Τί εἶναι ἡ νοερὴ προσευχὴ καὶ πῶς πρέπει νὰ γίνεται. Ἁγ. Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου.

Τί εἶναι ἡ νοερὴ προσευχὴ καὶ πῶς πρέπει νὰ γίνεται.

Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης

Ἡ νοερὴ καὶ καρδιακὴ προσευχή, σύμφωνα μὲ τοὺς Ἁγίους Πατέρες τοὺς καλουμένους Νηπτικούς, εἶναι ἡ συγκέντρωσις τοῦ ἀνθρώπινου νοῦ στὴν καρδιά του κυρίως, καὶ χωρὶς νὰ ὁμιλῇ μὲ τὸ στόμα, μὲ μόνο τὸν ἐνδιάθετο λόγο, ὁ ὁποῖος ὁμιλεῖται μέσα στὴν καρδιά, νὰ λέγῃ αὐτὴ τὴ σύντομη καὶ μονολόγιστη προσευχή· δηλαδὴ τὸ «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με», κρατώντας λίγο καὶ τὴν ἀναπνοή (85). Καταχρηστικὰ ὅμως καὶ εὐρύτερα νοερὴ προσευχὴ λέγεται καὶ κάθε ἄλλη δέησις ποὺ δὲν θὰ γίνῃ μὲ τὸ στόμα, ἀλλὰ μὲ τὸν ἐνδιάθετο λόγο τῆς καρδιᾶς ποὺ ἀναφέρθηκε.

Ἄν, λοιπόν, ἀδελφέ, ἀγαπᾷς νὰ εἰσακουσθῇς πιὸ εὔκολα ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ νὰ λάβης ἐκεῖνο ποὺ τοῦ ζητᾶς, ἀγωνίζου ὅσο μπορεῖς σ᾿ αὐτὴ τὴ νοερὴ προσευχή, παρακαλώντας τὸν Θεὸ μὲ ὅλο σου τὸν νοῦ καὶ τὴν καρδιὰ γιὰ νὰ σὲ ἐλεήσῃ καὶ νὰ σοῦ δώσῃ ἐκεῖνα ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα καὶ σὲ συμφέρουν γιὰ τὴ σωτηρία σου.
 Διότι, ὅσο περισσότερο κόπο ἔχει αὐτὴ ἡ νοερὴ προσευχή, ἀπὸ ἐκείνη ποὺ λέγεται μὲ τὸ στόμα προφορικά, τόσο περισσότερο τὴν ἀκούει ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος ἀκούει καλύτερα τὴν νοερὴ βοὴ τῆς καρδιᾶς, παρὰ τὶς δυνατὲς φωνὲς τοῦ στόματος. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἔλεγε στὸν Μωυσῆ ποὺ μόνο νοερὰ καὶ μὲ τὴν καρδιὰ τὸν παρακαλοῦσε γιὰ τοὺς Ἰουδαίους: «Γιατὶ φωνάζεις δυνατὰ πρὸς ἐμένα;» (Ἐξόδ. 14,15).

Γνώριζε ἀκόμη ὅτι, ἐπειδὴ καὶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, εἶναι καθολικὸ Ὄνομα καὶ περιέχει ὅλες τὶς χάρες (86), ποὺ ζητᾶμε καὶ ἐμεῖς ἀπὸ τὸν Θεό, καὶ ὁ Θεὸς μᾶς τὶς δίνει, γι᾿ αὐτὸ γιὰ κάθε ὑπόθεσι καὶ χάρι ποὺ ζητᾷς ἀπὸ τὸν Θεό, μπορεῖς νὰ χρησιμοποιῇς τὴν προρρηθεῖσα σύντομη αὐτὴν προσευχή, τὸ «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με».
Γιατὶ καὶ ὁ νοῦς συμμαζεύεται μὲ αὐτὴν πιὸ εὔκολα, ἐνῷ στὶς ἄλλες προσευχές, στὶς ἐκτενέστερες καὶ πολλές, ὁ νοῦς διασκορπίζεται. Ἐὰν ὅμως καὶ ἐπιθυμῇς, κατὰ τὶς διάφορες ὑποθέσεις καὶ χάριτες ποὺ ζητᾷς, νὰ προσεύχεσαι, ἐδῶ σοῦ παραθέτω μερικὲς προσευχές, γιὰ νὰ τὶς ἔχῃς ὡς παράδειγμα. Γιὰ παράδειγμα, ὅταν ζητᾷς κάποια ἀρετὴ καὶ χάρι, μπορεῖς νὰ πῇς μὲ τὴν καρδιά σου τὰ ἑξῆς·

«Κύριε, ὁ Θεός μου, δός μου αὐτὴ τὴ χάρι καὶ ἀρετὴ γιὰ δόξα καὶ τιμὴ δική σου»· ἢ ἔτσι· «Κύριέ μου, ἐγὼ πιστεύω ὅτι σοῦ ἀρέσει καὶ εἶναι δόξα δική σου τὸ νὰ ζητήσω ἐγὼ καὶ νὰ λάβω αὐτὴ τὴν χάρι· ἐκπλήρωσέ μου λοιπὸν αὐτὴ τὴν ἐπιθυμία σύμφωνα μὲ τὸ θέλημά σου».
Ὅταν ἔμπρακτα πολεμῆσαι ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς, θὰ προσευχηθῇς ἔτσι· «Τρέξε γρήγορα, Θεέ μου, νὰ μὲ βοηθήσῃς, γιὰ νὰ μὴ νικηθῶ ἀπὸ τοὺς ἐχθρούςμου· ἢ Θεὲ μου, καταφυγή μου, δύναμις τῆς ψυχῆς μου, βοήθησέ με γρήγορα, γιὰ νὰ μὴν πέσω».
Ὅταν ἀκολουθῇ ἡ μάχη, ἀκολούθησε καὶ ἐσὺ αὐτὸν τὸν τρόπο τῆς προσευχῆς, ἀντιστεκόμενος γενναῖα σ᾿ ἐκεῖνο ποὺ σὲ πολεμεῖ. Ἔπειτα, ἀφοῦ τελειώσει ἡ σκληρότητα τῆς μάχης, στρέψου πρὸς τὸν Θεό, παρουσίασε μπροστά του τὸν ἐχθρὸ ποὺ σὲ πολέμησε καὶ τὴν ἀδυναμία σου νὰ τοῦ ἀντισταθῇς λέγοντας· «Νά, Κύριε, τὸ δημιούργημα τῶν χεριῶν τῆς ἀγαθότητός σου, τὸ ἐξαγορασμένο μὲ τὸ Αἷμα σου.
Νὰ ὁ ἐχθρός σου ποὺ ζητᾷ νὰ τὸ ἐξαφανίσῃ καὶ νὰ τὸ καταφάγη· σὲ σένα προστρέχω· σὲ σένα μόνον ἐλπίζω ποὺ εἶσαι ἀγαθὸς καὶ παντοδύναμος· καὶ κύταξε τὴν ἀδυναμία μου καὶ τὴν ταχύτητα (ἂν δὲν μὲ βοηθήσῃς ἐσύ) νὰ ὑποταχθῶ ἐκούσια· βοήθησέ με λοιπόν, ἐσὺ ποὺ εἶσαι ἡ ἐλπίδα καὶ ἡ δύναμις τῆς ψυχῆς μου».

Σοῦ ὑπενθυμίζω καὶ τὸ ἑξῆς: Ὅταν κουρασθῇς νὰ προσεύχεσαι νοερὰ καὶ μὲ τὴν καρδιά, μπορεῖς νὰ λὲς καὶ μὲ τὸ στόμα καὶ προφορικὰ τόσο τὴν εὐχὴ «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με», ὅπως λέγουν οἱ Πατέρες, ὅσο καὶ τὶς ἄλλες προσευχὲς ποὺ θὰ θελήσῃς. Φρόντιζε ὅμως καὶ νὰ συμμαζεύῃς τὸν νοῦ σου τότε γιὰ νὰ προσέχης στὰ λόγια τῆς προσευχῆς.

Μερικοὶ μάλιστα λέγουν ὅτι νοερὰ προσευχὴ λέγεται ἀκόμη καὶ τὸ ἑξῆς· ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀφοῦ συμμαζέψη ὅλες τὶς νοερὲς δυνάμεις τῆς ψυχῆς του μέσα στὴν καρδιά, χωρὶς νὰ πῇ κανένα λόγο οὔτε προφορικό, οὔτε ἐνδιάθετο, μὲ μόνο τὸ νοῦ του σκέπτεται καὶ ἀμετάβατα ἀναλογίζεται ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι παρὼν ἐνώπιόν του· καὶ ὅτι αὐτὸς στέκεται μπροστά του πότε μὲ φόβο καὶ δέος σὰν ἕνας κατάδικος· πότε μὲ ζωντανὴ πίστι γιὰ νὰ λάβη τὴν βοήθειά του· καὶ πότε μὲ ἀγάπη καὶ χαρὰ γιὰ νὰ τὸν ὑπηρετήσῃ παντοτεινά. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἐκεῖνο ποὺ ἔλεγε ὁ Δαβίδ· «Ἔβλεπα πάντοτε τὸν Κύριό μου ἐνώπιόν μου» (Ψαλμ. 15,8).
Μπορεῖ ἡ προσευχὴ αὐτὴ νὰ γίνῃ καὶ μόνο μὲ ἕνα ἀμετάβατο βλέμμα τοῦ νοῦ πρὸς τὸν Θεό, πενθικὸ καὶ παρακαλεστικό, τὸ ὁποῖο βλέμμα εἶναι σὰν μία σιωπηλὴ ὑπενθύμησι ἐκείνης τῆς χάριτος, ποὺ τοῦ εἴχαμε ζητήσει προηγουμένως μὲ τὸν λόγο καὶ μὲ τὴν καρδιακὴ προσευχή. Γι᾿ αὐτό, ἐπειδὴ ἡ προσευχὴ αὐτὴ μπορεῖ νὰ γίνῃ εὔκολα σὲ κάθε τόπο καὶ γιὰ κάθε ἀφορμὴ καὶ περίστασι, κράτησέ την στὰ χέρια σου σὰν ἕνα ὅπλο δυνατὸ καὶ εὐκολομεταχείριστο, καὶ θὰ ὠφεληθῇς καὶ θὰ βοηθηθῇς πολύ.

_____________________________________________________________________________

85. Πολλὰ καὶ μεγάλα εἶναι τὰ χαρίσματα ποὺ προκαλεῖ αὐτὴ ἡ ἱερὴ καὶ νοερὴ προσευχή, τὰ ὁποῖα ἀπαριθμοῦν οἱ ἅγιοι καὶ θεοφόροι Πατέρες, οἱ καλούμενοι Νηπτικοί, καὶ βλέπε στὴν Φιλοκαλία. Ἐγὼ ὅμως ἀναφέρω ἐδῶ τὸ γενικώτερο καὶ σπουδαιότερο ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι καὶ λέγεται κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ, ἔχοντας νοῦ, λόγο καὶ ζωοοποιὸ πνεῦμα τοῦ σώματος, δηλαδὴ φυσικὴ θέλησι καὶ ἀγάπη.
Ἐπειδὴ ὅμως ὁ Θεὸς εἶναι τρία καὶ ἕνα, καὶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ εἶναι κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ νὰ γίνῃ καὶ τρία καὶ ἕνα, γιὰ νὰ μοιάζῃ μὲ τὸ πρωτότυπό του καὶ στὴ συνέχεια νὰ ἑνωθῆ μὲ αὐτό. Αὐτὴ ἡ ἕνωσις καὶ ὁμοιότητα μὲ τὸν Θεὸ δὲν γίνεται μὲ ἄλλον τρόπο παρὰ μόνο μὲ τὴν προσευχὴ αὐτή.
Ὅταν λοιπὸν ὁ νοῦς ἔχῃ ὅλη του τὴν προσοσχὴ στραμένη στὸν ἐνδιάθετο λόγο, ποὺ εἶναι μέσα στὴν καρδιὰ καὶ ὁ ἐνδιάθετος λόγος λέγῃ τὸ «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με», ἐνῷ τὸ Πνεῦμα καὶ ἡ φυσικὴ θέλησις μὲ ὅλη της τὴν δύναμι ἀγαπᾷ καὶ ἀφιερώνεται στὰ λόγια αὐτὰ τῆς προσευχῆς, τότε αὐτὲς οἱ τρεῖς δυνάμεις, μένοντας τρεῖς γίνονται ἕνα·
 Καὶ ὁ ἕνας ἄνθρωπος γίνεται τρία, μένοντας ἕνα· Καὶ αὐτὸ σημαίνει ἐκεῖνο ποὺ λέγει ἀμυδρὰ ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος, ὁ μεγάλος ἐκεῖνος ἐργάτης καὶ διδάσκαλος τῆς Νοερᾶς Προσευχῆς: «Ὅταν τὸ ἑνιαῖο τοῦ νοῦ γίνεται τρία, μένοντας ἕνα, τότε ἑνώνεται μὲ τὴν Θεαρχικὴ Τριαδικὴ Μονάδα, ἀποκλείοντας κάθε εἴσοδο πλάνης, καὶ βρίσκεται πάνω ἀπὸ κάθε καθεστὼς σάρκας κόσμου καὶ κοσμοκράτορος».
Καὶ στὴ συνέχεια λέγει ὁ ἅγιος ὅτι, κι ἂν αὐτὴ ἡ ἕνωσις τῶν τριῶν, μὲ τὴν προσευχὴ αὐτή, εἶναι πιὸ κοπιαστικὴ ἀπὸ κάθε ἄλλο κόπο ἀρετῆς, ὅμως δίνει τὰ ἀπόρρητα μυστήρια καὶ τὶς ἀποκαλύψεις τοῦ Θεοῦ, ὅταν κανεὶς ὑπομένῃ πολὺ χρόνο στὴν ἐργασία καὶ ἕνωσι αὐτή. Καὶ γιατί νὰ πολυλογῶ; Μὲ ἄλλον τρόπο δὲν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ φυλάξη τὴν πρώτη ἐντολή, δηλαδή, τὸ «νὰ ἀγαπήσῃς τὸν Κύριο τὸ Θεό σου μὲ ὅλη σου τὴν ψυχή...», ὅπως προστάσσει ὁ Κύριος (Λουκ. 10,27), παρὰ μὲ τὸ μέσο τῆς Νοερᾶς αὐτῆς Προσευχῆς.
 Σημειώνω δὲ καὶ τὰ ἑξῆς σὲ ὅσους εἶναι ἀντίθετοι στὸν τρόπο τῆς προσευχῆς αὐτῆς, τὴν ἀπόφασι ποὺ ἔχει ὁ Συνοδικὸς Τόμος, κατὰ τοῦ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου, ἐπὶ Βασιλέως Ἀνδρονίκου Παλαιολόγου, ἐνώπιον τῆς Συγκλήτου καὶ τῶν Ρωμαίων κριτῶν. Ἔχει δὲ ὡς ἑξῆς: «Φάνηκε ἀπὸ αὐτὰ καὶ ἐλέγχθηκε ὁ Βαρλαὰμ ὅτι βλασφημεῖ καὶ ὁμιλεῖ κακόδοξα γιὰ τὸ Θαβώρειο Φῶς, καὶ γιὰ ἐκείνους τοὺς Μοναχοὺς καὶ γιὰ τὴν ἱερὴ εὐχὴ ποὺ προφέρουν αὐτοί.
 Οἱ Μοναχοὶ ἀποδείχθηκαν ἀνώτεροι ἀπὸ τὴν κατηγορία του, ὡς μένοντες στὶς ἐξηγήσεις καὶ παραδόσεις τῶν Ἁγίων Πατέρων… Γι᾿ αὐτό... ὁ ἴδιος ὁ Βαρλαάμ... ἀλλὰ καὶ ὅποιος ἄλλος ἀναφανῆ νὰ ὁμιλῇ βλάσφημα καὶ κακόδοξα μὲ βάσι ἐκεῖνα τὰ βλάσφημα ποὺ εἶπε αὐτὸς καὶ στρέφονται κατὰ τῶν Μοναχῶν, μᾶλλον κατὰ τῆς Ἐκκλησίας, ἢ ὅποιος φανῆ νὰ ἀσχολῆται γενικὰ μὲ τὰ παρόμοια, στὴν ἴδια καταδίκη ἀπὸ τὴν δική μας Μετριότητα ὑποβαλλόμενος, ἀποκηρυγμένος θὰ εἶναι καὶ αὐτὸς καὶ ἀποκομμένος ἀπὸ τὴν Καθολικὴ Ἀνατολικὴ Ἐκλησία τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Ὀρθοδόξου συστήματος τῶν χριστιανῶν».

86. Ἀπὸ ποῦ εἶναι φανερὸ αὐτό; Διότι τόσο ἡ χάρις, ποὺ δίνει ὁ Θεὸς στὴν παροῦσα ζωή, ὅσο καὶ ἡ δόξα ποὺ πρόκειται νὰ δώσῃ στὴν ἄλλη, γιὰ τὶς ὁποῖες εἶπε ὁ Δαβὶδ «χάρι καὶ δόξα θὰ δώσῃ» (Ψαλμ. 83,12), καὶ τὰ δυὸ ὀνομάζονται ἔλεος· ἡ μὲν χάρις, γιατὶ ὅσοι χαριτώθηκαν ἀπὸ τὸν Θεό, ἁπλὰ κατὰ τὸν ἀπόστολο Πέτρο ὀνομάζονται ἐλεημένοι «Ἐσεῖς ποὺ κάποτε δὲν ἤσασταν λαός, τώρα γίνατε λαὸς τοῦ Θεοῦ· ἐσεῖς ποὺ ἄλλοτε δὲν εἴχατε ἐλεηθῆ, τώρα βρήκατε ἔλεος» (Α´ Πέτρ. 2,10). Καὶ ὁ θεῖος Παῦλος, αὐτὸς ποὺ ἐλεήθηκε τόσο πολὺ ὀνομάζει τὸν ἑαυτό του ἐλεημένο· «Ἐκφράζω τὴ γνώμη μου σὰν ἄνθρωπος ποὺ ἔχει ἐλεηθῆ» (Α´ Κορ. 7,25)· καὶ ἀλλοῦ λέγει· «Ἀλλὰ ἐλεήθηκα διότι τὸ ἔκανα ἀπὸ ἄγνοια» (Α´ Τιμ. 1,13).
 Παρόμοια καὶ ἡ δόξα τῶν ἁγίων στοὺς οὐρανοὺς καὶ ὁ στέφανος λέγεται ἔλεος καὶ ἀπὸ ἔλεος δίνεται, ὅπως λέγει ὁ ψαλμῳδός· «Αὐτὸν ποὺ σὲ στεφανώνει μὲ ἔλεος καὶ οἰκτιρμούς» (Ψαλμ. 102,4). Ἑρμηνεύοντας αὐτὸ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος λέγει· «Λοιπὸν ὁ στέφανος εἶναι ἀποτέλεσμα χάριτος καὶ φιλανθρωπίας».



nektarios.gr