριστολογίαν ὁμολογοῦμεν δύο φύσεις καί μίαν ὑπόστασιν.
Ἡ μία ὑπόστασις, εἰς τήν ὁποίαν ὑπάρχουν ἀτρέπτως καί ἀσυγχύτως αἱ δύο φύσεις, εἶναι ἡ Ὑπόστασις τοῦ Θεοῦ Λόγου, ἡ ἁπλῆ οὖσα πρό τῆς Σαρκώσεως (ἤτοι ἔχουσα ἐνθεωρουμένην μόνην τήν ἀΐδιον θεότητα) καί γενομένη σύνθετος ἡ αὐτή μετά τήν Σάρκωσιν (ἤτοι ἔχουσα ἐνθεωρουμένην καί τήν πρόσφατον ἀνθρωπότητα, πλήν ἡνωμένην μετά τῆς θεότητος).
Κατά τά ἀνωτέρω εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατον νά ἐννοήσωμεν ὅτι ἡ σύνθετος πλέον ὑπόστασις τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου, ἤτοι αὐτός ὁ Χριστός, ὁ Εἷς τῆς Τριάδος, δύναται νά ὁρισθῇ ὡς φύσις. Ἐφ’ ὅσον ἔχομεν ὁρίσει ὡς φύσεις τά ἐξ ὧν ὁ Χριστός, ἤτοι τήν θεότητα καί τήν ἀνθρωπότητα, εἶναι ὀντολογικῶς, λογικῶς καί θεολογικῶς ἀδύνατον νά ὁρίσωμεν ὡς φύσιν τόν ἐξ αὐτῶν συντεθειμένον σαρκωθέντα Θεόν Λόγον. Ἄλλος ὁ ὁρισμός τῆς φύσεως καί ἕτερος τῆς ὑποστάσεως.
Ἐπειδή οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι ἰσχυρίζονται ὅτι ὁ ἅγιος Κύριλλος ὠνόμασε τόν ἕνα Χριστόν Μίαν φύσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένην, χρειάζεται ἰδιαιτέρα προσοχή εἰς τό σημεῖον τοῦτο.
Κατά τά ἀνωτέρω εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατον νά ἐννοήσωμεν ὅτι ἡ σύνθετος πλέον ὑπόστασις τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου, ἤτοι αὐτός ὁ Χριστός, ὁ Εἷς τῆς Τριάδος, δύναται νά ὁρισθῇ ὡς φύσις. Ἐφ’ ὅσον ἔχομεν ὁρίσει ὡς φύσεις τά ἐξ ὧν ὁ Χριστός, ἤτοι τήν θεότητα καί τήν ἀνθρωπότητα, εἶναι ὀντολογικῶς, λογικῶς καί θεολογικῶς ἀδύνατον νά ὁρίσωμεν ὡς φύσιν τόν ἐξ αὐτῶν συντεθειμένον σαρκωθέντα Θεόν Λόγον. Ἄλλος ὁ ὁρισμός τῆς φύσεως καί ἕτερος τῆς ὑποστάσεως.
Ἐπειδή οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι ἰσχυρίζονται ὅτι ὁ ἅγιος Κύριλλος ὠνόμασε τόν ἕνα Χριστόν Μίαν φύσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένην, χρειάζεται ἰδιαιτέρα προσοχή εἰς τό σημεῖον τοῦτο.
Ἀποβλέποντες εἰς τήν δήλωσιν τῆς ἐν Χριστῷ ὑποστατικῆς ταυτότητος, ὁμολογοῦμεν βεβαίως καί οἱ Ὀρθόδοξοι τόν Χριστόν Μίαν φύσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένην μετά τοῦ ἱεροῦ Πατρός καί μετά τῶν ἁγίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, αἱ ὁποῖαι ἀπεδέχθησαν τήν Διά τοῦ μίαν φύσιν ἐννοοῦμεν ὀρθοδόξως μίαν ὑπόστασιν, καθόσον ἐκ τῶν κειμένων τοῦ ἁγίου Κυρίλλου οὐδόλως δικαιούμεθα νά ὁρίσωμεν τόν Χριστόν ὡς μίαν φύσιν.
Ὁ ἅγιος ἔχει τονίσει μετ’ ἐμφάσεως ὅτι «τό Χριστός ὄνομα οὔτε ὅρου δύναμιν ἔχει οὔτε μήν τήν τινος οὐσίαν, ὅ τί ποτέ ἐστι, σημαίνει, καθάπερ ἀμέλει καί τό ἄνθρωπος ἤ ἵππος ἤ βοῦς»ὀρθόδοξον ἑρμηνείαν τῆς ἐκφράσεως ταύτης9 10˙ δέν ἐκφράζει δηλαδή τό ἐννοιολογικόν περιεχόμενον φύσεως. Διευκρινίζουν οἱ ἅγιοι ἡμῶν Πατέρες ὅτι ὁ ἅγιος Κύριλλος εἰς τήν ἐν λόγῳ ἔκφρασιν κατεχρήσατο τοῦ ὅρου φύσις (ἐχρησιμοποίησε καταχρηστικῶς τήν λέξιν φύσις ἀντί τῆς λέξεως ὑπόστασις)11.
Ἐπεξηγοῦν ἐπίσης οἱ Πατέρες ὅτι εἶναι δυνατή ἡ κατάχρησις αὕτη, καθόσον ἡ ὑπόστασις ὡς μερικώτερον εἰς τήν λογικήν κλίμακα δέχεται τό ὄνομα καί τόν ὅρον τοῦ καθολικοῦ, κατά δογματικήν ὅμως ἀκρίβειαν λέγεται καί εἶναι ὑπόστασις, ἐπειδή δέν εἶναι ἁπλῶς φύσις ἀλλά φύσις μετά ἰδιωμάτων
Ἐπανερχόμενοι εἰς τήν «μίαν ἡνωμένην θεανθρωπίνην φύσιν» τῶν Κοινῶν Δηλώσεων, τήν ὁποίαν οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι ἐπιπλέον ὀνομάζουν «μίαν σύνθετον ἡνωμένην φύσιν», ἐπισημαίνομεν ὅτι ταυτίζουν σεβηριανῶς τήν φύσιν καί τήν ὑπόστασιν ὡς ἐννοίας καί ὡς ‘πράγματα’, καθόσον τάς δύο φύσεις τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου καί αὐτόν τόν σεσαρκωμένον Θεόν Λόγον κατανοοῦν ἀδιακρίτως φύσεις καί ὑποστάσεις.
Διά νά γίνῃ τοῦτο κατανοητότερον, θά παραθέσωμεν καί θά σχολιάσωμεν τά ἀκόλουθα ἀποσπάσματα ἐκ τῶν εἰσηγήσεων τοῦ κ. Bishoy.
Ὁ ἅγιος ἔχει τονίσει μετ’ ἐμφάσεως ὅτι «τό Χριστός ὄνομα οὔτε ὅρου δύναμιν ἔχει οὔτε μήν τήν τινος οὐσίαν, ὅ τί ποτέ ἐστι, σημαίνει, καθάπερ ἀμέλει καί τό ἄνθρωπος ἤ ἵππος ἤ βοῦς»ὀρθόδοξον ἑρμηνείαν τῆς ἐκφράσεως ταύτης9 10˙ δέν ἐκφράζει δηλαδή τό ἐννοιολογικόν περιεχόμενον φύσεως. Διευκρινίζουν οἱ ἅγιοι ἡμῶν Πατέρες ὅτι ὁ ἅγιος Κύριλλος εἰς τήν ἐν λόγῳ ἔκφρασιν κατεχρήσατο τοῦ ὅρου φύσις (ἐχρησιμοποίησε καταχρηστικῶς τήν λέξιν φύσις ἀντί τῆς λέξεως ὑπόστασις)11.
Ἐπεξηγοῦν ἐπίσης οἱ Πατέρες ὅτι εἶναι δυνατή ἡ κατάχρησις αὕτη, καθόσον ἡ ὑπόστασις ὡς μερικώτερον εἰς τήν λογικήν κλίμακα δέχεται τό ὄνομα καί τόν ὅρον τοῦ καθολικοῦ, κατά δογματικήν ὅμως ἀκρίβειαν λέγεται καί εἶναι ὑπόστασις, ἐπειδή δέν εἶναι ἁπλῶς φύσις ἀλλά φύσις μετά ἰδιωμάτων
Ἐπανερχόμενοι εἰς τήν «μίαν ἡνωμένην θεανθρωπίνην φύσιν» τῶν Κοινῶν Δηλώσεων, τήν ὁποίαν οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι ἐπιπλέον ὀνομάζουν «μίαν σύνθετον ἡνωμένην φύσιν», ἐπισημαίνομεν ὅτι ταυτίζουν σεβηριανῶς τήν φύσιν καί τήν ὑπόστασιν ὡς ἐννοίας καί ὡς ‘πράγματα’, καθόσον τάς δύο φύσεις τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου καί αὐτόν τόν σεσαρκωμένον Θεόν Λόγον κατανοοῦν ἀδιακρίτως φύσεις καί ὑποστάσεις.
Διά νά γίνῃ τοῦτο κατανοητότερον, θά παραθέσωμεν καί θά σχολιάσωμεν τά ἀκόλουθα ἀποσπάσματα ἐκ τῶν εἰσηγήσεων τοῦ κ. Bishoy.
Ἀφοῦ ὀρθῶς ἀποκλείεται ἡ κατανόησις τῶν ἐν Χριστῷ φύσεων ὑπό τήν ἔννοιαν τῆς ἐν τῷ εἴδει θεωρουμένης φύσεως, ὅπερ θά ἐσήμαινε σάρκωσιν τῶν τριῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἀνάληψιν ὑπό τοῦ Θεοῦ Λόγου ὅλων τῶν ἀνθρωπίνων ὑποστάσεων13, συμπληρώνεται: «Ἡ ἕνωσις τῶν φύσεων τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου εἶναι ἕνωσις ἐξατομικευμένων φύσεων, ἤ ἀκριβέστερον ἕνωσις προσωποποιημένων φύσεων, αἱ ὁποῖαι σχηματίζουν μίαν σύνθετον ὑπόστασιν τοῦ Σεσαρκωμένου Λόγου.
Οἱ Ἀνατολικοί Ὀρθόδοξοι καί οἱ Ὀρθόδοξοι ἐκφράζουν τήν ἰδίαν πραγματικότητα, ὅταν ὁμιλοῦν διά μίαν σύνθετον φύσιν ἤ μίαν σύνθετον ὑπόστασιν, καθόσον ἡ σύνθεσις ἐν τῇ ὑποστάσει τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου εἶναι σύνθεσις φύσεων καί ὄχι προσώπων. Οἱ Ἀνατολικοί Ὀρθόδοξοι ἀναφέρονται εἰς προσωποποιημένην φύσιν, ἡ ὁποία δύναται ὀρθῶς νά ὀνομασθῇ ὑπόστασις, ἀλλ’ οὐδείς ἐξ ἄλλου δύναται νά ἀρνηθῇ ὅτι αὐτή ὀνομάζεται ἐπίσης φύσις, πλήν καθώς ἔγραψεν ὁ ἅγιος Κύριλλος ‘μία σεσαρκωμένη φύσις τοῦ Λόγου’, δηλαδή ὡς προσωποποιημένη ἐν τῷ Λόγῳ καί ὄχι ἐν Τριαδικῇ σημασίᾳ»14.
Ἀναφερόμενος ὁ κ. Bishoy εἰς τήν ἐν Χριστῷ θεότητα καί ἀνθρωπότητα ἀποδίδει εἰς αὐτάς ἔννοιαν ἐνουσίου ὑποστάσεως, καθώς χρησιμοποιεῖ τούς ὅρους ἐξατομικευμέναι φύσεις καί προσωποποιημέναι φύσεις. Ἐπίσης, ἀναφερόμενος εἰς τόν Χριστόν ὡς εἰς σύνθετον ὑπόστασιν καί Μίαν φύσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένην, δέν ἀρνεῖται νά ἀποδώσῃ εἰς Αὐτόν (πέραν τῆς ἐννοίας τῆς ὑποστάσεως) καί ἔννοιαν φύσεως.
____________________________________________________________________________
Ὑποσημειώσεις
5 Ἐνδεικτικῶς, ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύμων Διόδωρος (1992), ὁ Σεβ. Γέρων Ἐφέσου Χρυσόστομος Κωνσταντινίδης (1991), ὁ Σεβ. Κυρηνείας Παῦλος (1998), ἡ ἐπί τῶν Δογματικῶν συνοδική Ἐπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (1994), οἱ καθηγηταί Ν. Μητσόπουλος (1994) καί π. Θεόδωρος Ζήσης (1994), ἡ Ἀδελφότης Θεολόγων “Ὁ Σωτήρ” (σειρά ἄρθρων πού ἐπανεξεδόθη-σαν τό 1995 σέ ἑνιαῖο τόμο), ὁ καθηγητής Ἀνδρ. Ν. Παπαβασιλείου καί οἱ θεολόγοι Στ. Μποζο-βίτης (1999) καί Jean-Claude Larchet (ἑλληνιστί 2003).
6 «The natures, i.e. the divinity and humanity, out of which the incarnate Word of God was composed, continued to exist in the union» (Δαμασκός, 3/2/1998, σ. 1). Τό ρῆμα συνεχίζουν (continued) ἐμπερικλείει ἀσαφῆ ἔννοιαν καί πρέπει νά διευκρινηθῇ ὅτι δέν δεχόμεθα αὐτό ἐνταῦθα ὡς θεολογικόν ὅρον˙ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ‘συνεχίζει’ νά ὑπάρχῃ ἐν τῇ ἑνώσει, ὄχι ἐπειδή ὑπῆρχε καί πρό τῆς ἑνώσεώς της μετά τοῦ Λόγου -(ἡ θεότης τοῦ Λόγου ὑπῆρχεν ἀϊδίως)-, ἀλλά ἐπειδή ὁ τρόπος τῆς καθ’ ὑπόστασιν ἑνώσεώς της μετά τῆς θεότητος δέν συνεπάγεται ἀφανισμόν της ἤ σύγχυσιν μετά τῆς θεότητος.
7 «... (The followers of Pope Dioscorus) ... always confessed the continuity of existence of the two natures in the one incarnate nature of the Word of God. None of the natures ceased to exist because of the union ... The Oriental Orthodox do not believe in a single nature in Jesus Christ but rather a united divine-human nature» (Δαμασκός, 3/2/1998, σελ. 3).
8 «The two natures with all their properties continued to persist in the union which formed one incarnate nature or one composite united nature or as stated in the agreed statement: ‘an inseparably and uncomfusedly united real divine-human being» (Μόσχα, Σεπτ. 2001, σελ. 4-5).
9 Ὁσάκις εἰς τήν αὐτήν ἔκφρασιν θεωροῦμεν τά ἐξ ὧν ὁ Χριστός καί τόν τρόπον τῆς ἑνώσεως, ἡ λέξις φύσις κατανοεῖται κυριωνύμως φύσις καί ἀναφέρεται εἰς τήν κοινήν μετά τοῦ Πατρός θεότητα ἐνθεωρουμένην εἰς τήν ὑπόστασιν τοῦ Λόγου (βλ. παρά τῷ ἁγίῳ Κυρίλλῳ, Ἐπιστολή β΄ πρός Σούκενσον, καί πρβλ. ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής..., 55).
10 Ἁγ. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Μονογενοῦς, PG 75, 1369A. Βλ. καί ACO I, 5, 219.
11 Ἐφραίμιος Ἀντιοχείας, ἐν Βιβλιοθήκῃ Φωτίου, 229, 251-252 καί 259 (PG 103, 977-981 καί 1017-1020).
12 Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Κατά Ἰακωβιτῶν, 52. Πρβλ. τοῦ αὐτοῦ Περί πίστεως κατά Νεστοριανῶν, 13.
13 Μόσχα, Σεπτ. 2001. Πρβλ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδ. ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, 55.
14 «The union of natures of the incarnate Word of God are [sic, is] the union of individualized natures, or more precisely the union of personalized natures which are forming one composite hypostasis of the Incarnate Logos. The Oriental Orthodox and the Orthodox are expressing the same reality when they speak about one composite nature or one composite hypostasis, since the composition in the hypostasis in the incarnate Word of God is the composition of natures and not that of persons. The Oriental Orthodox are referring to the personalized nature which can correctly named the hypostasis, but on the other hand no body can deny that it is also named a nature, but as Saint Cyril wrote “the incarnate nature of the Logos” i.e as personalized in the Logos and not in its Trinitarian magnitude» (Μόσχα, Σεπτ. 2001, σελ. 5).
Τέλος Γ΄ Μέρους
Οἱ Ἀνατολικοί Ὀρθόδοξοι καί οἱ Ὀρθόδοξοι ἐκφράζουν τήν ἰδίαν πραγματικότητα, ὅταν ὁμιλοῦν διά μίαν σύνθετον φύσιν ἤ μίαν σύνθετον ὑπόστασιν, καθόσον ἡ σύνθεσις ἐν τῇ ὑποστάσει τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου εἶναι σύνθεσις φύσεων καί ὄχι προσώπων. Οἱ Ἀνατολικοί Ὀρθόδοξοι ἀναφέρονται εἰς προσωποποιημένην φύσιν, ἡ ὁποία δύναται ὀρθῶς νά ὀνομασθῇ ὑπόστασις, ἀλλ’ οὐδείς ἐξ ἄλλου δύναται νά ἀρνηθῇ ὅτι αὐτή ὀνομάζεται ἐπίσης φύσις, πλήν καθώς ἔγραψεν ὁ ἅγιος Κύριλλος ‘μία σεσαρκωμένη φύσις τοῦ Λόγου’, δηλαδή ὡς προσωποποιημένη ἐν τῷ Λόγῳ καί ὄχι ἐν Τριαδικῇ σημασίᾳ»14.
Ἀναφερόμενος ὁ κ. Bishoy εἰς τήν ἐν Χριστῷ θεότητα καί ἀνθρωπότητα ἀποδίδει εἰς αὐτάς ἔννοιαν ἐνουσίου ὑποστάσεως, καθώς χρησιμοποιεῖ τούς ὅρους ἐξατομικευμέναι φύσεις καί προσωποποιημέναι φύσεις. Ἐπίσης, ἀναφερόμενος εἰς τόν Χριστόν ὡς εἰς σύνθετον ὑπόστασιν καί Μίαν φύσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένην, δέν ἀρνεῖται νά ἀποδώσῃ εἰς Αὐτόν (πέραν τῆς ἐννοίας τῆς ὑποστάσεως) καί ἔννοιαν φύσεως.
____________________________________________________________________________
Ὑποσημειώσεις
5 Ἐνδεικτικῶς, ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύμων Διόδωρος (1992), ὁ Σεβ. Γέρων Ἐφέσου Χρυσόστομος Κωνσταντινίδης (1991), ὁ Σεβ. Κυρηνείας Παῦλος (1998), ἡ ἐπί τῶν Δογματικῶν συνοδική Ἐπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (1994), οἱ καθηγηταί Ν. Μητσόπουλος (1994) καί π. Θεόδωρος Ζήσης (1994), ἡ Ἀδελφότης Θεολόγων “Ὁ Σωτήρ” (σειρά ἄρθρων πού ἐπανεξεδόθη-σαν τό 1995 σέ ἑνιαῖο τόμο), ὁ καθηγητής Ἀνδρ. Ν. Παπαβασιλείου καί οἱ θεολόγοι Στ. Μποζο-βίτης (1999) καί Jean-Claude Larchet (ἑλληνιστί 2003).
6 «The natures, i.e. the divinity and humanity, out of which the incarnate Word of God was composed, continued to exist in the union» (Δαμασκός, 3/2/1998, σ. 1). Τό ρῆμα συνεχίζουν (continued) ἐμπερικλείει ἀσαφῆ ἔννοιαν καί πρέπει νά διευκρινηθῇ ὅτι δέν δεχόμεθα αὐτό ἐνταῦθα ὡς θεολογικόν ὅρον˙ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ‘συνεχίζει’ νά ὑπάρχῃ ἐν τῇ ἑνώσει, ὄχι ἐπειδή ὑπῆρχε καί πρό τῆς ἑνώσεώς της μετά τοῦ Λόγου -(ἡ θεότης τοῦ Λόγου ὑπῆρχεν ἀϊδίως)-, ἀλλά ἐπειδή ὁ τρόπος τῆς καθ’ ὑπόστασιν ἑνώσεώς της μετά τῆς θεότητος δέν συνεπάγεται ἀφανισμόν της ἤ σύγχυσιν μετά τῆς θεότητος.
7 «... (The followers of Pope Dioscorus) ... always confessed the continuity of existence of the two natures in the one incarnate nature of the Word of God. None of the natures ceased to exist because of the union ... The Oriental Orthodox do not believe in a single nature in Jesus Christ but rather a united divine-human nature» (Δαμασκός, 3/2/1998, σελ. 3).
8 «The two natures with all their properties continued to persist in the union which formed one incarnate nature or one composite united nature or as stated in the agreed statement: ‘an inseparably and uncomfusedly united real divine-human being» (Μόσχα, Σεπτ. 2001, σελ. 4-5).
9 Ὁσάκις εἰς τήν αὐτήν ἔκφρασιν θεωροῦμεν τά ἐξ ὧν ὁ Χριστός καί τόν τρόπον τῆς ἑνώσεως, ἡ λέξις φύσις κατανοεῖται κυριωνύμως φύσις καί ἀναφέρεται εἰς τήν κοινήν μετά τοῦ Πατρός θεότητα ἐνθεωρουμένην εἰς τήν ὑπόστασιν τοῦ Λόγου (βλ. παρά τῷ ἁγίῳ Κυρίλλῳ, Ἐπιστολή β΄ πρός Σούκενσον, καί πρβλ. ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής..., 55).
10 Ἁγ. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Μονογενοῦς, PG 75, 1369A. Βλ. καί ACO I, 5, 219.
11 Ἐφραίμιος Ἀντιοχείας, ἐν Βιβλιοθήκῃ Φωτίου, 229, 251-252 καί 259 (PG 103, 977-981 καί 1017-1020).
12 Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Κατά Ἰακωβιτῶν, 52. Πρβλ. τοῦ αὐτοῦ Περί πίστεως κατά Νεστοριανῶν, 13.
13 Μόσχα, Σεπτ. 2001. Πρβλ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδ. ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, 55.
14 «The union of natures of the incarnate Word of God are [sic, is] the union of individualized natures, or more precisely the union of personalized natures which are forming one composite hypostasis of the Incarnate Logos. The Oriental Orthodox and the Orthodox are expressing the same reality when they speak about one composite nature or one composite hypostasis, since the composition in the hypostasis in the incarnate Word of God is the composition of natures and not that of persons. The Oriental Orthodox are referring to the personalized nature which can correctly named the hypostasis, but on the other hand no body can deny that it is also named a nature, but as Saint Cyril wrote “the incarnate nature of the Logos” i.e as personalized in the Logos and not in its Trinitarian magnitude» (Μόσχα, Σεπτ. 2001, σελ. 5).
Τέλος Γ΄ Μέρους
Γιά νά διαβάσετε τά ὑπόλοιπα μέρη πατήστε Ὀρθοδόξων καί Ἀντιχαλκηδονίων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Για να σχολιάσετε (με ευπρέπεια) πρέπει να συνδεθείτε με τον λογαριασμό google ή wordpress που διαθέτετε. Αν δεν διαθέτετε πρέπει να δημιουργήσετε έναν λογαριασμό στο @gmail ή στο @wordpress. Μπορείτε βεβαίως πάντα να στέλνετε e-mail στο anavaseis@gmail.com
Ευχαριστούμε.